Grammatica van het Spokaans

•  Home 
•  Inhoud 
•  Registers & Referenties 
•  Woordenboek 
•  SPARC 
•  Taalmenu 

64. Reduplicatie √

64.1   Vorming van een reduplicaat

Alvorens nader op de semantische kant van reduplicatie in te gaan (vanaf § 64.44) zullen we eerst bespreken hoe een geredupliceerde vorm ontstaat. Omdat het proces van reduplicatie bij substantieven, additieven, werkwoorden en eigennamen op praktisch identieke wijze verloopt, is het niet nodig om een onderscheid tussen deze woordsoorten te maken. Allereerst moeten enkele termen gedefinieerd worden:

1. Een reduplicant (redcant) is dat deel van een lettergreep dat voor reduplicatie in aanmerking komt. We laten verder buiten beschouwing waar de ene lettergreep begint en de andere ophoudt, momenteel is het voldoende om te weten dat een redcant altijd met één consonant (gevolgd door een vocaal) of met een vocaal begint. Uitzonderingen vormen ch, dl en tl, want deze clusters stellen elk één klank voor, en mogen niet gesplitst worden. In principe is de redcant een deel van de laatste lettergreep (of identiek aan de gehele laatste lettergreep).

2. Een reduplicé (redcé) is de geredupliceerde redcant welke aan het oorspronkelijke woord gehecht wordt, zodat er ten slotte van een reduplicaat sprake is. Een redcé is niet altijd identiek aan de redcant (want zou dat wel zo zijn, dan was het onderscheid redcant ~ redcé niet relevant). Een redcé is dikwijls een in fonetisch opzicht vereenvoudigde variant van de redcant, om een niet of lastig uit te spreken cluster van consonanten te voorkomen.

3. Reduplicatie (redpl.) is het proces van redupliceren (ofwel: vaststellen wat de redcant is, de redcé van de redcant afleiden, de redcé aan het oorspronkelijke woord hechten).

4. Een reduplicaat is het nieuwe woord dat ontstaan is na het proces van redupliceren (= reduplicatie).

Voorbeelden (zolang we nog niet nader op de betekenis van een reduplicaat zijn ingegaan, wordt in de voorbeelden de betekenis van het ongeredupliceerde woord gegeven):

64.2

Sommige consonantcombinaties (clusters) zijn zo "hecht" (= geven zo het gevoel van één enkele klank), of zijn zo specifiek voor een bepaald woord dat zij in hun geheel het beginelement van een redcant mogen vormen. Als "hecht" worden met name de clusters Cj en Cv (C is een willekeurige consonant) gevoeld. Verder gelden als "hecht": pl, pr, sp, st, tr.
Monosyllabische woorden die met een van deze hechte clusters beginnen, worden vooral in de spreektaal zo geredupliceerd dat de redcé identiek is aan het gehele woord. Bijvoorbeeld (£ = typische afleiding in de spreektaal):

64.3

Een cluster wordt vooral als "specifiek" voor een bepaald woord ervaren als deze cluster voornamelijk aan het begin van een klein aantal monosyllabische woorden voorkomt. Ook dan is de redcé vooral in de spreektaal identiek aan het gehele woord. Bijvoorbeeld (£ = typische afleiding in de spreektaal; $ = typische afleiding in de schrijftaal):

64.4

Maar clusters als kl of gr komen zo frequent (ook binnen een woord) voor dat zij niet als "specifiek" ervaren worden in woorden als klâs of grum. Bij zulke woorden begint de redcant altijd met één consonant (* = foutieve afleiding):

64.5

Soms verhindert de Spokaanse fonologie een reduplicatie van het gehele woord, hoewel de cluster duidelijk "specifiek" is. Bijvoorbeeld: in ksvurf (molensteen; kies) en in tnesst (prik) zijn ksv resp. tn zeer specifiek (er beginnen maar enkele Spokaanse woorden met ksv en met tn), maar een reduplicatie van het gehele woord zou geven: *ksvurfksvurf en *tnessttnesst. De vette clusters zijn niet acceptabel (want onuitspreekbaar) en daarom vindt bij deze woorden de reduplicatie volgens de regel in § 64.16 plaats.

64.6

Het is duidelijk dat er voor de criteria "specifiek" en "hecht" een beroep op het taalgevoel van de spreker gedaan moet worden. Een cluster die "specifiek" is voor een bepaald woord, moet niet alleen een voorkomingsfrequentie hebben welke beneden een bepaald gemiddelde ligt, maar moet bovendien voorkomen in een woord dat weinig frequent gebruikt wordt, of waarvan het reduplicaat weinig gebruikelijk is. Bovendien is ook de combinatie van de "specifieke" cluster met andere consonanten en vocalen een beslissende factor.
Voor een onderzoek naar de specificiteit van Spokaanse clusters wordt verwezen naar Parô Mesâ-Xeelm & Florez (1981).

64.7

Een redcé heeft lang niet altijd dezelfde vorm als een redcant. In deze en de volgende paragrafen zal nagegaan worden hoe de vorm van een redcé kan afwijken van die van een redcant. Allereerst wordt aandacht besteed aan de regel: een verdubbelde consonant in een redcant wordt enkel in de redcé. Bijvoorbeeld:

Deze consonantverenkeling is begrijpelijk als we ons realiseren dat een consonantverdubbeling een orthografisch middel is om een gefixeerd (hoofd)accent (en vocaalverlenging) aan te geven. Daar elk woord maar één hoofdaccent kent, hoeft ook maar op één plaats een dergelijke fixatie middels consonantverdubbeling uitgedrukt te worden.3

64.8

Vooral in de spreektaal doet zich het verschijnsel voor dat niet alleen een verdubbelde redcant-consonant enkel wordt in de redcé, maar dat bovendien de beginconsonant wegvalt in de redcé. De met 1 gemerkte woorden uit de vorige paragraaf hebben in de spreektaal dus de volgende alternatieve reduplicaten:

64.9

Als de redcant uit slechts één vocaal bestaat, krijgt de redcé het prefix t-1. Het betreft hier woorden die op twee of meer vocalen eindigen. Bijvoorbeeld:

64.10

In de spreektaal vindt de reduplicatie van woorden op twee of meer vocalen (zie vorige paragraaf) vaak op een andere wijze plaats, namelijk door de laatste twee lettergrepen voor de redcant te nemen. Ook nu wordt het prefix t- toegevoegd als er een beginconsonant ontbreekt (wat alleen bij woorden op 3 eindvocalen het geval is). Bijvoorbeeld:

64.11

Als een woord eindigt op twee vocalen die gescheiden zijn door een apostrof (= glottisslag), mag deze apostrof wel of niet meegenomen worden in de redcant. Wordt hij niet meegenomen, dan bestaat de redcant uit slechts één vocaal, zodat de regel uit § 64.9 in werking treedt (redcé wordt geprefigeerd met t-). In de spreektaal wordt er de voorkeur aan gegeven om de apostrof mee te nemen. Vergelijk:

Nog tot halverwege de jaren zestig van de twintigste eeuw werden de spreektaalvormen met de dubbele glottisslag (uzra'e'e, fa'i'i, enz.) als onbeschaafd bestempeld. Vele Spokaniërs vinden dat nog steeds, maar sinds de koning niet meer schroomt om deze zogenaamd onbeschaafde vormen te gebruiken, lijkt het niet meer gerechtvaardigd om ze af te keuren. Zie ook § 64.15.

64.12

Als de beginconsonant van de redcant identiek is aan de eindconsonant, vervalt de beginconsonant van de redcé. Dit om te voorkomen dat er in het reduplicaat een ongewenste consonantverdubbeling – eventueel met een daarmee gepaard gaand gefixeerd accent – verschijnt. Bijvoorbeeld:

Bij de voorbeelden in groep A. zou consonantverdubbeling leiden tot een gefixeerd accent en vocaalverlenging, bijvoorbeeld *kyfaf + faf > kyfaffaf. Bij de voorbeelden in groep B. zou de verdubbelde consonant áchter een andere consonant komen te staan, wat in het Spokaans niet mogelijk1 is, bijvoorbeeld *gôrg + gôrg > gôrggôrg.

64.13

Als de redcant deel uitmaakt van een lettergreep die begint met str, waarvan de r gedeleerd mag worden, vervalt die r. De redcant begint dan met een t:

In § 11.8 is verteld dat de cluster str meestal ook als st geschreven mag worden. In dat geval verloopt de reduplicatie dus regelmatig. In leenwoorden blijft str echter behouden, en dit blijkt ook uit de reduplicatie, bijvoorbeeld:

64.14

Als de redcant begint met een w, wordt deze in de redcé gedeleerd; bijvoorbeeld:

64.15

Een apostrof (= glottisslag) gaat nooit met de redcant mee (tenzij de redcant uit slechts één vocaal bestaat, zie § 64.11). Bijvoorbeeld:

64.16

Overigens mag de beginconsonant van een redcé altijd gedeleerd worden als in het reduplicaat een ongebruikelijke of onuitspreekbare cluster zou ontstaan. Dit is dikwijls een subjectieve aangelegenheid: de ene taalgebruiker noemt een cluster eerder "vreemd" of "onuitspreekbaar" dan een ander. In de spreektaal zal er eerder van een clustervereenvoudiging sprake zijn dan in de schrijftaal. Met zekerheid kunnen we stellen dat ondermeer de volgende clusters níét geoorloofd zijn (waarbij C een willekeurige consonant is):

En verder alle combinaties van een stemhebbende consonant met zijn stemloze variant (bp, pb, td, tð, dt, enz.). Ten slotte alle clusters van drie of meer consonanten waarin één van de hierboven genoemde verboden combinaties voorkomt.
In de volgende voorbeelden is tussen haakjes het eventueel gedulde regelmatige reduplicaat aangegeven:

64.17

Als de redcant eindigt op een vocaal + h, vervalt de eind-h in de eindlettergreep op het moment dat de redcé aangehecht wordt. Bijvoorbeeld:

Merk op dat de vocaal welke in het basiswoord aan de h voorafging, zijn pira-uitspraak blijft behouden, dus pjojoh klinkt als [pjôjôH] en niet als *[pjojôH]. En Truruh klinkt als [trûrûH] en niet als *[trurûH]. Zie ook § 11.3.

64.18

Buitenlandse namen met een on-Spokaanse uitspraak kunnen soms op de gangbare wijze geredupliceerd worden, zoals:

Bij zulke reduplicaties ligt de klemtoon niet vast. Sommigen zullen het accent op de oorspronkelijke lettergreep houden, anderen geven er de voorkeur aan om het accent naar de voorlaatste lettergreep te verschuiven (indien dat mogelijk is). Zo kan Tommymy op twee manieren worden uitgesproken: [tômimi] of [tômimi]. En Karelrel kan klinken als [kareLreL] of [kareLreL].

64.19

Is deze vorm van reduplicatie (vorige paragraaf) niet goed mogelijk, dan wordt soms de gehele naam geredupliceerd, bijvoorbeeld:

Merk op dat zulke reduplicaten uitsluitend als vocatief gebruikt worden en daarom is het niet altijd mogelijk (of zinnig) om een onderscheid te maken tussen het twee keer achter elkaar roepen van een naam ("Charles! Charles!"), en een reduplicaat ("Charlescharles!").

64.20

Een bijzonder geval zijn de Garosische namen met ñg (spreek uit als nj in Engels injure). De cluster ñg wordt als één klank beschouwd en kan daarom niet gesplitst worden. Bovendien kan ñg alleen maar onmiddellijk achter een vocaal voorkomen. Deze klank wordt in de redcé dus gedeleerd indien hij in het reduplicaat níét onmiddellijk achter een vocaal zou komen. Vergelijk:

Omdat ook buiten Garos veel Spokaniërs een Garosische naam dragen, is de aandacht die we hier aan de reduplicatie van dergelijke namen besteden, gerechtvaardigd. Vooral tussen 1940 en 1960 was het een ware rage om kinderen een Garosische naam te geven.

64.21   Grammaticale en lexicale suffixen

Tot nu toe is er alleen aandacht besteed aan ongesuffigeerde woorden. Grammaticale en lexicale suffixen kunnen in principe nooit als redcant optreden en daarom worden zulke suffixen eerst van het hoofdwoord gescheiden, waarna de redcant bepaald kan worden.1 In de volgende voorbeelden zijn de grammaticale en lexicale suffixen vet gedrukt:

64.22

Vooral bij werkwoorden kan het hoofdwoord zonder het suffix op een consonantcluster eindigen die niet (goed) mogelijk is binnenin een woord. In dat geval kunnen consonanten binnen het reduplicaat gedeleerd worden om een onuitspreekbare cluster te vermijden. Bijvoorbeeld (tussen {...} de moeilijk uit te spreken tussenvorm waaruit de vette consonant gedeleerd wordt om tot een uitspreekbaar reduplicaat te komen):

Bij de eerste twee voorbeelden kan het reduplicaat nog verder vereenvoudigd worden door ook de beginconsonant van de redcé te deleren, leidend tot eriytiythe en glistipipre.

64.23

Latijnse leensuffixen kunnen eventueel als redcant optreden (ze worden niet als "echte" suffixen beschouwd). Ook enkele Spokaanse suffixen worden niet als zodanig "gevoeld", zodat ze als redcant kunnen optreden. De reduplicatie met het suffix als redcant is het meest gebruikelijk in de spreektaal. De reduplicatie waarbij het suffix eerst van het hoofdwoord gescheiden wordt, is meer verzorgde schrijftaal. Deze suffixen zijn in het volgende blok opgenomen:

64.24

Grammaticale en lexicale suffixen kunnen ook gecombineerd worden. In dat geval komt de gehele combinatie niet in aanmerking voor de functie van redcant (afgezien van de uitzonderingen in Blok 64.23). Bijvoorbeeld (vette suffixen kunnen geen redcant zijn):

64.25

Het is niet altijd duidelijk of we met een echt suffix te maken hebben, dan wel met een lettercombinatie die toevallig dezelfde vorm als een suffix heeft. Berucht is het suffix -iy om een additief te vormen, want er zijn ook talloze additieven die "toevallig" op de letters iy eindigen, en dan zijn er ook nog gevallen waarbij de situatie niet duidelijk is. Dit probleem is ook aangekaart in § 41.23, in § 42.9–9a (bij de meervoudssuffixen -n en -m) en in § 63.23 (bij de resultatief).
In Appendix 192 zijn alle additieven opgenomen waarbij iy géén suffix is. Hier kunnen deze laatste twee letters dus geredupliceerd worden.
Een apart geval zijn de additieven graviy (ernstig), knâmpiy (mollig), lanbiy (stemmig), róziy (kostelijk), doffiy (zwart), roffiy (oranje) en lómiy (azuurblauw). Ze hebben weliswaar een "toevallige" uitgang op iy, maar gedragen zich desondanks alsof ze van het suffix -iy voorzien waren: de uitgang iy komt níét in aanmerking voor de functie van redcant. Vergelijk de voorbeelden in a. waarbij iy weliswaar geen suffix is, maar toch als zodanig behandeld wordt, met de voorbeelden in b. waar -iy duidelijk wel een suffix is, en de voorbeelden in c. waar iy geen suffix is, en dus in aanmerking komt als redcant:

64.26

Ook in andere gevallen moet er onderscheid gemaakt worden tussen werkelijke suffixen en lettercombinaties die er toevallig als suffix "uitzien". Vergelijk:

Let op de verschillende reduplicaten:

64.27

Alle substantieven en additieven die eindigen op een of ander onregelmatig of improductief suffix, of op een lettercombinatie die bij andere woorden als suffix geldt, worden geredupliceerd alsof er in het geheel geen sprake is van een suffix. Bijvoorbeeld:

Ook hier kan weer sprake zijn van een onzekerheid in hoeverre het om echte suffixen gaat, dan wel om een "toevallige" uitgang. Vergelijk ook 64.25 voor het suffix -iy.

64.28

Enkele suffixen maken reduplicatie van het woord waaraan zij gehecht zijn geheel onmogelijk. Dit zijn in de eerste plaats alle meervoudssuffixen bij substantieven (we kunnen dus zeggen: substantieven in het meervoud kunnen niet geredupliceerd worden). Uitzondering: fosies (ouders) kent het reduplicaat fosieses (§ 30.46).
In de tweede plaats geldt het reduplicatie-verbod voor additieven met de lexicale suffixen:

In al deze gevallen is het reduplicatie-verbod toe te schrijven aan semantische restricties: dat wat door een reduplicaat uitgedrukt wordt, kan niet gecombineerd worden met een meervoud of met de betekenissen die bovengenoemde lexicale suffixen hebben.

64.29   Nominale suffixen

Bij alle substantieven die eindigen op een nominaal suffix (§ 21.26–36) komt dat suffix zonder meer in aanmerking voor reduplicatie, want een nominaal suffix is feitelijk een substantief en dus het hoofdelement van de samenstelling. Bijvoorbeeld (suffix is vet):

Let op dat bij de vaststelling van de redcant géén rekening wordt gehouden met de morfologische grens tussen nominaal suffix en basiselement. Zo wordt in de redcant van kûfôsôrm de lettergreep sôrm meegenomen. Deze lettergreep bestaat uit het suffix -ôrm met de laatste consonant (s) van het basiselement kûfôs.
Hetzelfde geldt bij mustbentârp (lettergreep târp, maar suffix -ârp).
Deze wijze van redupliceren is (zoals bijna altijd) gebaseerd op fonetische uitgangspunten, en niet op morfologische kenmerken.

64.30

Voor zover het substantieven met een monosyllabisch nominaal suffix betreft, wordt in de spreektaal soms een morfologisch uitgangspunt als basis voor reduplicatie genomen. Dit betekent dat het gehele suffix, en ook niet meer dan dat suffix, als redcant fungeert. Vergelijk de voorbeelden uit § 64.29 met:

64.31

In samenstellingen met een nominaal suffix komt soms inwendige reduplicatie voor. Dit houdt in dat de redcant niet afkomstig is uit de eindlettergreep van de gehele samenstelling (zoals in de vorige paragraaf), maar uit de eindlettergreep van het (ongesuffigeerde) basiselement. Let op het verschil in betekenis tussen een "normaal" afgeleid reduplicaat en een via inwendige reduplicatie afgeleid reduplicaat (hier wordt de meest algemene betekenis van een reduplicaat genoemd, nl. 'rij; reeks', zie § 64.45):

Grammaticaal en semantisch is er niets op tegen om normale en inwendige reduplicatie tegelijkertijd toe te passen, alleen in morfologisch opzicht doet de constructie onnatuurlijk aan:

Inwendige reduplicatie komt niet voor in onscheid.samst.n waarin het laatste element iets anders dan een nominaal suffix is. Het gebruik van een inwendige reduplicatie is derhalve zeer beperkt.

64.32   Resultatief en reduplicatie

Reduplicatie houdt in principe in dat de laatste lettergreep van een woord verdubbeld wordt. Bij woorden met een variabel accent betekent deze extra lettergreep dat het accent naar rechts verschuift om aldus op de voorlaatste lettergreep te blijven. Wat dit betreft is er een overeenkomst met de resultatief, omdat ook hierbij het accent naar rechts verschuift. Vergelijk de reduplicatie met de resultatief (de geaccentueerde vocaal is vet):

Dit opvallende kenmerk van accentverschuiving is aanleiding voor diverse taalkundigen geweest om een verwantschap tussen reduplicatie en de resultatief te onderzoeken. Onder meer Lônder-Heenôše (1991) toont aan dat in het Oer- en Laatspokanisch (tot omstreeks 1350, dus in een tijd dat er voornamelijk een weinig geformaliseerde spreektaal bestond) het onderscheid tussen reduplicatie en resultatief niet altijd goed was te maken. Beide vormen liepen door elkaar. Zo kan de res.vorm vildull volgens Lônder-Heenôše wellicht een samentrekking (contractie, feitelijk een combinatie van assimilatie en deletie) zijn van vilduldul (boom). Evenzo ziet hij in een res.vorm als ûrbesst de samentrekking van ûrbestest (schutting). Zijn conclusie is derhalve dat de resultatief in principe een verkorte vorm van een reduplicatie is.

Merk ook op dat het in oude handschriften ook niet altijd duidelijk is wat er precies bedoeld wordt. Een herhaling van een letter of lettergreep werd dan vaak aangegeven met een golflijntje boven de letter(s), waarbij niet altijd precies te zien is boven wélke letter(s) dat golfje staat. Zo kan betekenen: VILDLL of VILDLDL, waarbij dus óf alleen de laatste l óf de laatste lettergreep dul verdubbeld kan zijn (de u is niet geschreven). Deze schrijfwijze kan dus zowel een resultatief (vildull) als een reduplicatie (vilduldul) weergeven.

64.33

Resultatiefvormen komen níét in aanmerking voor reduplicatie. Daarentegen is het wel mogelijk om van reduplicaten een res.vorm af te leiden, hoewel dit dikwijls een nogal geforceerde constructie tot gevolg heeft die liever vermeden wordt, zeker in de spreektaal. Zo'n afleiding geschiedt geheel volgens de regels die zijn behandeld in de Hoofdstukken 61 en 63. Voorbeelden van reduplicatie, gevolgd door resultatiefvorming:

64.34

Als er van een additief eenmaal een reduplicaat in de res.vorm bestaat (vorige paragraaf), kan de volgende stap zijn om de resultatief te verbaliseren volgens de regels in § 63.41. Bijvoorbeeld:

Zulke geverbaliseerde resultatieven van een reduplicaat zijn voornamelijk een theoretische mogelijkheid. De vorming ervan is ingewikkeld en het leidt tot geforceerde constructies met een nogal diffuse structuur.

64.35   Bijzondere gevallen

In scheid.samst.n (§ 20.41) wordt het basiselement geredupliceerd:

Onscheid.samst.n (§ 20.42) worden geredupliceerd volgens de algemene regels. Vergelijk a. en b. hierboven met:

64.36

Ook genominaliseerde voornaamwoorden (§ 20.38), telwoorden (§ 20.39) en tussenwerpsels (§ 20.40) kunnen geredupliceerd worden:

64.37

Hetzelfde geldt voor letterwoorden in de functie van substantief (§ 20.47), en namen van tekens en cijfers (§ 21.37–38). Namen van letters, afkortingen en letterwoorden worden daarentegen niet geredupliceerd als zij het karakter van eigennaam hebben. Bijvoorbeeld:

64.38

Eventueel mogen de cijfers en tekens ook als symbool geschreven worden, waarbij de redcé er d.m.v. een filâsto aan gehecht wordt. Vergelijk ook § 30.59–60 (meervoudsvorming van cijfers, leestekens en andere symbolen):

64.39

Bij monosyllabische werkwoorden is het niet mogelijk om een redcant vast te stellen als eerst het infinitief-suffix -e weggelaten wordt: er blijft immers een vocaalloos element over, en een redcant moet altijd een vocaal bevatten. In dat geval wordt het gehele werkwoord als basis voor de redcant gebruikt, bijvoorbeeld:

64.40

Analoog aan de vorige paragraaf, is het bij bisyllabische werkwoorden niet mogelijk om een redcant vast te stellen als zij gevormd zijn met een bisyllabisch verbaal suffix (bijv. -are, -ere of -ÿne). Als zo'n suffix weggelaten zou worden blijft er een vocaalloos element over. In dit geval zijn er twee oplossingen: (i) het gehele werkwoord wordt als basis voor de redcant gebruikt (zie ook de vorige paragraaf), of (ii) alleen de eind-e van het bisyllabische suffix wordt weggelaten, en het overgebleven deel wordt als basis voor de redcant gebruikt. Oplossing (i) is voornamelijk spreektaal. Bijvoorbeeld:

64.41

Als een werkwoord eindigt op een modaal suffix, zijn er twee reduplicaties mogelijk: (i) via het element dat overblijft nadat dit modale suffix is verwijderd, en (ii) via het complete werkwoord. Voorbeeld: ufirûs (moeten rijden) is gevormd uit de stam ufir (rijd) en het modale suffix -ûs (moeten). Vergelijk:

Er bestaat een betekenisverschil tussen beide reduplicaten. Hierop wordt nader ingegaan in § 64.63.

64.42

Onregelmatige vormen van een werkwoord worden geredupliceerd op basis van deze vorm (onderstreept). Bijvoorbeeld:

64.43

Soms is het mogelijk om de infinitief als uitgangspunt voor de reduplicatie te nemen, en om vervolgens dit reduplicaat te gebruiken als basis voor de onregelmatige vorm zoals die bij het niet-geredupliceerde werkwoord hoort. Vergelijk (1)–(4) uit de vorige paragraaf met (1′)–(4′): de oorspronkelijke infinitief (onderstreept) is geredupliceerd, waarna de onregelmatige uitgang (vet) is overgenomen:

64.44   Betekenis van een reduplicaat

Achtereenvolgens worden hier behandeld de betekenissen van:

1. geredupliceerde substantieven
2. geredupliceerde eigennamen (vanaf § 64.54)
3. geredupliceerde additieven (vanaf § 64.55)
4. geredupliceerde werkwoorden (vanaf § 64.62)

64.45   ad § 64.44   A. Geredupliceerde substantieven

Een geredupliceerd concreet substantief drukt prototypisch een rij, reeks, serie, snelle opeenvolging, of herhaling uit. Bijvoorbeeld:

Hier geeft de reduplicatie dus een iteratief karakter aan de substantieven.

64.46

Bij substantieven die reeds een iteratief karakter dragen, zal reduplicatie voor een intensivering zorgen:

64.47

Kojen-Pôt (1977) maakt onderscheid tussen (i) synchronische en (ii) diachronische iteratieven. De meeste namen van voorwerpen, mensen of dieren vormen een synchronisch iteratief, wat wil zeggen dat alle entiteiten van de door de reduplicatie uitgedrukte rij of reeks op hetzelfde moment gepresenteerd worden, zoals bij:

64.48

De meeste namen van verschijnselen, gebeurtenissen of geestelijke scheppingen vormen een diachronisch iteratief, wat wil zeggen dat alle gebeurtenissen, verschijnselen ed. (in een snel tempo) na elkaar verschijnen, zoals bij:

Deze diachronische iteratieven worden dikwijls nog nader gespecificeerd als intermitterend-diachronische iteratieven, omdat de gebeurtenis zichzelf voortdurend met korte tussenpozen herhaalt. Hiertegenover staan de permanent-diachronische iteratieven, die in de volgende paragraaf ter sprake komen.

64.49

Bij abstracte substantieven ligt de nadruk veelal sterker op de voortduring van datgene wat dit substantief uitdrukt, dan op een reeks of herhaling:

De reduplicatie van abstr.subst.n kan een permanent-diachronisch iteratief genoemd worden.

64.50

In de spreektaal kan reduplicatie ook gebruikt worden om de nadruk te leggen op de meest prototypische betekenis van het subst. Zo wordt vaak de echtheid, compleetheid of originaliteit benadrukt, ten opzichte van namaak, incompleetheid, en dergelijke. Bijvoorbeeld:

Zie ook § 64.58 voor een dergelijk verschijnsel bij additieven, en § 64.67 bij werkwoorden.

64.51

Volgens Kojen-Pôt zou het onzin zijn om de abstracte iteratieven als intermitterend-diachronisch te beschouwen, want dan moeten we ons voorstellen dat er zoiets bestaat als een "voortdurende snelle opeenvolging van trotse gevoelens" of "reeks snelle koppigheden".
Binnen de religieus georiënteerde Câltiyaanse filosofie is echter wél plaats voor een intermitterende beleving van abstracte gevoelens, en voor iemand als de linguïst Mues Lâmbert (aanhanger van de Câltiyaanse filosofie) is het onderscheid permanent ~ intermitterend dus niet ter zake doende (zie Lâmbert, 1970).

64.52

Bij enkele substantieven heeft het reduplicaat een gelexicaliseerde betekenis gekregen (eft ôrešyšy is niet zomaar 'een rij soldaten', maar 'een militaire colonne'). Zie § 21.24–25.
Een bijzondere vorm van deze lexicalisatie is de meervoudsvorm die soms door reduplicatie uitgedrukt wordt, zonder dat er verwezen wordt naar een reeks of rij (ef crôgtutu betekent neutraal 'de kerkbanken', en niet 'de rij kerkbanken'). Zie § 30.25.

64.53

Het Spokaans dat langs de Zverosta-kust gesproken wordt, maakt zelfs productief gebruik van de reduplicatie om het meervoud uit te drukken. Zie § 30.49–53. In dit dialect moet het begrip "rij" of "reeks" of "herhaling" dus altijd omschreven worden. Vergelijk (Δ = dialect van Zverosta-kust):

64.53a

In de betekenis van een reduplicaat zit meestal een meervoudige component, waardoor het reduplicaat geen aparte meervoudsvorm heeft. Hoewel we een reduplicaat als eft vilduldul primair vertalen als 'een rij bomen', zit de term "rij" er niet in. De focus ligt op de rangschikking van de bomen, en niet op een fysieke rij als zodanig. Willen we expliciet uitdrukken dat er bijvoorbeeld langs een pad twee rijen bomen staan, dan ligt de focus op die fysieke rijen, en niet op de eigenschap van de bomen dat ze een speciale rangschikking hebben. In dat geval moet "rij" expliciet uitgedrukt worden, bijvoorbeeld ten vildul-qutvas (twee bomenrijen).
Een zin als Kusamat ef pât eft vilduldul melde (lett. "langs het pad staat een bomenrij") kan niet alleen betekenen dat er langs één kant van het pad een rij bomen staat, maar ook dat langs beide kanten een bomenrij staat, want vilduldul betekent letterlijk "een hoeveelheid bomen die als rij gerangschikt zijn". Die rangschikking kan zowel aan één zijde als aan beide zijden van het pad aanwezig zijn.

Een impliciet meervoudige component zit ook in een zin als Lerdu zirde kainot gâšâ ef tsiypsiyp sumâ ef wÿjo (Lerdu ligt wakker vanwege het voortdurende getik tegen de ruit). Er klinkt niet één tik tegen de ruit, maar een hele reeks tikken die niet ophouden. Dit "ingebouwde" meervoud verhindert een expliciete meervoudsvorm als *tsiypsiyps.

64.53b

Omdat bij een reduplicaat als vilduldul de focus op het fysieke begrip "rij" afwezig is, kan een toegevoegd additief formeel geen bepaling bij "rij" vormen. Een frase als eft mintepot vilduldul wordt dan ook primair zo opgevat dat die bomen lang zijn ("een rij lange bomen"), en niet dat die rij lang is. Willen we uitdrukken dat het om een fysiek lange rij gaat, dan is een omschrijving in de trant van eft mintepot vildul-qutva (een lange bomenrij) nodig. In de spreektaal wordt dit formele onderscheid niet altijd gemaakt en kan, afhankelijk van de context, eft mintepot vilduldul ook opgevat worden als 'een lange rij bomen'.

64.54   ad § 64.44   B. Geredupliceerde eigennamen

Reduplicatie van een eigennaam wordt gebruikt om een persoon of dier (emfatisch) aan te roepen of om affectie uit te drukken. Een dergelijk reduplicaat is dus als een vocatief te beschouwen. Vooral op het platteland van Berref zijn geredupliceerde vormen van eigennamen heel gebruikelijk, ook als vleinaam:

Zie ook § 64.8 voetnoot 2.

64.55   ad § 64.44   C. Geredupliceerde additieven

Een geredupliceerd additief drukt prototypisch uit dat de eigenschap van dit additief alternerend aanwezig is (dan weer wel, dan weer niet). Bijvoorbeeld:

Soms is een vrijere interpretatie nodig:

64.56

Bij additieven die reeds een alternerend karakter hebben, zal de reduplicatie voor een intensivering zorgen:

Van intensivering of extra nadruk is ook sprake bij het gelexicaliseerde:

64.57

In de spreektaal worden korte taaluitingen dikwijls geredupliceerd om er extra nadruk aan te geven, zoals siysiy! (jaja!; jazeker!), noftoft (nee nee; nee hoor), curmelmel (heel misschien). Zulke reduplicaties zijn ook in andere talen niet ongewoon. Denk aan het Franse oui-oui-oui of non-non-non.

Vooral als er tegen kinderen wordt gepraat, drukt reduplicatie affectie uit (vergelijk ook eigennamen in § 64.54). Zo kan een moeder tegen een kind zeggen:

64.58

In de spreektaal kan reduplicatie ook gebruikt worden om de nadruk te leggen op de meest prototypische betekenis van een additief. Zo kan de waarheid, compleetheid of originaliteit benadrukt worden, ten opzichte van onwaarheid, incompleetheid, ed. Dit komt overeen met wat er in § 64.50 bij de substantieven behandeld is. Bijvoorbeeld:

64.59

Let ook op de combinatie van resultatief en reduplicatie. In a. staat een resultatief, in b. een reduplicatie, in c. zijn ze gecombineerd:

64.60

Ook een geverbaliseerd additief kan geredupliceerd worden. Zie ook § 64.21. De betekenis van een geverbaliseerd reduplicaat (of geredupliceerde verbalisering) is identiek aan de betekenis van het oorspronkelijke geredupliceerde additief, tezamen met het koppelwerkwoord. Vergelijk:

64.61

Eventueel is zelfs een combinatie van verbalisering, reduplicatie en resultatief mogelijk. Zie ook § 64.32. Vergelijk:

Resultatieve additieven in combinatie met de koppelwerkwoorden pónze (worden; gaan) en tinde (blijven) kunnen niet geverbaliseerd worden, zoals we in § 63.54 gezien hebben.

64.62   ad § 64.44   D. Geredupliceerde werkwoorden

In het moderne Spokaans zijn het voornamelijk de bewegingswerkwoorden die in aanmerking komen voor reduplicatie. Het reduplicaat drukt dan een voortduring of herhaling van de beweging uit. Heeft de beweging zelf reeds een iteratief karakter dan zorgt reduplicatie voor intensivering ervan. Vergelijk ook de reduplicatie van substantieven (§ 64.45–49). Bijvoorbeeld:

64.63

In § 64.41 is besproken hoe er van werkwoorden met een modaal suffix twee verschillende reduplicaten afgeleid kunnen worden. Let op het betekenisverschil tussen deze twee varianten:

In (1) wordt een herhaling van het "rijden" uitgedrukt: er is sprake van één noodzaak, en die noodzaak is om telkens naar dat ongeluk te rijden (om weer nieuwe slachtoffers op te halen).
In (2) is sprake van een zich voortdurend herhalende noodzaak (het "moeten") om naar elk ongeluk dat plaatsvindt te rijden. Er hoeft echter niet de hele tijd naar hetzelfde ongeluk heen en weer gereden te worden.

64.64

Hoe minder het aspect van beweging in een werkwoord aanwezig is, hoe archaïscher de reduplicatie ervan in met name de schrijftaal klinkt. Bijvoorbeeld:

64.65

Daarentegen zijn reduplicaties in de spreektaal heel algemeen, niet alleen om een iteratief of intensief karakter uit te drukken, maar ook in spontane uitroepen en kreten (spelende kinderen, tijdens sport ed.):

64.66

In poëtisch taalgebruik zorgt de reduplicatie van een abstract1 werkwoord voor een intensivering, zoals:

64.67

In de spreektaal kan reduplicatie ook gebruikt worden om de nadruk te leggen op de meest prototypische betekenis van een werkwoord. Zo kan de waarheid, compleetheid of originaliteit benadrukt worden, ten opzichte van onwaarheid, incompleetheid, ed. Dit komt overeen met wat er in § 64.50 bij de substantieven behandeld is. Bijvoorbeeld:

© (2000) Rolandt Tweehuysen, Kimswerd, the Netherlands