Grotten, bronnen en onderaardse waterlopen

Achter "gem." staat de gemeente waaronder de grot, bron of waterloop valt. Gaat het om 2 of meer gemeenten, dan wordt de afkorting "gem.n" gebruikt.
Achter "verb." (= verbinding) wordt de bovengrondse rivier genoemd waarmee de grot of onderaardse waterloop in verbinding staat. Een vraagteken (?) geeft aan dat de genoemde verbinding (nog) niet zeker is. Speleologen moeten hier de situatie nog nader onderzoeken.
De meeste bronnen op de deelkaarten hebben (nog) geen naam. Zij zijn tijdelijk gearchiveerd in een tabel aan het einde van dit overzicht.

Onderstreepte namen kunnen aangeklikt worden voor een nadere beschrijving.

{..}	Tussen {..} staat het nummer van de deelkaart van Spokanië waarop het item te vinden is.
	Item te vinden op een regiokaart (Big Maps).
	Alle (deel)kaarten worden in een apart venster geopend.

		Voorbeeld van een grot met zijn naam op een deelkaart.
		Voorbeeld van een onderaardse waterloop (blauwe stippellijn) met zijn naam op een deelkaart.
		Voorbeeld van een naamloze bron op een deelkaart.

De met © gemerkte grotten en waterlopen zijn niet voor het publiek toegankelijk. De overige grotten zijn dat wel. Voor toegangstijden, data en excursies: informeer bij de plaatselijke SEQU (toeristenvereniging) of de KSR (Koninklijk Speleologenverbond).

De met § gemerkte grotten en waterlopen worden beheerd door de KSR; deze vereniging is verantwoordelijk voor instandhouding, onderhoud en research, en organiseert eventuele excursies. De overige grotten en waterlopen worden beheerd door de gemeente waaronder zij ressorteren.

quntiyst	= onderaardse waterloop
helmy	= grot
plezuvyty	= bron (algemeen)
riffô	= bron (algemeen)
móni (moeni)	= bron (geneeskrachtig)

Bij een móni denkt een Spokaniër aan water dat vanwege de specifieke mineralen en/of de temperatuur een heilzame uitwerking op bepaalde ziektes of op de gezondheid in het algemeen heeft.
De termen riffô en plezuvyty worden in het dagelijks gebruik door elkaar gehaald, maar geologen en bewoners van bronnenrijke gebieden maken wel degelijk onderscheid: bij een plezuvyty denkt men vooral aan een duidelijk gemarkeerde plek waar drinkwater uit de grond komt; het water uit een riffô is niet per se drinkbaar en kan ook in een moeras of drassig gebied naar boven borrelen waardoor het niet in zijn zuivere vorm is op te vangen. Ook het beginpunt van een rivier of beek wordt met riffô aangeduid.

Bercrytaliy-helmy (gem. Aagee) • {C 07}
Grot, te bereiken via een bergpad van ongeveer anderhalve kilometer, vanuit het dorp Bercrytaliy-Heep. Het voorste deel is vrij toegankelijk, maar om de meest imponerende, dieper gelegen, gewelven te bezoeken, dien je toegang te betalen en met een gids mee te gaan.
Boesh-helmy (gem. Lankos) • {H 13}
Vanuit het dorpje Crušiy aan de zuidkust van Lomky loopt een weg over de kale, ruige vlakte naar het noorden. Daar waar de vlakte abrupt overgaat in de uitlopers van het Boesh-gebergte vinden we het Lama-park, een toeristische trekpleister in een savanne-achtig landschap. De weg verandert nu in een grindpad en kronkelt omhoog tegen een helling op. Dan doemt er een groot gapend gat in de berghelling op dat op de ingang van een tunnel lijkt. Hier houdt de weg op; de tunnelingang blijkt een grot te zijn, die verder lopend verkend kan worden. Na zo'n dertig meter, als het al pikdonker is, stuit je op een hek. Alleen in gezelschap van een gids, voorzien van een heldere looplamp, kan het hek gepasseerd worden. De gids neemt je dan nog zo'n tweehonderd meter diep de grot in, verder kun je lopend niet komen. Maar speleologen kunnen nog verder kruipen om na vele honderden meters in een complex gangenstelsel verzeild te raken, dat nog niet geheel in kaart is gebracht.
Caherrte-quntiyst © (ca. 10 km; gem. Lammafin; verb. Caherrte) • {B 04}
De Caherrte, een rivier die even ten zuiden van Lammafin aan de oppervlakte komt en via diepe kloven en indrukwekkende valleien in de Kjûpur-zee uitmondt, ontspringt ergens in het grotten- en gangenstelsel onder de Neeÿðe-top, een bijna 1000 meter hoge uitstulping van het Tora-gebergte.
De eerste 6 km van de onderaardse Caherrte (gerekend vanaf het punt waar het water aan de oppervlakte komt) is door speleologen in kaart gebracht, maar het grootste deel van de onderaardse waterstromen is nog onbekend.
De plek waar de Caherrte aan de oppervlakte komt, is goed te zien vanaf het wandelpad dat vanuit Lammafin naar het zuiden loopt.
Coett-riffoes (gem. Mozent) •
Twee bronnen waaruit de Opper-Coett ontspringt.
Daeefft-helmy § (gem. Ula) • {F 04}
...
Ef Dur Frints (3x) (gem. Manes-Sjeny) • {D 06}
Grottencomplex in het natuurgebied Ef Helmy-Šarks, met beroemde vleermuizenkolonie. (DOM 49-50)
Ef Dur Lankos (3x) (gem. Flo) • {C 06}
Drie rotsgewelven tussen Plâk en Pipio. De F.A.S. heeft dit grottencomplex tot beschermd object verklaard, zie object 655 . (DOM 102-103)
Ef Slopâcc (gem. Crelco) •
Grot in bosgebied aan de oever van de Amer-Ygge. Gedeeltelijk toegankelijk, maar het grootste deel staat waarschijnlijk onder water. De grot is nog niet nauwkeurig in kaart gebracht.
Fea-helmy (gem. Sa Crono) • {J 04}
...
Ferâgta-helmy § (gem. Quobenta) • {J 04}
...
Flôs-helmy (gem. Nustiy) • {F 03}
...
Fôrts-helmy (gem. Ozaneto a/e Prek) • {I 07}
...
Ftôn-helmy (gem. Hajetuni; verb. Caherrte) • {B 04}
Grot bij Lammafin; bekend om zijn fluitende wind.
Fu-quntiyst (.. km; gem. Afacha; verb. Fu) • {J 04}
...
Hâsty-helmy (gem. Krappa) • {F 04}
...
Hoegtô-helmy § (gem. Trofy) • {H 13}
De Hoegtô-grot is niet uitzonderlijk imponerend, maar dankzij een suggestieve belichting kan er een zodanige schaduwwerking op de rotswanden worden getoverd dat er allerlei wezens, dieren en geesten zichtbaar worden. Zo kunnen er taferelen worden getoverd die aanleiding kunnen zijn voor spannende volksverhalen, of die bestaande beschrijvingen uit bijvoorbeeld de sage-literatuur verbeelden (zie ook de Sage van de Mislukte Weddenschap). Op deze wijze is de Hoegtô-grot een toeristische trekpleister geworden.
Jajes-helmy (gem. Jajes; verb. Prek) • {I 07}
Grotten-complex bij het gehucht Heness; ontdekt in 1923; in 1932 is er een liftschacht gebouwd en zijn de grotten voor het publiek opengesteld. Zie inscriptie in deze grot, van de dichter Lât Vurrmen-Oemâve (1933). (UIS 20-21)
Ka'en-helmy (gem. Prio) • {J 04}
...
Klinnÿr-riffô (gem. Afarcal) •
Bron van de Klinnÿr. Dit geldt als een bezienswaardigheid, omdat er aan het Klinnÿr-water door velen bijzondere krachten worden toegekend. ...
Kriystôf-helmy (gem. Manes-Puriy) • {I 10}
...
Lâpranâ-helmys (gem. Moze-Lâpranâ)
Grottencomplex onder het dorp Lâpranâ (kaart {J 05}). In 1925 ontdekt toen de spoorlijn Quober--Amentôlestu werd aangelegd.
Mâgdalena-riffô (gem. Mena) • {F 07}
Bron waarvan het water via talloze stroompjes en drassig land naar de Grât stroomt. Dit is een katholieke bedevaartsplaats.
Mari-helmy (gem. Alas (TF); verb. Tsjok-ses (?)) • {J 11}
De grot bevindt zich aan de rand van een bescheiden heuvelrug ten noordwesten van Alas, in een verder vlak gebied. Vermoed wordt dat het water onderin de grot in verbinding staat het het Tsjok-meer, maar hierover verschillen de meningen. ... Genoemd in de Amagene .
Ozaneto-helmy (gem. Glave) • {J 07}
...
Paeeršâ-helmy (gem.n Lankos en Manes-Ÿrcas; verb. Qulboech) • {H 13}
...
Pano-helmy (gem.n Bref en Mitâ) • {C 05}
...
Peerfâ-helmy § (gem. Jajes) • {I 07}
...
Pejo-helmy (gem.n Bref en Mitâ) • {C 05}
...
Permfa-helmy (gem. Staef; verb. Ÿrlaâgchÿ) • {I 04}
...
Pracô-helmy (gem. Quafaiy) • {L 07}
...
Prek-helmy § (gem. Jajes; verb. Prek) • {I 07}
De Prek-grot ligt aan de noordrand van het Wefot-Prek-fôresta en kan alleen bezocht worden tijdens excursies georganiseerd door het Koninklijke Speleologenverbond. De grot is met terreinwagens over hobbelige bospaden te bereiken, en de afdaling in de grot vereist een goede fysieke gezondheid.
Quelle-Rôt-helmy (gem. Tjokkyt; verb. Cheetucjâ (?)) • {I 10}
De grot is vernoemd naar de ontdekker ervan, Petriy Quelle-Rôt, die er in 1925 bij een nader onderzoek in is omgekomen. Zijn lichaam is nimmer teruggevonden.
Riyndo-quntiyst © (.. km; gem.n Gralkrich en Kitia; verb. Riyndo) •
De onderaardse waterloop komt in een holte in een tamelijk steile heuvelhelling aan de oppervlakte. Dit punt is een bezienswaardigheid en staat bekend onder de naam Riyndo-kaltân.
Sinto-helmy (gem. Cÿrbastÿ-sÿrt) • {G 12}
...
Talû-helmy © (gem. Garos; verb. Sprytô) • {L 12}
... De F.A.S. heeft deze grot tot beschermd object verklaard, zie object 236 .
Tnaceo-helmy (gem. Nustiy) • {F 03}
...
Trea-helmy (gem. Tosiy)
Grot in Vyl-Âster (kaart {E 09}), een dorpje vlak boven Tosiy; hier is een stalagmiet te bewonderen van niet meer dan 1 dm dikte, met een hoogte van ruim 2 m. Sinds omstreeks 1820 is hij begonnen krom te groeien omdat de plek waar de druppels uit het plafond vallen zich langzamerhand verplaatst. Nu heeft het bijgeloof postgevat dat de wereld zal vergaan zodra deze stalagmiet afbreekt of omvalt.
Viryc-quntiyst § (.. km; gem. Acaratsa; verb. Caherrte) • {B 03/04}
Ten noordwesten van Lammafin borrelt water uit deze onderaarde rivier aan de oppervlakte naar boven. Dit water wordt gebotteld en verkocht onder de naam Viryc. (DOM 92-93)
Xervy-helmy § (gem. Trofy) • {H 13}
...
Xoemana-quntiyst (.. km; gem. Xoðešô; verb. Cjôstaiff) • {H 13}
...
Ÿrcô-helmy (gem. Ÿrst) • {F 08}
... (DOM 174)
Ziyrhagge-helmy (gem. Mozent) • {I 06}
Een paar kilometer ten westen van het stadje Šutâ (Kulano-gebergte) takt een onverharde weg van hoofdweg 37 af. Het weggetje loopt na zo'n 6 km dood in de bergrug waarvan de Hornta-top (1890 m) het hoogste punt is. Dit is een geliefd skigebied, maar tegenwoordig ligt hier zelden nog sneeuw. Aan het eind van het weggetje ligt de Ziyrhagge-grot, een wijde, maar tamelijk ondiepe holte in de bergflank waarin een restaurant is ondergebracht. Hier kun je ook kaartjes kopen voor de kabelbaan naar de hogere berghellingen die feitelijk bedoeld is om skiërs naar het begin van de pistes te brengen, maar tegenwoordig voornamelijk gebruikt wordt door wandelaars die van de prachtige vergezichten willen genieten.
Het achterste deel van de grot, een smalle, nogal steil aflopende gang, is geen onderdeel meer van het restaurant, maar kan wel bezocht worden onder leiding van een gids.
Zôfta-riffô (gem. Lâf) •
Bron van de Zôfta in het Rôfta-woud. Een geliefde attractie; er lopen diverse wandelroutes langs. Het water is te drinken en sommigen schrijven er geneeskrachtige eigenschappen aan toe.

In onderstaande tabel zijn alle bronnen opgenomen die wel op de deelkaarten staan maar (nog) geen naam hebben. De items zijn gerangschikt op deelkaartnummer.

Locatie	Gemeente	Deelkaart-
		nummer
--	Lammafin	{B04}
--	Lammafin	{B04}
--	Lammafin	{B04}
--	Crânt	{C04}
ZA Ef Laboros	Filiapia	{E07}
bij St.Merlen-meer	Keunee	{E08}
--	Krappa	{F03}
Krappafin	Nustiy	{F03}
--	Jatty	{F07}
--	Jatty	{F07}
Gâlpiy	Xark	{F07}
bij Sânts	šd Luft Xejafiy fes Sinto	{H10}
bij Vâryniy	Lankos	{H13}
St.Mônt-Âlbân	Trofy	{H13}
--	Afarcal	{I04}
--	Ðebantiy	{I05}
--	šd Labenô-St.Logono ur Qupsât	{I05}
Abreefiy	Gÿrô / Jajes	{I07}
Pÿkeseenâs	Gÿrô	{I07}
--	Xâ j/e Prusots	{I07}
bij Sântser	Ÿrnajecû	{I10}
--	Afacha	{J04}
--	Afacha	{J04}
--	Afacha	{J04}
--	Afacha	{J04}
--	Crobela	{J04}
--*	Crobela	{J04}
--	St.Feuty	{J04}

* gelegen in het šarkdomenn Oopariy

Gerelateerd bestand Bezienswaardigheden
Status: Beschrijvingen nog toevoegen.