Grammatica van het Spokaans

•  Home 
•  Inhoud 
•  Registers & Referenties 
•  Woordenboek 
•  SPARC 
•  Taalmenu 

43. Trappen van vergelijking √

43.1

Het Spokaans kent 4 trappen van vergelijking (comparatieven), en wel:

1. vergrotende trap (vergr.trap; § 43.2)
2. overtreffende trap (otr.trap; § 43.4)
3. verkleinende trap (verkl.trap; § 43.5)
4. minste trap (mnst.trap; § 43.7)

Soms wordt hieraan nog een vijfde trap toegevoegd, namelijk:

5. trap van overmatigheid (trap.ovmt.) (§ 43.22)

In dit hoofdstuk worden de trappen van vergelijking met betrekking tot additieven behandeld. Zie § 44.21–24 voor geverbaliseerde additieven.

43.2   ad § 43.1   A. Vergrotende trap

De vergr.trap wordt gevormd door de determinant terat onmiddellijk achter het additief te plaatsen:

43.3

Bij vergelijkingen wordt het voegwoord dus (dan; als) gebruikt, of men gebruikt een constructie met het voorzetsel lÿ (uit; vandaan). Vergelijk:

In § 140.103 (bij de behandeling van het voorzetsel lÿ) komen we nader terug op dergelijke vergelijkende constructies.

43.3a

Let op het gebruik van riyfain in zinnen als:

In a. vormt riyfain een bepaling bij de vergr.trap scrâl terat, in de betekenis van 'hoe langer hoe ...'. In b. is riyfain een pred.add. in de betekenis van 'altijd'.

43.4   ad § 43.1   B. Overtreffende trap

De otr.trap wordt gevormd door de determinant oras onmiddellijk achter het additief te plaatsen:

Een otr.trap in de functie van subj.add., obj.add. of pred.add. wordt in het Spokaans niet voorafgegaan door een lidwoord:

43.5   ad § 43.1   C. Verkleinende trap

De verkl.trap wordt gevormd door de determinant oiba onmiddellijk achter het additief te plaatsen:

43.6

Bij vergelijkingen wordt het voegwoord dus (dan; als) gebruikt, of men gebruikt een constructie met het voorzetsel lÿ (uit; vandaan). Tot ca. 1910 was bovendien het voegwoord fet (dan; als) in gebruik. Let wel: fet kwam alleen voor in combinatie met oiba, nooit met terat (§ 43.2). Vergelijk:

In § 140.103 komen we nader terug op dergelijke vergelijkende constructies.

43.7   ad § 43.1   D. Minste trap

De mnst.trap wordt gevormd door de determinant tom onmiddellijk achter het additief te plaatsen:

Een mnst.trap in de functie van subj.add., obj.add. of pred.add. wordt in het Spokaans niet voorafgegaan door een lidwoord:

43.8   Algemene opmerkingen

In het Spokaans kunnen de trappen van vergelijking niet gebruikt worden in absolute zin, dus zonder vergelijking. Vergelijk de verkl.trap en otr.trap in a. met een ander soort constructie in b.:

Echter, onregelmatig gevormde trappen van vergelijking, zoals opgesomd in Blok 43.25, kunnen ook in absolute zin gebruikt worden. Zie § 43.26.

43.9

Elke determinant heeft slechts een relatie met het additief waar hij onmiddellijk achter staat. Twee otr.trappen die achter elkaar staan, krijgen dus beide de determinant oras:

43.10

Als twee verschillende eigenschappen bij eenzelfde entiteit met elkaar vergeleken worden, krijgt de eigenschap die het meest aanwezig is de determinant terat, en de eigenschap die het minst aanwezig is de determinant oiba. In het Nederlands wordt in dit geval een omschrijving met "meer/eerder A dan B" gebruikt (zie ook § 144.40):

43.11

Soms worden terat, oras, oiba en tom achter een teg.dw. of volt.dw. gebruikt. Dergelijke trappen van vergelijking bij deelwoorden kunnen op verschillende manieren geïnterpreteerd worden:

De determinanten terat en oras kunnen ook als versterkende bepaling bij een additief gebruikt worden, in de betekenis van 'heel; erg' (= terat) of 'ontzettend; heel erg' (= oras). Oras is dus sterker dan terat. Beide woorden gedragen zich als een adj.add., met dien verstande dat het additief voor welk zij geplaatst worden, nog gevolgd wordt door de determinant ki. Vergelijk:

43.13

Terat ... ki en oras ... ki kunnen ook als versterkende bepaling bij een teg.dw. of volt.dw. gebruikt worden:

Vergelijk ook § 43.11.

43.14

In de spreektaal wordt in de plaats van terat ... ki vaak alleen ki gebruikt. Het krijgt dan het zinsaccent. Bijvoorbeeld:

Oras kan in enkele gevallen als pred.add. gebruikt worden. Dit gebeurt vooral bij intransitieve werkwoorden die een weersverschijnsel of een menselijk gedrag uitdrukken, zoals:

In deze gevallen kan oras nog versterkt worden door terat ... ki:

Als oras in de functie van pred.add. gebruikt wordt kan het niet versterkt worden door oras ... ki:

43.16

In plaats van de versterkende woorden terat ... ki en oras ... ki kunnen we ook versterkende additieven als graviy (ernstig), ubâfta (echt) ed. gebruiken:

Ook een combinatie is mogelijk voor een extra versterkende uitdrukking:

43.17

De meervoudssuffixen -n en -m zoals besproken in § 42.2–10 komen te vervallen als het additief door een van de determinanten terat, oras, oiba of tom gevolgd wordt:

43.18

Als terat en oras echter vóór een additief staan (en ki er automatisch achter komt), blijven de suffixen -n en -m gehandhaafd:

43.19

In tegenstelling tot de suffixen -n en -m (§ 43.17) blijven de suffixen -[e]s en -[e]p altijd behouden (§ 42.12–18):

43.20

De extreme otr.trap (het allerbeste, het allerkleinste) wordt gevormd met syliy (aller-) in de functie van subj.add. en een additief in de functie van attr.add. Bijvoorbeeld:

43.21

Na pónze (worden) geeft syliy een vergr.trap aan:

Vergelijk deze twee voorbeelden met:

Na pónze volgt nooit een trap van vergelijking met terat, oras, oiba of tom!
Zie verder § 102.15–17.

43.22   ad § 43.1   E. Trap van overmatigheid

De trap.ovmt. geeft aan dat er te veel aanwezig is van de eigenschap die het additief uitdrukt. De trap.ovmt. wordt meestal uitgedrukt door de resultatieve vorm van het additief, maar soms ook met de determinant ber (te); zie § 43.23d. Hoe de resultatief gevormd wordt, is uiteengezet in Hoofdstuk 63. Een resultatief is meestal te herkennen aan het feit dat het accent van de voorlaatste lettergreep naar de eindlettergreep is verschoven (middels consonantverdubbeling of toevoeging van een paragogische e (een sjwa: [ê]). Als accentverschuiving niet mogelijk is, wordt er meestal gebruikgemaakt van een suffix (laatste voorbeeld). Bijvoorbeeld (de geaccentueerde vocaal is onderstreept):

43.23

Het additief kiygt (laat) betekent soms ook 'te laat; overtijd', bijvoorbeeld:

De resultatiefvorm kiygte (te laat) drukt een "echte" trap.ovmt. uit, in die zin dat er sprake is van een onherroepelijkheid, bijvoorbeeld:

43.23a

In Hoofdstuk 42 zijn de meervoudsvormen van add.n uitgelegd. Het Spokaans kent de suffixen -n, -m, -[e]s en -[e]p, bijvoorbeeld:

43.23b

Als we bij de meervoudsconstructies in (1)–(5) (vorige paragraaf) de trap.ovmt. met een resultatief willen uitdrukken, kan dat op twee manieren:1

1. De resultatief wordt afgeleid van de additieven met het meervoudssuffix;
2. De resultatief wordt afgeleid van de additieven zonder het meervoudssuffix.

Veel sprekers van het Spokaans vinden een van beide manieren (of zelfs beide) niet acceptabel. Zij prefereren dan het gebruik van de determinant ber (te), zie hiervoor § 43.23f. Vergelijk de meervoudige zinnen uit (1)–(4) met de varianten in de trap.ovmt.:

43.23c

In (1′)–(4′) zijn de meervoudssuffixen niet semantisch distinctief, wat wil zeggen dat de zinnen geen andere betekenis krijgen als deze suffixen achterwege gelaten zouden worden (maar de constructies zijn dan wel vaakongrammaticaal).
Soms is de meervoudsvorm van een add. wel semantisch distinctief, oftewel, als het suffix achterwege blijft, is de betekenis anders. Vergelijk:

In (1a) heeft het enkelvoudige ÿrts alleen scope over chat, maar in (1b) heeft het meervoudige ÿrtses scope over de gehele nevenschikking chat ur hurt. Als we bij een trap.ovmt. kiezen voor een resultatief zónder meervoudssuffix, ontstaat er dus ambiguïteit. Vergelijk (1) met:

De resultatief ÿrtse is niet gemarkeerd voor de oppositie enkelvoud ~ meervoud, en daarom is (2b) ambigu. De voorkeur wordt dan aan (2a) gegeven. Zie ook § 63.26–26a.

43.23d   Determinant ber in plaats van een resultatief

De determinant ber (te) is identiek aan het voorz. ber (te; in), zoals besproken in § 140.41. In plaats van een resultatief kan ber gebruikt worden als er sprake is van emfase of contrast. Vergelijk:

In (3b) zien we een idiomatische constructie die ber vereist. Dit is uitgelegd bij de vergelijkingen in § 143.95 en in § 160.33.

43.23e

De determinant ber wordt ook gebruikt indien de trap.ovmt. extra benadrukt wordt met een add. als pert (veel), ÿrô (net, juist), gû (beslist, absoluut), prôchôk (waarschijnlijk) en dergelijke. Bijvoorbeeld:

43.23f

Ten slotte kan ber gebruikt worden bij add.n die reeds verrijkt zijn met een meervoudssuffix, om de dikwijls omstreden combinatie van dat meervoudssuffix met een res.vorm te vermijden. Dit is vooral gebruikelijk bij verplichte meervoudssuffixen.1 In de a-zinnen is het meervoudssuffix gecombineerd met de res.vorm, in de b-zinnen is de res.vorm vervangen door ber:

Het gebruik van ber komt verder aan de orde in § 63.32 en § 63.36–39.

43.24   Onregelmatige trappen

Ruim twintig additieven kennen trappen van vergelijking die op een andere wijze gevormd worden dan met de genoemde vier determinanten. Bij deze onregelmatige vormen bestaan de verschillende trappen uit aparte additieven die meestal geen enkele etymologische verwantschap met de neutrale trap vertonen. Bij sommige additieven is het paradigma defectief, d.w.z. er ontbreken een of meer van die onregelmatige trappen. Waar deze ontbreken wordt het paradigma aangevuld met de regelmatige vorming d.m.v. de determinanten. Zo kent het additief keša (dik) de onregelmatige (niet-stamverwante) verkl.trap zÿtsénp (minder dik) en mnst.trap vibrâk (minst dik). De vergr.trap en otr.trap zijn echter regelmatig, dus: keša terat (dikker) en keša oras ([het] dikst). Een aantal onregelmatige trappen worden slechts in een beperkte context gebruikt. Dit wordt in § 43.26 nader besproken.

43.25

De meestvoorkomende onregelmatige trappen van vergelijking zijn in het volgende Blok opgenomen, eventueel gevolgd door een aanklikbaar nummer van een noot die in § 43.26 besproken wordt.

43.26   ad Blok 43.25   Noten

Voorbeelden en opmerkingen:

Noot 1
Horit betekent niet alleen 'vroeg', maar ook 'vroeger; eertijds'. Vergelijk:

De aoristus (suffix -o) is een prototypische tijd die met horit samengaat (zie ook § 111.112).

Noot 2
Fiseronam betekent in de eerste plaats 'later; meer over tijd' (dus een pure vergelijking). De tweede betekenis is 'toekomstig; in de toekomst'. Vergelijk:

Noot 3
Aðiyk is in de eerste plaats de pure otr.trap van kiygt en betekent '[het] laatst; [het] meest overtijd'; het geeft dan dus een vergelijking aan. In de tweede plaats betekent aðiyk: 'na alle andere[n]; door niets gevolgd'. 'Laatst' als synoniem van 'onlangs; enige tijd geleden' wordt vertaald met ÿt. Vergelijk:

De aoristus (suffix -o) is een prototypische tijd die met ÿt samengaat (zie ook § 111.112).

Noot 4
Qufaa wordt uitsluitend in relatie met personen gebruikt in absolute zin, in de betekenis van 'niet zo jong meer'. In alle andere gevallen (dus bij een pure vergelijking) wordt de regelmatige vorm liftkar terat (ouder) gebruikt.2 Vergelijk:

Zie ook § 43.8.

Noot 5
Jÿzûg wordt uitsluitend in relatie met personen gebruikt in absolute zin, in de betekenis van 'nog niet zo erg oud'. In alle andere gevallen (dus bij een pure vergelijking) wordt de regelmatige vorm liftkar oiba (minder oud) gebruikt (zie ook voetnoot 2 hierboven):

Zie ook § 43.8.

Noot 6
Oiba en tom kennen we reeds als determinanten. Zij kunnen ook als additieven gebruikt worden. Vergelijk:

Noot 7
Lilepiy betekent niet alleen 'ver verwijderd (voornamelijk in afstand)', maar ook 'voorts; voort; verder (in opvolging of daarenboven)':

Lilepiy komt ook nog voor in de volgende idiomatische uitdrukking:

Vergelijk ook danen (noot 8); zie verder wânta (noot 11). Voor rangtelwoorden zie § 170.54.

Noot 8
Danen komt ook voor in de volgende idiomatische uitdrukking:

Vergelijk ook lilepiy (noot 7). Voor rangtelwoorden zie § 170.54.

Noot 9
Ubâfta en zijn vier onregelmatige vormen kunnen in de functie van adj.add. ook als versterking van een ander additief gebruikt worden:

Noot 10
Zôft betekent 'eens; spoedig; binnenkort op een bepaald moment' (altijd in de nabije toekomst). Vergelijk dit met érpâf dat betekent 'eens; op een keer' (kan zowel in de toekomst als in het verleden zijn). Bijvoorbeeld:

Let ook op de idiomatische uitdrukking kaf tim érpâf (voor de zoveelste keer). Vergelijk:

Zie ook § 170.55.

Noot 11
Wânta betekent 'eerder, vroeger dan een bepaald moment (dat de spreker op het oog had)'. Wânta kan in tegenstelling tot horit (vroeger) (zie noot 1) ook aan de toekomst refereren, en geeft een tijdstip aan dat voor zôft (noot 10) ligt:

Als we normaal om 3 uur 's middags opstaan (dus op een tijdstip dat we "laat" kunnen noemen), kan zin (1) gezegd worden, en (2) niet. Als we normaal om 6 uur 's ochtends opstaan (dus op een tijdstip dat we "vroeg" kunnen noemen) kan zin (1) gezegd worden als we bedoelen dat we morgen vóór 6 uur zullen opstaan. Zin (2) kan gebruikt worden als we de nadruk op de eigenschap "vroeg" willen leggen.6

Let op de volgende idiomatische uitdrukking waarin lilepiy en wânta samen voorkomen: A wânta, B ur lilepiy (niet alleen A, maar ook B). Bijvoorbeeld:

Zie ook lilepiy in noot 7.

Noot 12
Bent betekent 'het eerst; vóór alle andere[n]; door niets voorafgegaan'. Het is dus een antoniem van aðiyk (noot 3). Vergelijk:

Bent kan ook in de functie van pred.add. gebruikt worden. Het betekent dan 'eerst; in eerste instantie; vóór alles':

Bent in de functie van pred.add. en met de betekenis 'vóór alles' kent het synoniem raliy (vergelijk ral (nu)). Sommige zinnen met bent zijn ambigu, in dat geval kan raliy gebruikt worden als "vóór alles" bedoeld wordt. Vergelijk:

Betekenis a. wordt expliciet uitgedrukt in: Gress chaquintavy raliy do.

43.27

De onregelmatige trappen van vergelijking hebben bijna alle een beperkte gebruiksmogelijkheid. Zo kunnen de otr.trap grât (helderst) en de mnst.trap cÿpiy (minst helder) alleen met betrekking tot het weer gebruikt worden. In andere relaties zijn de regelmatige trappen nodig. Vergelijk:

Merk op dat de naam van de rivier de Grât en de otr.trap grât in feite dezelfde woorden zijn, ook al wordt het additief grât nooit met betrekking tot rivierwater gebruikt.

43.28

De onregelmatige trappen pômsell (traagst) en matox (minst traag) worden alleen met betrekking tot de hersenfunctie gebruikt:

43.29

De onregelmatige trappen krajyn (inniger) en ibréf (innigst) komen alleen met betrekking tot personen voor:

© (2000) Rolandt Tweehuysen, Kimswerd, the Netherlands