1. Openingstijden
|
De betere restaurants openen hun deuren tussen 12.00 en 15.00 uur, al naar gelang de streek. Over het algemeen gaat de keuken tussen 22.00 en 23.00 uur dicht, maar de zaak blijft dan nog één à twee uur open. In eenvoudigere eethuisjes en herbergen is de keuken veelal tussen 11.00 en 22.00 uur open. |
|
|
Bars en cafés mogen vanaf 11.00 uur 's ochtends drank schenken. De sluitingstijden zijn in principe vrij, maar gemeenten kunnen hun eigen regels vaststellen. De normale sluitingstijd is 24.00 uur 's nachts, in de grotere steden en toeristengebieden meestal later, op het platteland soms (veel) vroeger. Gelegenheden waar je nog na 3 of 4 uur 's nachts terecht kan zijn uiterst zeldzaam (een enkele "nachtbar" in Hirdo, Amahagge, Garos of aan de Zverosta-kust). |
Tussen 12.00 en 15.00 uur wordt overal warm gegeten; vooral op Tigof, Lomky en Garos geldt het middageten als de hoofdmaaltijd van de dag. Op Berref wordt 's avonds redelijk vroeg (ongeveer 18.00 uur) gegeten en dan om een uur of 10 's avonds nog koffie of thee gedronken, waarbij ook het nagerecht genuttigd wordt. Elders eet men 's avonds (veel) later en sluit de maaltijd met koffie of thee af.
Discotheken zijn over het algemeen open tussen 20.00 en 01.00 uur, maar in de grotere steden en toeristengebieden gaan ze soms pas om 04.00 of 05.00 uur dicht. In een enkel geval kan men er al vanaf 18.00 uur terecht (vooral in toeristengebieden waar bij slecht weer de jongeren "van de straat gehouden" moeten worden).
2. Soorten van eetgelegenheden
Veel informatie over eten, eetgelegenheden en eetgewoontes is te vinden in het boek Ef Larde fes Spooksoliy (Eten in Spokanië) door Lerdu Kliyst.
Een handzame, niet te dure, betrouwbare restaurantgids is verder Ef Larderamâ (De Eetlijst door Regiys Nisân-Pôxy). Hierin worden ruim 400 restaurants, eethuisjes en eetcafés beschreven. De uitgave van 2004 is in oktober 2003 uitgekomen en kost 9h75. Hij is (nog) niet te koop buiten Spokanië. Naast uitgebreide info in het Spokaans vindt u er ook beknopte maar nuttige inlichtingen in het Engels. De restaurants worden op twee wijzen beoordeeld: ten eerste door een panel van professionele koks en restaurateurs (ook buitenlandse), en ten tweede door willekeurige bezoekers die bereid waren hun mening in gastenboeken en op enquêteformulieren te schrijven.
De gids maakt de volgende classificatie (alfabetisch geordend):
| 1. | Argentijns/Braziliaans | 13. | Indiaas |
| 2. | Barbecue/fondue/grill | 14. | Italiaans |
| 3. | Biologisch-dynamisch | 15. | Japans |
| 4. | Chinees/Indisch | 16. | Mexicaans |
| 5. | Eetcafés | 17. | Portugees |
| 6. | Egyptisch | 18. | Spaans |
| 7. | Engels/Schots | 19. | Spokanisch |
| 8. | Fastfood | 20. | Thais |
| 9. | Frans | 21. | Turks |
| 10. | Grieks | 22. | Vegetarisch |
| 11. | Hongaars | 23. | Vis |
| 12. | Koosjer | 24. | Wild |
De categorie Barbecue/fondue/grill is een noviteit: hier moet de gast zelf zijn gerechten bereiden, en daartegen bestaat (nog) grote weerzin in Spokanië. Het idee is: als je uit eten gaat, dan laat je je bedienen. Je eigen eten bereiden doe je thuis. Zulke restaurants richten zich dan ook voornamelijk op buitenlanders (die in Hirdo in de diplomaten- en zakenwereld te vinden zijn, en toeristen natuurlijk) en op grote gezelschappen die uit zijn op een feestje, in plaats van op een serieus diner. De categorie Barbecue/fondue/grill is dan ook officieus onder te verdelen in wat chiquere gelegenheden voor de zakenwereld, en ordinaire uitspanningen voor feest- en gezelschapminnende Spokaniërs.
Zoals bekend is rijst in Spokanië eeuwen lang verboden geweest, en het heeft nog steeds enigszins de aura van illegale waar. De Spokanische keuken weet dan ook niet goed raad met rijstgerechten, en dat wreekt zich dikwijls in de buitenlandse restaurants waar rijst nu juist een basisvoedsel is. Als Nederlander kun je beter niet in een Chinees/Indisch restaurant in Spokanië gaan eten. Wat men er zo "Indonesisch" aan vindt, is de rijst, maar het mengsel van groente en stukjes rundvlees dat als nassi rames (sic!) wordt verkocht, doet eerder aan een originele brûe denken; ook lekker, maar goedkoper in een traditioneel Spokanisch restaurant. Alleen het Chinees/Indische restaurant Tirrafener in Hirdo biedt voedsel dat zo authentiek is dat ook Nederlanders het met gemak zullen herkennen.
De fastfood-restaurants vallen alle onder McDonald's en Eft Mârkalandes Sÿrt. Dat laatste is een Spokanische fastfood-keten met een Amerikaanse eigenaar. De naam betekent letterlijk "een Duitse stad", en daarmee wordt Hamburg bedoeld, hoewel het natuurlijk niet om die stad gaat maar om de hamburger, die in het Spokaans trouwens hâmburgiy heet.
De fastfood-restaurants zijn nog slecht vertegenwoordigd in Spokanië, zeker buiten de grote steden. McDonald's heeft tussen 1980 en 2000 hardnekkig bij de overheid gelobbyd om een keten langs de snelwegen te mogen openen, maar daar moet de regering niets van hebben. Tenslotte heeft die zelf al belangen bij de firma Wegsÿrt TC.
Italiaanse restaurants kan men opdelen in de wat goedkopere pizzeria's en de wat duurdere specialiteitenrestaurants waar het woord "pizza" taboe is, maar men erg gewichtig doet over fagiano futurista en saltimbocca. Let op dat u uiteindelijk niet moet betalen voor een hoop opgeklopte interessanterigheid, in plaats van voor een goed stukje vlees. Een goede bestudering van de "Eetlijst" kan u veel narigheid besparen.
De restaurants met typisch Spokanisch voedsel worden nog onderverdeeld in "traditioneel", "Nouvelle cuisine" en "ergynne". Bij "traditioneel Spokanisch" denken velen in de eerste plaats aan het aloude "Stadsrestaurant", ofwel Sÿrt-lurfel, dat ook altijd zo heet. In veel kleinere steden is het Sÿrt-lurfel in het centrum met zijn degelijke keuken een begrip, ze stammen meestal uit de 19e eeuw en men viert er tot op de dag van vandaag graag bruiloften
en partijen. Tot omstreeks de jaren vijftig was het Stadsrestaurant vaak het enige restaurant in een stad.
Bij de subcategorie "ergynne" gaat het eerder om de eetcultuur. Hier nuttigt men zijn voedsel achter schotjes of gordijnen, zodat anderen geen blik op uw eten en eetactiviteiten kunnen werpen. Het voedsel wordt uitsluitend met een lepel naar binnen gewerkt en gelovigen worden in de gelegenheid gesteld om bij een altaartje te bidden en danken. Al het vlees en de vis is afkomstig van dieren die ritueel zijn geslacht, en de groente is gezaaid met volle maan. Het is kortom de ergynne-variant van een koosjer restaurant. Ten slotte, ook het betalen gaat op tamelijk rituele manier.
Vegetarische restaurants kenmerken zich meestal door een gezondheidscultus: geen alcoholische dranken en een streng rookverbod. Om de een of andere reden vinden we hier altijd dreinende en rondrennende kinderen; kennelijk gaat de gezondheidscultus in Spokanië samen met een wel zeer vrije "opvoeding".
|
Wildrestaurants zijn zonder uitzondering uitermate rustieke gelegenheden, met laaiende vuren waarop reusachtige stukken vlees gebraden worden. Men zit in het half donker onder flakkerende flambauwen en kaarsen, en voedsel wordt opgediend op ruw keramiek en drank in grof glaswerk. In Hirdo en Amahagge zijn zulke restaurants meestal een kopie van een traditionele herberg die we ergens buiten de stad aan de rand van een bos vinden. Maar in de grote stad missen we de boerenbevolking die zich in hun vettige plunje te goed doet aan royaal beladen borden en genereus ingeschonken kelken. |
|
|
Visrestaurants nemen niet zo'n specifieke plaats in het restaurantgebeuren in als bijvoorbeeld de wildrestaurants. Het zijn feitelijk gewoon gelegenheden waar je (voornamelijk) vis kunt eten, zonder dat er een kenmerkende ambiance is. De meeste visrestaurants worden geassocieerd met zeevis, en ze zijn dan ook bij voorkeur langs de kusten te vinden, of in de grotere steden waar de aanvoer van verse zeevis geen probleem is. In het binnenland wordt weliswaar veel zoetwatervis gegeten, maar speciaal daarvoor bestemde restaurants zijn er niet of nauwelijks. |
Hoewel de lijst van categorieën lang is, zegt dat niets over het aantal restaurants. Zo kent Hirdo maar één Thais restaurant, en een Turks restaurant is in heel Amahagge niet te vinden. Goed vertegenwoordigd zijn de Franse en Spokanische eetgelegenheden, de speciale vis- of wildrestaurants en de pizzeria's. Ook kennen Hirdo en Amahagge een aantal Griekse zaken.
Omdat buitenlanders zich moeilijk in Spokanië kunnen vestigen (en daar kennelijk ook niet zo veel behoefte aan hebben), wil de buitenlandse kwalificatie van een restaurant meestal niet zeggen
dat de zaak ook door buitenlanders gerund wordt. Een Grieks restaurant heet zo omdat het eten er Grieks is, waarschijnlijk is er nog nooit een Griek binnen geweest.
In de Larderamâ wordt daarom expliciet aangegeven als het personeel wel buitenlands is. Het blijkt dat de cliënten verwachten dat er in een meer exotisch restaurant (Japans, Thais)
ook personeel uit dat land rondloopt. Japans eten lijkt minder te smaken als het door een Spokanisch meisje wordt opgediend.
Hirdo en Amahagge wijken met hun restaurant-pakket af van de rest van Spokanië: er zijn betrekkelijk veel buitenlandse eetgelegenheden en de typisch Spokanische eetcafés zijn veel
slechter vertegenwoordigd; daarvoor kun je beter in de meer landelijke omgeving terecht (het eten is dan ook veel goedkoper, en vaak lekkerder). Hoewel de laatste paar jaar in Amahagge de aloude eetcafés weer in opkomst lijken te zijn. Aangezien Amahagge nog steeds als "trendsetter" fungeert, zouden zulke eethuisjes over een aantal jaren ook in de andere grote steden wel weer aan populariteit kunnen winnen. In Asjetto, de stad die al enkele jaren fanatiek bezig is om zich als dé Kunst- en Cultuurstad van Spokanië te profileren (en daarin ook goed lijkt te slagen), vinden we ook op restaurant- en cafégebied interessante ontwikkelingen, waarbij Amahagge en Hirdo wel eens hun imago als trendsetter kunnen gaan verliezen.
3. Soorten van drinkgelegenheden
Gelegenheden waar niet het eten maar het nuttigen van - al dan niet alcoholische - drank voorop staat, worden met een aantal termen omschreven. Afhankelijk van de streek of de lokale omstandigheden kunnen de termen verschillende betekenissen hebben. Hier volgt een alfabetische opsomming.
Een bar is altijd een gelegenheid zonder alcoholvergunning. We moeten hierbij denken aan een snackbar of een eenvoudig zelfbedieningsrestaurant dat vooral fastfood serveert. Ook een internationale keten als MacDonald's valt onder de categorie "bar". "Bars" vinden we vooral in de grotere steden of bij treinstations, benzinestations, sportterreinen of andere faciliteiten in kleinere steden en dorpen.
Een câðy is een café of kroeg in een grotere stad, te vergelijken met een Nederlands café of een Engelse pub. Je kan hier alle mogelijke sterke drank krijgen, en soms zijn ook borrelhapjes of andere simpele gerechten te verkrijgen. Het woord "câðy" stamt uit de Pegrevische taal, maar wordt tegenwoordig overal op de eilanden Liftka en Brÿr gebruikt, behalve in en rondom Amahagge. Gek genoeg is het woord ook ongebruikelijk op Teujan, een eiland waar het Pegrevisch toch de algemene omgangstaal is. Overal waar "câðy" niet gebruikelijk is, wordt "witt" gezegd (zie hieronder).
Een cafer-póntel kunnen we het best met "koffiebar" vertalen. Het zijn gelegenheden in de grotere steden waar vooral koffie, thee en fris wordt gedronken. Maar meestal is een glas wijn of een biertje ook wel mogelijk. Ook worden er wel kleinere snacks geserveerd (gebak, tosti's, broodjes en dergelijke). "Cafer-póntels" zijn sinds ongeveer 2000 in opkomst omdat ze ook als internetcafé fungeren en steeds populairder zijn als ontmoetingsplek voor studenten die vroeger in de veelal ongezellige kantines van de universiteiten verbleven.
De woorden flerrt en pânk betekenen gewoon "kroeg" en zijn typisch spreektaal. Als iemand je vraagt om mee te gaan naar een flerrt of pânk, weet je dat het om (flink) drinken (in een witt of câðy) gaat.
Een lurfel is het algemene woord voor "restaurant". Meestal is er een volledige drankvergunning, maar soms ook mag er alleen bier en (pruimen)wijn geschonken worden. Lurfels zónder drankvergunning bestaan er in Spokanië niet. In dat geval is het geen lurfel maar een bar. De onderverdeling van de restaurants wordt besproken in 2. Soorten van eetgelegenheden.
Bij een póntel denkt men allereerst aan een herberg of klein restaurant buiten de bebouwde kom. Het zijn meestal traditionele gelegenheden met regionaal voedsel en een volledige drankvergunning. Er wordt overvloedig gegeten en gedronken, waarna men er meestal ook kan slapen. Póntels combineren de traditionele kroeg met een traditioneel restaurant. In de grotere steden spreekt men vaak ook van een "póntel" als men een gewone kroeg (dus "wit" of "câðy") bedoelt. Merk op dat in de namen van cafés wel vaak het woord póntel voorkomt (zoals Zeeër-poentel of Ef Nutter-poentel), maar nooit de woorden witt of câðy.
Een póntelnolac ("caféwagen") valt een beetje buiten de hier opgesomde reeks, want het gaat niet om een vaste locatie maar om een als café ingerichte wagen die evenementen en feesten moet opvrolijken. Ze doen denken aan rijdende oliebollenkramen of snackbars, maar hebben de functie van mobiele kroeg. Zwak alcoholische dranken als wijn en bier worden hoe dan ook geschonken. Of een póntelnolac ook sterke drank mag schenken, hangt van de gemeente af waar de wagen staat opgesteld. (DOM 67)
Een witt is hetzelfde als een câðy (zie hierboven). Overal in Spokanië waar câðy een onbekend woord is, wordt witt gebruikt. Maar in de spreektaal heeft men het ook vaak over póntel.
4. Drankbeleid
|
|
Tot halverwege de jaren tachtig heerste er een tamelijk strikte scheiding tussen enerzijds bars en cafés waar je onbeperkt kon drinken, en anderzijds restaurants en eethuisjes waar je alleen alcohol kon nuttigen als je er ook een maaltijd bestelde. In 1984 is de wet wat dat aangaande versoepeld, en kunnen cafés en bars eenvoudige maaltijden serveren terwijl restaurants en eethuisjes nu ook dikwijls bar-faciliteiten hebben. Alleen de traditionele herbergen op het platteland hebben deze strikte scheiding nooit gekend. Hier werd gegeten en gedronken, dan wel gegeten of gedronken, het liefst in aanzienlijke kwantiteiten. De slaapaccommodatie die elke herberg biedt is dan voor velen een geschenk uit de hemel, al zal niet iedereen dit nog bij bewustzijn meemaken. |
| Tap- en slijtvergunningen | |
 De 4 verschillende vergunningen worden met deze borden aangegeven. Elke gelegenheid die drank verkoopt dient een van deze 4 borden duidelijk zichtbaar naast de ingang te hebben aangebracht. Sommige cafés hebben tevens een slijtvergunning. In dat geval zitten er 2 borden naast de ingang, meestal "LJ A" en "PJ A". |
De Spokanische wet kent 4 soorten vergunningen die met de verkoop van alcohol te maken hebben:
1. Lorgissare-jabincos A: Tapvergunning A
Een tapvergunning houdt in dat alcoholische dranken verkocht mogen worden om direct ter plekke op te drinken. Het gaat hier dus om bars, herbergen, restaurants en andere gelegenheden waar mensen (tegen betaling) drank kunnen nuttigen. De drank wordt in principe per glas verkocht, maar wijn, bier, cider of andere zwak-alcoholische dranken kunnen ook per fles(je) worden verkocht. Bier kan ook in blikjes verkrijgbaar zijn, maar dat gebeurt voornamelijk in gelegenheden met een meer "volks" karakter of bij clubs (sportkantines en dergelijke). Vergunningen van de categorie "A" gelden uitsluitend voor zwak-alcoholische dranken, ofwel dranken met niet meer dan 21 volumeprocent alcohol. Categorie "B" geldt voor álle alcoholische dranken. De grens tussen zwak- en sterk-alcoholische dranken (t/m 21% of erboven) valt niet samen met de leeftijdsgrenzen die gelden voor het kopen van alcohol. Jongeren vanaf 16 jaar mogen drank kopen met een maximumpercentage van 16%, vanaf 18 jaar mogen ze alle drank kopen. Hoewel bijvoorbeeld port met een alcoholpercentage van 19% tot de zwak-alcoholische dranken wordt gerekend, mogen mensen jonger dan 18 jaar dit dus niet kopen. |
De versoepeling in de wet maakt het nu ook mogelijk dat eenvoudige restaurants (zoals pizzeria's en hamburgertenten) gemakkelijker een drankvergunning kunnen krijgen (voor wijn en bier). Of dit ook daadwerkelijk gebeurt hangt van het gemeentelijke beleid af. In de grote steden van Berref zal men gemakkelijker met een vergunning over de brug komen dan in de provincieplaatsjes van Liftka of Brÿr.
Spokanische streekgerechten in een traditionele maar ongedwongen sfeer
vindt u in de restaurants van Dysse Plafôt-Mender!
