Grammatica van het Spokaans

•  Home 
•  Inhoud 
•  Registers & Referenties 
•  Woordenboek 
•  SPARC 
•  Taalmenu 

44. Verbalisering van additieven √

44.1   Algemeen

De combinaties van een koppelwerkwoord met een subj.add. kunnen dikwijls vervangen worden door een geverbaliseerd additief, wat wil zeggen dat de enkelvoudige vorm van het additief een van de volgende suffixen krijgt:

Voorbeelden:

44.1a

De verbalisering van additieven die op een h eindigen, wordt door velen afgekeurd, of op zijn minst als twijfelachtig bestempeld. Dit heeft te maken met de uitspraak en – tot op zekere hoogte – met het feit dat de vorming van de grammaticale stam niet duidelijk is.
Zo klinken de a, i, o en u onmiddellijk vóór de eind-h als [â], [iy], [ô] en [û] (zie § 11.4 bij de letter h), maar bij verbalisering is deze h niet meer de laatste letter. De vraag is hoe de vocaal vóór de h dan uitgesproken moet worden. Vergelijk:

Ook ontstaan er problemen bij de vorming van de grammaticale stam, die volgens Regel B in § 82.14 op een -t zou moeten eindigen. Zie hiervoor de discussie in § 82.16a.
Bij additieven op ch ontstaat het probleem dat ch op het woordeinde klinkt als [kH], maar als [ç] indien gevolgd door een vocaal. Bijvoorbeeld: râdech [râdekH] ~ râdeche [râdeçe] (erbarmelijk zijn), of: tûnch [tûn°kH] ~ tûnche [tûnçe] (onvermurwbaar zijn). Zulke uitspraakverschillen zijn een reden dat velen ook de verbalisering van additieven op ch afkeuren.

44.2

De combinatie van melde met een additief dat gevormd is met pû--iy (§ 41.8) kan vervangen worden door een geverbaliseerd additief op het suffix -te. Vergelijk:

44.2a

Het suffix -e en de laatste e van de suffixen -are, -ÿne en -te zijn een "gewone" infinitiefmarkeerder oftewel infinitief-e (zie § 81.1). Deze kan dus vervangen worden door een tijdssuffix (Blok 111.21) of een modaal suffix (Blok 110.17). Bijvoorbeeld:

44.3

Verbalisering van additieven is niet mogelijk bij:

1. Teg.dw.n die door lexicalisatie de functie van additief CAT. I gekregen hebben (dus de additieven op -lira); zie § 44.4.
2. Volt.dw.n op -or die door lexicalisatie de functie van additief CAT. I gekregen hebben en additieven die met lâ--or van een substantief zijn afgeleid (kortom: alle additieven op het suffix -or; zie § 44.5.
3. Additieven die met de suffixen -att, -amiy en -n van een werkwoord zijn afgeleid; zie § 44.6.
4. Additieven die gevormd zijn met nert ... -'kurre; zie § 44.7.
5. Taalnamen op -iy en leenwoorden op -ise; zie § 44.8.
6. Additieven die met te--e of ta--e van een substantief zijn afgeleid; zie § 44.9.
7. Additieven die met -iy of -[t]er van een voorzetsel zijn afgeleid; zie § 44.10.
8. Bijna alle samengestelde additieven; zie § 44.11.
9. Additieven die verlengd zijn met een lexicaal suffix; zie § 44.12.
10. Additieven die gevormd zijn door vocaalwisseling + -e; zie § 44.13.

44.4   ad § 44.3   A. Additieven op -lira

Additieven op -lira zijn besproken in § 40.59. Voorbeelden:

Uitzondering:

In § 42.9 is verteld dat zvalira geen oorspronkelijk teg.dw. is, maar "toevallig" op lira eindigt.

44.5   ad § 44.3   B. Additieven op -or

Additieven op -or zijn besproken in § 40.69 en die op lâ--or zijn besproken in § 41.18. Voorbeelden:

Uitzondering: het additief kimor (dat "toevallig" op or eindigt, zie § 83.13) en onregelmatige volt.dw.n (anders dan op -or) die door lexicalisatie de functie van additief CAT. I gekregen hebben, kunnen meestal wél geverbaliseerd worden.1 Vergelijk:

Zie ook § 40.69.

Additieven op -att, -amiy en -n zijn besproken in § 41.2. Voorbeelden:

Naast de combinatie van het koppelwerkwoord melde met een additief op -att, -amiy of -n kent het Spokaans een min of meer synonieme teg.dw.-constructie met kettelira (zie § 100.85 en § 160.43). Vergelijk beide constructies:

In de a-zinnen wordt telkens gerefereerd aan een eigenschap die het fundament (§ 40.4) bezit; in de b-zinnen ligt het accent op de mogelijkheid om de handeling al dan niet te kunnen uitvoeren.

44.7   ad § 44.3   D. Additieven met nert ... -'kurre

Additieven op nert ... -'kurre zijn besproken in § 41.11. Voorbeelden:

Ook nu weer drukt het additief een eigenschap van het fundament uit, terwijl de overeenkomende kettelira-constructie het accent op de uitvoerbaarheid van de handeling legt, het een en ander geheel analoog aan de vorige paragraaf. Vergelijk:

44.8   ad § 44.3   E. Taalnamen op -iy en leenwoorden op -ise

Additivisch gebruikte taalnamen op -iy zijn besproken in § 41.22. Voorbeelden:

Leenwoorden op -teff, -šonela, -abliy en dergelijke kunnen wél geverbaliseerd worden (zie ook § 41.13):

44.9   ad § 44.3   F. Additieven met te--e of ta--e

Additieven met te--e en ta--e zijn besproken in § 41.25. Voorbeelden:

Uitzondering: naast teslapelsata (in bed; te bed) bestaat de geverbaliseerde vorm teslapelsate (bedlegerig zijn). De betekenis is gelexicaliseerd, en bovendien vindt de verbalisering niet plaats door toevoeging van het suffix -e, maar door het suffix -a in -e te veranderen.

44.10   ad § 44.3   G. Additieven met -iy of -[t]er van een voorzetsel

Additieven met -iy of -[t]er zijn besproken in § 41.28–29. Voorbeelden:

Additieven die dezelfde vorm hebben als een voorzetsel, kunnen wél geverbaliseerd worden (§ 41.41):

Samengestelde additieven zijn besproken in § 41.11 en § 41.46. Voorbeelden:

Uitzondering: de volgende samengestelde additieven worden als niet-samengesteld beschouwd en kunnen dus geverbaliseerd worden (§ 41.47):

Merk op dat samengestelde additieven die als niet-samengesteld beschouwd worden, altijd zonder filâsto gevormd zijn. Vergelijk bijvoorbeeld stâge-baniyl (niet verbaliseerbaar) met fotelbaniyl (wel verbaliseerbaar).

44.12   ad § 44.3   I. Additieven met een lexicaal suffix

Additieven met een lexicaal suffix zijn besproken in § 41.44. Voorbeelden:

Additieven die verlengd zijn met een lexicaal prefix (§ 41.43) kunnen wél geverbaliseerd worden:

44.13   ad § 44.3   J. Additieven met vocaalwisseling

Additieven met vocaalwisseling zijn besproken in § 41.49–53. Voorbeelden:

Let op het verschil tussen de verbaliseringen in a. en de negatieve additieven in b.: beide eindigen op -e, maar in b. is er bovendien sprake van vocaalwisseling:

Zoiets nietigs als een diakritisch teken is in het Spokaans in staat om een compleet tegengestelde betekenis aan een woord of zin te geven. Personen die niet bekend zijn met de Spokaanse taal, en de neiging hebben om niet al te zorgvuldig met diakritische tekens om te gaan (omdat ze niet op het toetsenbord staan of niet (af)gedrukt kunnen worden) dienen zich te realiseren wat dit voor de betekenis van een Spokaanse taaluiting voor gevolgen kan hebben!

44.14   Wel of geen verbalisering

Verbalisering van welk additief dan ook is in een aantal gevallen onmogelijk. In deze paragraaf wordt met "additief" ook bedoeld: een onregelmatig volt.dw. dat door lexicalisatie de functie van additief CAT. I heeft aangenomen.

Stel dat een additief op wat voor wijze dan ook afgeleid is van het werkwoord W. Dit additief kan dan niet geverbaliseerd worden als of aan voorwaarde a., of aan voorwaarde b. wordt voldaan:

1. Het geverbaliseerde additief is in vorm identiek (homoniem) aan W.
2. Het geverbaliseerde additief is in betekenis identiek (synoniem) aan W.

Let wel: als aan de beide voorwaarden voldaan wordt, is er geen onderscheid meer te maken tussen het geverbaliseerde additief en W. We hebben dan met een cirkelredenatie te doen, bijvoorbeeld:

W = kinure (ziek zijn); hiervan is afgeleid het additief kinur (ziek).
Verbalisering van kinur geeft: kinure (ziek zijn).1

Vergelijk nu:

W = hâbâre (verwilderen); hiervan is afgeleid het additief hâbâr (wild; verwilderd). Totale verbalisering geeft de volgende drie vormen:

Omdat er wel voldaan wordt aan voorwaarde a. (W en verbalisering 1. zijn beide hâbâre, dus homoniemen), maar niet aan voorwaarde b. (de betekenis van W is anders dan die van verbalisering 1.), is de geverbaliseerde vorm 1. verboden, of met andere woorden: de betekenis 'verwilderd zijn' kan alleen uitgedrukt worden met ef melde hâbâr.

Verder blijkt dat W en verbalisering 2. synoniemen zijn. Zij zijn in betekenis identiek en in vorm verschillend. Er wordt dus wel aan voorwaarde b. voldaan, maar niet aan a., dus de geverbaliseerde vorm 2. is verboden.

Verbalisering 3. is noch in vorm noch in betekenis identiek aan W. Er wordt noch aan voorwaarde a., noch aan voorwaarde b., voldaan, dus hâbârÿne is toegestaan.

44.16

W = blôfe (zakken); hiervan is afgeleid het additief blôf (scheefgezakt; verzakt). Totale verbalisering geeft:

W en verbalisering 1. zijn homoniemen. Er wordt wel aan voorwaarde a., maar niet aan voorwaarde b., voldaan, dus de geverbaliseerde vorm 1. is verboden.

De verbaliseringen 2. en 3. zijn noch in vorm noch in betekenis identiek aan W. De voorwaarden a. en b. zijn dus niet van toepassing, ofwel de geverbaliseerde vormen blôfare en blôfÿne zijn toegestaan.

We hebben in deze en de vorige paragraaf te maken met het verschijnsel van verdringing: (i) als een woord dat met productieve morfosyntactische regels afgeleid kan worden reeds een gelexicaliseerde betekenis heeft, kan deze vorm niet meer de betekenis aannemen die bij de productieve afleiding voorspelbaar is, en (ii) de mogelijkheid van een productieve morfosyntactische afleiding vervalt zodra een onregelmatige afleiding tot hetzelfde semantische resultaat is gekomen.

44.17

Bij een aantal – veelgebruikte – geverbaliseerde additieven is er een onregelmatigheid ontstaan. Er moet onderscheid gemaakt worden tussen een onregelmatige vorm en een onregelmatige betekenis. Een verbalisering met een onregelmatige vorm verdringt altijd de regelmatige (productieve) verbalisering. Dit blijkt uit de volgende voorbeelden:

De regelmatige vormen *quistae en *tildâare zijn door de onregelmatige verdrongen. De overige verbaliseringen van quista en tildâ zijn regelmatig:

Van zutter (donker) is regelmatig afgeleid: zutterÿne (donker blijven).

De verbalisering zuttere is weliswaar een regelmatige vorm, maar heeft een onregelmatige betekenis; zie § 44.18.

44.18

Voorbeelden van verbaliseringen met een onregelmatige betekenis:

De lexicalisatie van de geverbaliseerde vormen zuttere, hupstere, liftkare, belte en tmopplimare betekent dat er voor de volgende koppelwerkwoord-constructies geen mogelijkheden voor verbalisering meer zijn (verdringingsregel!):

Bovendien hebben de gelexicaliseerde vormen hupstere en liftkare de regelmatige vormen *hupsterare (groot worden) en *liftkarare (oud worden) verdrongen.

Wel bestaan:

In § 44.15 is gesteld:

1. W = hâbâre (verwilderen); hiervan is afgeleid het additief hâbâr (wild; verwilderd).

In § 44.18 is (onder meer) beweerd:

2. Add. hupster (groot); hiervan bestaat een verbalisering met onregelmatige betekenis hupstere (zich vergroten).

Zowel bij 1. als bij 2. is het werkwoord met het suffix -e uit het additief gevormd, en als de betekenis van het additief voorgesteld wordt door "X", dan kan de betekenis van het werkwoord voorgesteld worden door "X worden".
De relatie tussen hâbâr en hâbâre verschilt dus in morfologisch en semantisch opzicht niet van de relatie tussen hupster en hupstere. Dat we bij hâbâr ~ hâbâre uitgaan van een werkwoord met een afgeleid additief, terwijl we bij hupster ~ hupstere uitgaan van een additief met een afgeleid werkwoord is dan ook slechts vanuit een historisch perspectief te verklaren. We kunnen aantonen dat het werkwoord hâbâre eerder in het Oerspokanisch optreedt dan het additief hâbâr. Eveneens is aantoonbaar dat het additief hupster eerder in het Oerspokanisch optreedt dan het werkwoord hupstere. Ook vergelijkingen met de equivalente vormen in het Pegrevisch kunnen ons overtuigen van de juistheid van de afleidingsregels 1. en 2. hierboven; zo eindigt het Pegrevische equivalent van hupstere op het typische afleidingssuffix {-vj}1 terwijl het Pegrevische equivalent van hâbâre op het oorspronkelijke infinitief-suffix {-} eindigt.

1	Transcripties van Pegrevische woorden worden gewoonlijk tussen {...} weergegeven. Voor de "lange e" (), zie § 81.3.

Verbalisering van geredupliceerde additieven (§ 64.55–61) en van de resultatief (om de trap.ovmt. uit te drukken; zie § 43.22–23c) houdt in feite reduplicatie respectievelijk resultatiefvorming van een werkwoord in. Reduplicatie wordt behandeld in Hoofdstuk 64, en de verbalisering van additivische resultatieven in § 63.40–51.

De verbalisering van stoff.add.n (§ 41.24) wordt door verscheidene grammatici afgekeurd. Onder meer in Kapiy (1976) wordt opgemerkt dat verbalisering van stoff.add.n een typisch dialectisch verschijnsel op Centraal-Berref is. Voor het Standaardspokaans wijst Kapiy bijvoorbeeld de volgende zinnen af:

44.21   Trappen van vergelijking

Geverbaliseerde additieven kennen ook de trappen van vergelijking die gevormd worden door de determinanten terat, oras, oiba en tom. Het een en ander is identiek aan de trappen van vergelijking bij niet-geverbaliseerde additieven (§ 43.1–7):

Trappen van vergelijking zijn soms ook mogelijk bij onregelmatige verbaliseringen van additieven of bij gelexicaliseerde verbaliseringen. Bijvoorbeeld:

In (1) is tildare een onregelmatige verbalisering van tildâ met de betekenis 'verslechteren; slecht[er] worden'. In (2) is hupstere weliswaar de regelmatige verbalisering van hupster, maar de betekenis is gelexicaliseerd: het betekent niet 'groot zijn' maar 'groot/groter worden'. Toch zijn een verkl.trap met oiba en een vergr.trap met terat mogelijk.

44.23

Ook bij onregelmatige trappen van vergelijking (Blok 43.25) is verbalisering soms mogelijk, hoewel niet iedereen dit correct vindt. Vooral bij de vergr.trap of verkl.trap is de grammaticaliteit zeer twijfelachtig indien in de zin een vergelijking (met dus) wordt uitgedrukt. Vergelijk:

De vergelijkende constructie met dus wordt in (2b) door velen afgekeurd. Zin (3b) is zo goed als ongrammaticaal. Het verschil in grammaticaliteit tussen (2b) en (3b) is lastig te verklaren maar waarschijnlijk spelen ook semantische factoren een rol. In (3a) is melde niet zozeer een "zuiver" koppelwerkwoord als wel een plaatsbepalende uitdrukking, want we kunnen ook zeggen: "het restaurant bevindt zich dichterbij dan je denkt". Deze eigenschap van melde maakt de verbalisering in (3b) weinig acceptabel.

44.24

De versterkende bepalingen terat ... ki en oras ... ki (§ 43.12) kunnen, in tegenstelling tot de determinanten uit § 44.21, niet met een geverbaliseerd additief gecombineerd worden. Wel kan er gekozen worden voor een versterkend pred.add., bijvoorbeeld:

44.25   Tegenwoordige en voltooide deelwoorden

Van een geverbaliseerd additief kan slechts marginaal een teg.dw. op -lira worden afgeleid. Dit is feitelijk alleen grammaticaal als het teg.dw. een betr.vnw. vervangt, zoals besproken in § 100.50, of het voegw. den (zie § 100.68). Ook bij een exclamatief (een spontane uitroep, zie § 100.8) is een teg.dw. mogelijk. Bijvoorbeeld:

In andere gevallen is een teg.dw. onmogelijk, of marginaal mogelijk, zoals:

Constructie (1) kan eenvoudig vervangen worden door het oorspronkelijke additief: ef tirdus moter (de kapotte motor), en in plaats van (2) is een bijstelling mogelijk, bijvoorbeeld: ef efanty, tindalira ôntjiyc (het kind dat lastig gebleven is). Zin (3) is eventueel mogelijk om te contrasteren met ef ÿrbÿr merater (de strenge man = streng van aard), zie ook § 100.19.

44.26

Geverbaliseerde additieven hebben geen volt.dw.-afleiding (zie ook Blok 101.3). Bijvoorbeeld:

Merk op dat er in (4) sprake is van een bijgesteld volt.dw. waarbij een suffix ontbreekt. De vorm ôntjiyc is dus niet alleen de gramst. van de verbalisering ôntjiyce (lastig zijn) (zie ook de voorbeelden in § 101.8), maar tegelijkertijd ook het additief waarvan ôntjiyce is afgeleid.

© (2000) Rolandt Tweehuysen, Kimswerd, the Netherlands