Grammatica van het Spokaans
194. Tegenwoordige deelwoorden als Additief
Teg.deelw.n die als additief optreden, hebben vrijwel altijd een gelexicaliseerde betekenis. De lijst hieronder is op werkwoord gealfabetiseerd. Zie ook de uitleg in § 40.5961.
| 2 | alleen categorie II |
| 3 | alleen categorie III |
Additieven van categorie I zijn niet als zodanig gemarkeerd.
| Tegenwoordige deelwoorden als Additief | |||
|---|---|---|---|
| Werkw. | Teg.deelw. | ||
| aerune | indruk maken, imponeren | aerunelira | indrukwekkend |
| arfine | komen | arfinelira2 | respectievelijk |
| bentarfinelira2 | eerstvolgende | ||
| armtgane | vergoeden; tegemoet komen aan | armtganelira2 | tegemoetkomend, coulant |
| arvende | voorbijgaan, passeren | arvendelira | tussen haakjes, ą propos |
| binde | [vast]binden | fesbindelira | restrictief (v. beleid) |
| blacroe | kruipen | mitablacroelira | gestaag, aanhoudend |
| blaffe | [op]eisen | blaffelira | onmisbaar |
| aderm-blaffelira | adembenemend (fig.) | ||
| byte | slaan | bytelira | frappant |
| chāfe | geselen | chāfelira | (gebrek) nijpend; (koude) snerpend |
| cōstierpe | belangstelling hebben voor | cōstierpelira | belangstellend, geļnteresseerd |
| declare | verklaren | declarelira | in ieder geval; in alle gevallen |
| šée | drukken; duwen | šéelira | dringend (v. advies) |
| doéte | sterven | doételira | schurftig, goor, smerig |
| emmettāle | voortzetten | emmettālelira* | semi-transitief (werkwoord) |
| * Zie § 80.11 voor de uitleg van het begrip emmettālelira. | |||
| érchūve | zich aanmatigen | érchūvelira | aanmatigend |
| fame | omvatten, omsluiten | famelira | volslagen, volledig; alom, overal, rondom |
| farte | lopen | fartelira | geliefd, veelgevraagd |
| feskvāle | kwellen, pijn doen | idefeskvālelira | pijnstillend |
| festubere* | vastgrijpen | festuberelira | onweerstaanbaar |
| * Festubere is alleen figuurlijk. In concrete zin wordt ubere-fest gebruikt. | |||
| fōlge | volgen uit; opvolgen | fōlgelira | achterelkaar; opeenvolgend |
| gaye | steken, prikken | gayelira | opwékkend |
| gladoe | blij zijn | gladoelira | verheugend; heuglijk |
| hendre | aangrijpen, te baat nemen | hendrelira | doortastend |
| hude | in de houding staan | hudelira | correct, onberispelijk |
| pālthudelira | hypercorrect | ||
| hue | aan banden leggen; (geluid) dempen | huelira | geluiddempend |
| ialefe | oogsten | ialefelira | (fig.) bloeiend (handel) |
| jalo'ife | voorwaarden stellen | jalo'ifelira | onder bepaalde voorwaarden |
| jarre | zweven | jarrelira | onoplettend |
| jelpjeve | losmaken | nejelpjevelira | onlosmakelijk |
| jiyxe | strooien | jiyxelira | kwistig, royaal |
| jufte | gelden voor/als | juftelira | geldig |
| nejuftelira | ongeldig | ||
| kafšée | zich afzetten (tegen) | kafšéelira | weerzinwekkend |
| kafmonslenpe | rechtvaardigen, verantwoorden | quandro- kafmonslenpelira | zichzelf rechtvaardigend |
| kafsompe | [achter]nagaan, volgen | kafsompelira | realistisch |
| kaine | wekken | kainelira | (zaak) ongehoord, buitensporig; (persoon) hondsbrutaal |
| kette | geven | kettelira* | transitief (werkwoord) |
| kolofā-kettelira | winters | ||
| kormondō-kettelira | zomers | ||
| poahos-kettelira | spraakmakend | ||
| quamp-kettelira | lucratief | ||
| * Zie § 80.11 voor de uitleg van het begrip kettelira. | |||
| kifre | fonkelen, glanzen | kifrelira | (fig.) verguld; in zijn nopjes |
| kōle | ramen, schatten | kōlelira | omstreeks, omtrent |
| kolest’ne | op school zitten; school gaan | kolest’nelira | schools, slaafs |
| krusve | verbrijzelen | krusvelira | (fig.) vernietigend |
| larde | eten | ’ry-lardelira | burgerlijk, bekrompen |
| latere | wapperen | laterelira | (fig.) opgewonden |
| lenne | kloppen; in orde zijn | lennelira | gangbaar, courant |
| lire | vertrouwen | lirelira | vertrouwd |
| lye | beminnen | sel-lyelira | zoutminnend |
| mefre | betekenen, beduiden, inhouden | mefrelira | dat wil zeggen; of te wel |
| meane | [aan]komen | meanelira | nader |
| mippāre | uitdagen | mippārelira | optimaal |
| mipvende* | gaan uit, uitgaan | mipvendelira | smakeloos; tactloos |
| * Mipvende is archaļsch; tegenwoordig is mipende gebruikelijker. Zie ook § 83.28. | |||
| mip’rōme | uitwerken | mip’rōmelira | uitvoerig |
| miype | denken | nert-miypelira | bespottelijk; krankzinnig (versterking) |
| mōntye | een probleem zijn | mōntyelira | oneindig, onnoemelijk |
| nālmece | [uit]puilen | nālmecelira3* | krankzinnig |
| * Nālmecelira dient als versterking van een additief. | |||
| nāzjae | kenmerken | nāzjaelira | kenmerkend, typisch |
| nestiye | nodig zijn | nestiyelira3 | desnoods, zo nodig |
| nramyte | (lett.) opjagen | nramytelira | (fig.) stormachtig |
| orte | bijten | ortelira3* | belust |
| * Ortelira alleen in combinatie met fes: ortelira fes (belust op). Dit geldt als voorz.uitdrukking, zie § 142.39. | |||
| paine | doen | painelira | bezig, doende |
| nepainelira3 | ongedaan | ||
| pāltpainelira | overdadig | ||
| pāte | kloppen | kaine-pātelira | verrassend, de aandacht trekkend, wakker- schuddend |
| pjohelle | beschimpen | pjohellelira | onbeschoft |
| probare | willen | probarelira | bereid[willig]; welwillend |
| isyiy-probarelira | gemakshalve | ||
| quāme | (alg.) uitlokken | quāmelira | voorbeeldig |
| quazjoše | (fig.) ontwrichten | quazjošelira | [zeer] ongelegen komend; slecht uitkomend |
| manne | uitrichten, uitvoeren | qudex-mannelira2 | wetgevend |
| querdoe | verschillen, verschil- lend zijn | querdoelira | verschillende, anders, ongelijk |
| quimetse | evenaren met; op- wegen tegen | nert quimetselira | onmeetbaar, reus- achtig groot |
| qurstoxe | treffen, raken | qurstoxelira | sterk (verhaal) |
| quxe | optreden (handelen) | quxelira | voorspoedig |
| reppe | spreken, zeggen | sen-reppelira3 | uiteraard |
| reprodusere | reproduceren | quandro- reproduserelira | zelfreproducerend |
| rue | een boer laten; oprispen | ruelira | bijkomend (extra) |
| r’lempe | aangroeien, toenemen | r’lempelira | in toenemende mate |
| simaje | opbergen, opruimen | simajelira | achterbaks |
| slapelsate | naar bed gaan | slapelsatelira | bedlegerig |
| slināre | omwentelen | slinārelira | baanbrekend |
| sompe | volgen, bijhouden | sompelira | getrouw |
| klék-sompelira | trapsgewijs | ||
| ove | [ver]tonen | āp-ovelira | capabel |
| kafovelira | arrogant | ||
| splōnje | bedoelen, menen | splōnjelira | welmenend |
| tiffe | weten, kennen | tiffelira3 | te weten, namelijk |
| idetiffelira | vergeetachtig | ||
| tijāsliyse | uitglijden | tijāsliyselira | buitensporig, overmatig, onredelijk |
| tinde | blijven | lakā-tindelira | overigens (voor de rest geldend); afgezien van |
| tinkere | worden | tinkerelira | in wording |
| tizjyre | (iets) gemeenschappelijk doen | tizjyrelira | welwillend, inschikkelijk; minzaam |
| tradamfarte | vooruitlopen, -gaan | tradamfartelira | (fig.) vooruitstrevend |
| tygtjaflectre | doorkruisen, dwarsbomen | tygtjaflectrelira | uitmuntend |
| ularāfe | vasthouden | ularāfelira* | intransitief (werkwoord) |
| * Zie § 80.11 voor de uitleg van het begrip ularāfelira. | |||
| ulljeve | indringen, binnendringen | ulljevelira | ingrijpend (verandering) |
| unkette | zich overgeven [aan] | unkettelira | (fig.) ontwapenend |
| ustjāge | oplichten, bedriegen | ustjāgelira | bedrieglijk |
| vende | gaan | d’fo-vendelira | terminaal |
| vote | stemmen | votelira3 | uiteraard, vanzelf- sprekend |
| wempe | zeuren | wempelira | zeurderig (v. geluid, pijn) |
| wuxe | uiten (taal, mening); luchten (gemoed) | wuxelira* | aanzienlijk, belangrijk, groot |
| * Vergelijk wuxelira met: armtzerfelira (tamelijk, vrij, nogal). | |||
| wygce | uitwijken, opzijgaan | wygcelira | vérstrekkend (gevolgen) |
| xolare | aanbrengen; aanleggen | xolarelira | in aanleg (die aangelegd wordt) |
| xōte | steken; prikken | knociy-xōtelira | knokig |
| ’rfóte | zich aanpassen (aan) | ’rfótelira | belangwekkend, interessant |
| ’rmlesende | afstoten; afkeer inboezemen | ’rmlesendelira | afstotelijk |
| ’rzoze | (fig.) aansteken | ’rzozelira | aanstekelijk |
| ’tine | dragen | ’tinelira | zwanger |
| ’zjale | (alg.) optreden | ’zjalelira | bijkomstig, erbijkomend |
| zāre | wonen | zārelira2 | woonachtig, wonend |
| surront-zārelira | omwonend | ||
| zarynde | vergevorderd zijn | zaryndelira | vergevorderd |
| zerfe | kijken, zien | armtzerfelira* | tamelijk, vrij, nogal |
| kleter-zerfelira | herboren | ||
| * Vergelijk armtzerfelira met: wuxelira (aanzienlijk). | |||
| zute | winnen, verwerven | zutelira | rendabel |
© (2000) Rolandt Tweehuysen, Kimswerd, the Netherlands