Grammatica van het Spokaans

•  Home 
•  Inhoud 
•  Registers & Referenties 
•  Woordenboek 
•  SPARC 
•  Taalmenu 

70. Persoonlijke voornaamwoorden √

70.1   Oerspokanische persoonlijke voornaamwoorden

Persoonlijke voornaamwoorden (pers.vnw.) behoren, tezamen met de wederkerende, wederkerige en zelfstandige voornaamwoorden, tot de groep van substantiefvervangende voornaamwoorden. De wederkerige en wederkerende vnw.n worden behandeld in Hoofdstuk 72, de zelfstandige vnw.n in Hoofdstuk 73.

70.2

De opzet van dit boek staat niet toe dat wij veel aandacht aan de taalgeschiedenis van het Spokaans kunnen besteden. Bij de behandeling van de pers.vnw.n is het echter gewenst om nader in te gaan op de morfologische en lexicale ontwikkeling van de Oerspokanische tot de moderne pers.vnw.n. Voor de standaardtaal is deze ontwikkeling weliswaar uitgekristalliseerd, maar in sommige dialecten is zij nog aan de gang.
Het Oer- en Laatspokanisch (12e en 13e eeuw) maakten bij pers.vnw.n onderscheid tussen een inclusief meervoud en een exclusief meervoud. Een inclusief meervoud werd gebruikt als ook de aangesprokene inbegrepen was. Alle meervoudige pers.vnw.n werden in het Oer- en Laatspokanisch afgeleid van de enkelvoudige vorm, behalve het pers.vnw. 1e persoon exclusief meervoud ("wij-EXCL"), dit was afgeleid van het pers.vnw. 1e persoon exclusief dualis. Het een en ander is gereconstrueerd in Blok 70.3.

70.3

70.4

Blok 70.3 leert ons dat er voor enkelvoud en dualis aparte vormen bestonden en dat de meervoudige vormen hiervan d.m.v. het meervoudssuffix -s afgeleid waren. Van de regelmatigheid in dit twaalfde-eeuwse paradigma is in het hedendaags Spokaans niet veel meer over. Dit heeft zijn oorzaak in het volgende:

1. De oppositie inclusief ~ exclusief is in het Oudspokaans (15e eeuw) verloren gegaan waardoor ook het onderscheid tussen gress (wij-INCL) en kirros (wij-EXCL) onnodig werd. Kirros is (behalve op Centraal-Berref) geheel vervallen en gress heeft de plaats ingenomen van het enkelvoudige gre (ik). In het Ÿrofly-Spokaans (Noordwest-Liftka) wordt gre (of griy) nog steeds gebruikt (i.p.v. gress). De oorspronkelijke dualisvorm kirro is in het Middelspokaans (16e eeuw) verloren gegaan, en betekent tegenwoordig 'wij'. Alleen in de Midden-Spokaanse dialecten van Centraal-Berref (globaal de driehoek Conityje-Jatty-Zezem) is kirro nog dualis (wij samen; wij met z'n tweeën) en wordt kirros voor meer dan twee personen gebruikt.

2. Het enkelvoudige gÿr (oorspronkelijk 'jij, u') werd tussen de 13e en 16e eeuw (tot in het Middelspokaans) ook in het meervoud voor 'jullie' gebruikt, terwijl de meervoudige vorm gÿrs gereserveerd werd voor de beleefdheidsvorm 'u' (mv.). In het Middelspokaans kwam gÿrs ook in gebruik voor 'u' (enk.) en toen in de 17e eeuw (Laatmiddelspokaans) onder de katholieken het gebruik van het Spaans/Franse tu (jij) populair werd, is het enkelvoudige gÿr langzaamaan in onbruik geraakt (behalve op Liftka en Brÿr, waar dialectsprekers tu als een christelijke infiltratie in een streng Ergynne-gebied zien en daarom nog gÿr gebruiken).

3. Reeds halverwege de 15e eeuw (Oudspokaans) raakte het onderscheid tussen mn. en vr. in het meervoud in onbruik. Het was nu eens niet de vrouwelijke vorm die het onderspit moest delven, maar de mannelijke: dos (zij (mn.mv.)) is verdwenen ten gunste van het vrouwelijke óps (< eops), dat nu 'zij' (mv.) betekent. Echter, vanaf de 17e eeuw (Middelspokaans) verschijnt er een nieuw pers.vnw., namelijk belt. Dit is oorspronkelijk een vr.bez.vnw. ('haar'; zie Blok 51.3), maar gaat nu ook een rol spelen als pers.vnw. vr.mv. (zij). Het vervangt dus het vroegere eops, zodat ook het onderscheid mn. ~ vr. weer terugkeert in het meervoud.

4. De oorspronkelijke dualisvorm čem (zij-2) werd in de 14e eeuw tem, toen de Laatspokanische consonant [č], waarvan de uitspraak varieerde tussen [ts] en [T] (sterk geaspireerde t, zie § 10.10 en § 10.15) verdween. Tem werd in de 16e eeuw (Middelspokaans) gewoon een meervoud. Alleen in het Garosisch komt [č] nog voor. Uit de Oerspokanische vorm čem zijn twee moderne woorden ontstaan:

   sem (die, dat) als betr.vnw. abstract (Blok 124.3)
   tem (deze, die, dit, dat) als aanw.vnw. (Blok 52.3) of als pers.vnw. (Blok 70.5)

70.5   Persoonlijke voornaamwoorden eerste niveau

Als we verder alle diachronische ontwikkelingen buiten beschouwing laten, kunnen we nu waarnemen hoe uit het Oerspokanische paradigma van Blok 70.3 de moderne pers.vnw.n eerste niveau (pers.vnw.n 1n) ontstaan zijn (de pers.vnw.n tweede niveau worden vanaf § 70.54 besproken):

70.6

Let op de onregelmatige uitspraak van enkele pers.vnw.n:

Het pers.vnw. gress wordt normaliter uitgesproken als [ges]. In minder verzorgde spreektaal klinkt het wel als [gîs], en in poëtisch taalgebruik wordt de r eventueel wel uitgesproken, dus: [gres]. Ondanks de dubbelgeschreven ss is de voorafgaande e nimmer lang (zie ook § 11.17).1
Het pers.vnw. eup klinkt als [ep] of [e:p], tenzij er in poëzie omwille van het metrum een extra lettergreep nodig is, dan mag eup uitgesproken worden als [ewup] (dus regelmatig). Deze regelmatige uitspraak kan ook van pas komen om een duidelijk akoestisch onderscheid te maken tussen eup en ef, bijvoorbeeld bij een slechte telefoonverbinding waarin het verschil tussen een f en een p niet te horen is. Verder klinkt efs als [efs] of [es].

70.7

Typerend voor de Atlantische talen is, dat er in de meeste gevallen geen vorm-onderscheid tussen subject en object gemaakt wordt. Dit blijkt ook bij de pers.vnw.n (Blok 70.5). Vergelijk:

70.8

Ook na voorzetsels en de determinanten pai, enn en ón (zie § 90.2) kunnen de pers.vnw.n 1n gebruikt worden. Vergelijk:

Vanaf § 70.54 zullen we zien hoe subjecten, objecten, echo's en voorzetselbepalingen ook met pers.vnw.n tweede niveau uitgedrukt kunnen worden.

70.9   Tweede persoon tu ~ gÿrs

De regels voor het gebruik van de familiaire en beleefde vorm in de 2e persoon enkel- en meervoud kunnen slechts globaal gegeven worden, daar deze sterk bepaald worden door allerlei maatschappelijke en sociale factoren, die binnen het kader van dit grammaticaboek onbesproken moeten blijven. Zie ook de sociolinguïstische studie van Câlldere-Lerjen (1982).

1. Tegen iedereen gebruiken we de beleefde vorm gÿrs (dus ook tegen kinderen, ondergeschikten ed.). Pas als we aan elkaar voorgesteld zijn, en er wordt verwacht dat we elkaar bij de voornaam noemen, gebruiken we de familiaire variant tu.

2. Tu is voorts geaccepteerd binnen bepaalde kringen, waar verwacht kan worden dat we elkaar vroeg of laat bij de voornaam zullen noemen, ook zónder formeel aan elkaar voorgesteld te zijn, zoals onder studenten en collega's, op feestjes en in kroegen. Als we duidelijk te kennen willen geven dat een enkele vraag of opmerking onzerzijds níét bedoeld is om een verder gesprek aan te knopen, kunnen we consequent gÿrs blijven gebruiken. Vergelijk:

   a.	Aftel tu tiffe, folarra zurt melde?	Weet je hoe laat het is?
   b.	Aftel gÿrs tiffe, folarra zurt melde	Weet u hoe laat het is?

   Vraag a. kan men op een feestje of in een café aan onbekenden stellen zonder onbeleefd te zijn; de vraag is dan wel een hint om een praatje aan te knopen. Als vraag b. gesteld wordt weten we zeker dat de vraagsteller werkelijk wil weten hoe laat het is. Tegen onbekenden op straat of in een meer formele omgeving is a. uiteraard onbeleefd, ook al zouden we een gesprek willen aanknopen (maar ook het aanknopen van een gesprek met een onbekende wordt door veel Spokaniërs ongepast gevonden).1

3. Tegenwoordig noemen de meeste familieleden elkaar zonder meer bij de voornaam; dit geldt ook voor kinderen tegen hun ouders of grootouders. Iedereen spreekt elkaar dus met tu aan, maar dikwijls zal tu vervangen worden door de eigennaam, want het is in Spokanië niet gebruikelijk om een eigennaam als bijstelling voor- of achteraan een zin te plaatsen. Vergelijk:

   Aftel Petriy bladide eft grum?	Wil je een snoepje, Petriy?
   Gress quarderavy Elsa.	Tante Elsa, ik wil u (je) op komen zoeken.
   Lerdu painelira kluft?	Wat doe je, Lerdu?

4. Op het platteland en in conservatief-deftige kringen noemen kinderen hun oudere familieleden dikwijls nog bij de "familietitel". In dat geval gebruiken de kinderen dus gÿrs, tenzij de familitietitel-met-eigennaam hiervoor in de plaats treedt. Let op dat achter de familietitel de naam volgt, als deze het pers.vnw. vervangt. Wordt de familietitel als bijstelling gebruikt, dan blijft de eigennaam achterwege:

   Gress quarderavy tlokko Elsa.
   Tante Elsa, ik wil u op komen zoeken.
   Aftel gress tumog ef mimpit tukst tojoredo Yvonn? =
   = Aftel gress tumog ef mimpit tukst gÿrs, tojoredo?2
   Mag ik het boek van je lenen, Yvonn?

   Alleen de familietitels die "vader" of "moeder" aanduiden, worden in alle gevallen zonder eigennaam gebruikt. Vergelijk:

   Gress nert ventavy lef mem. = Mem, gress nert ventavy lef gÿrs.
   Mam, ik wil niet met je mee.

5. Als een kind zijn oudere familielid met een familietitel en/of gÿrs aanspreekt, kan de (oudere) aangesprokene zijn respect voor het kind tonen door ook met gÿrs te antwoorden. Dit is het enige geval dat het gebruik van gÿrs samenvalt met het gebruik van een voornaam. Zie de volgende dialoog:

   Elsa ón cÿrlo Jân:	Elsa tegen oom Jân:
   "Aftel gress tumog dena mimpit tukst gÿrs, cÿrlo?"	"Mag ik dit boek van u lenen, oom Jân?"
   Cÿrlo Jân:	Oom Jân:
   "Elsa, gÿrs wencatog ef mimpit, fara gress klótare lef ef."	"Elsa, je mag het boek houden, als ik het uit heb."
   Elsa:	Elsa:
   "Gress misse cÿrlo Jân."	"Dank u wel, oom Jân." (lett. "ik bedank oom Jân")

   Voor familieverhoudingen en familietitels, zie verder Hoofdstuk 172.

70.10

Het gebruik van tu tegen personen die eigenlijk met gÿrs aangesproken zouden moeten worden, wordt in Spokanië niet als beledigend of intimiderend ervaren, en sociale verschillen komen hierdoor evenmin tot uitdrukking. Het Spokaans kent wel de mogelijkheid om iemand in de derde persoon aan te spreken; dit wordt als zeer beledigend of intimiderend gevoeld, en komt onder meer voor bij ruzies, bij racistische uitingen of tegen misdadigers. Bijvoorbeeld:

70.11   Eerste persoon kirro

Het pers.vnw. kirro (wij) wordt in de geschreven taal soms gebruikt als "bescheidenheidsmeervoud" (pluralis modestiae) in de plaats van gress (ik).1 Tegenwoordig doet de pluralis modestiae nogal archaïsch aan en wordt daarom dikwijls vervangen door de nominale constructie ef zaloer (de ondergetekende). In gesproken taal (toespraken ed.) is zowel kirro als ef zaloer ongebruikelijk. Een spreker kan zonder zich gegeneerd te voelen gebruikmaken van gress (ik). In wetenschappelijke uitgaven komt de bescheidenheid van de auteur dikwijls op nog andere wijze tot uitdrukking: hij/zij zet niet alleen zijn/haar eigen naam op het werk, maar tevens een pseudoniem (oftewel een gefingeerd persoon, hoewel het feitelijk de auteur zelf is). Zo wordt de indruk gewekt dat twee personen hun kennis gebundeld hebben en zo kan de auteur het meervoudige kirro gebruiken zonder in een archaïsche pluralis modestiae te vervallen. Bovendien schuift de auteur een deel van de verantwoordelijkheid op een ander (zij het een imaginair persoon) af. Het is de gewoonte om het pseudoniem na de echte naam te plaatsen.2

70.12

Kirro wordt in het Spokaans níét gebruikt als majesteitsmeervoud (pluralis majestatis). In plaats hiervan gebruikt het Spokaans Do (Hij) of Eup (Zij). Bijvoorbeeld:

70.13   Geslacht; verwijzing van de derde persoon

Alle entiteiten die een persoon aanduiden zijn óf mannelijk, óf vrouwelijk, óf neutraal. Zie § 22.3–11. Het geslacht komt in het bijbehorende pers.vnw. tot uitdrukking. Bijvoorbeeld:

70.14

Sommige substantieven kunnen zowel een mannelijk als een vrouwelijk persoon aanduiden (zie § 22.6). In dat geval moeten we kiezen tussen do en eup:

Dergelijke woorden mogen ook met het neutrale ef gepronominaliseerd worden als het geslacht onbekend of irrelevant is:

De meervoudsvorm van dergelijke "biseksuele" woorden is altijd neutraal, ook al worden er uitsluitend mannelijke of uitsluitend vrouwelijke personen bedoeld:

Ook als het bekend is dat het slechts om meisjes gaat, kunnen we een woord als efantys níét met belt (zij (vr.)) pronominaliseren.

70.15

De meervoudsvorm van mn.subst.n is altijd neutraal, ook al worden er slechts mannelijke personen bedoeld (§ 22.7). Bijvoorbeeld:

In § 22.8 is geconstateerd dat met de woorden 'jans, meraters en follusz altijd mannen bedoeld worden. Deze uitzondering heeft geen invloed op de keuze van het pers.vnw. omdat dit zowel voor mannelijk als voor neutraal óps is:

70.16

De meervoudsvorm van vr.subst.n blijft altijd vrouwelijk. Dit blijkt uit het bijbehorende pers.vnw.:

70.17

Als er voor een diersoort of dierfamilie drie (mn., vr. en nt.) versies bestaan (zie § 22.12), geeft de keuze van het bijbehorende pers.vnw. geen problemen:

In het meervoud vervalt het onderscheid tussen mn. en nt. omdat hiervoor slechts één pers.vnw. beschikbaar is: óps. Vergelijk:

70.18

Bij veel diernamen is de vrouwelijke versie afgeleid van de mannelijke, en ontbreekt een aparte neutrale versie. In dat geval kan de mn. versie als neutraal beschouwd worden als het geslacht onbekend of irrelevant is (§ 22.13):

De meervoudsvorm van mn. diernamen is altijd neutraal, ook al worden slechts mn. dieren bedoeld:

maar:

70.19

Diernamen zonder vrouwelijk equivalent of vrouwelijke afleiding worden zowel in het enkelvoud als in het meervoud als neutraal beschouwd. Dit blijkt uit het gebruik van de pers.vnw.n ef en óps:

70.20

Ook de aparte benamingen voor castraten en jonge dieren (§ 22.14) zijn in alle gevallen neutraal. Vergelijk:

70.21

In § 22.15–16 is uiteengezet hoe er in het Spokaans de voorkeur aan een geslacht-gemarkeerde diernaam gegeven wordt (als die tenminste voorhanden is). De eigenaar van een (huis)dier beschouwt het als een onbeleefd gebrek aan interesse indien een ander met een geslachtsneutraal woord aan dit dier refereert. Willen we over een dier spreken waarvan het geslacht niet direct duidelijk is, dan zal de eigenaar het op prijs stellen als we de mannelijke én vrouwelijke naam in een adem noemen, verbonden met het voegwoord oft (of). Dit geldt ook na pronominalisatie: als we niet weten of we een dier moeten aanduiden met do (mn.) of eup (vr.), gebruiken we de frase: eup oft do (zij-of-hij), uitgesproken als [epofto] (klemtoon op laatste lettergreep).1 Bijvoorbeeld:

70.22

Alle onbezielde (concrete) zaken zijn in het dagelijks taalgebruik zakelijk. Zij worden in het enkelvoud aangeduid met ef of mittof. In de spreektaal wordt voor concrete zaken ook wel kâ gebruikt (hoewel dit in correcte taal alleen aan abstracte en semi-concrete zaken kan refereren). Bijvoorbeeld (£ = spreektaal):

In het meervoud hebben we de keuze tussen tem en efs:

Vroeger werd efs als een typische spreektaalvorm beschouwd, zelfs in de eerste druk (1963) van Spokânda-grâmerr raadt Kojen-Pôt af om efs te schrijven. Maar in de volgende drukken van dit standaardwerk heeft de auteur er al geen bezwaar meer tegen om efs ook te schrijven, hoewel tem zo niet correcter, dan toch wel plechtiger blijft klinken.

70.23   Collectiva

Een bijzondere groep substantieven vormen de collectiva. Een collectief (verzamelnaam) verwijst naar een groep van meerdere personen, dieren of zaken. Ze zijn speciaal omdat ze naast een eenheid ook tegelijkertijd meerdere entiteiten beschrijven. De mate waarin een collectief als "eenheid" dan wel als "groep entiteiten" wordt gevoeld, verschilt per geval. Collectiva als vereniging, firma, comité, koor, regering of politie worden primair als een eenheid gezien (een instituut of organisatie), waarbij het gevoel van "groep entiteiten" alleen in specifieke contexten prevaleert. Bij collectiva als duo, gezin, publiek, tweeling of echtpaar ligt de focus primair op de individuele entiteiten; het gaat hier over het algemeen niet om "instituties", hoewel dat wel kan. Bij dieren en zaken zal de focus vrijwel altijd op de "groep" liggen. Zo zullen we bij kudde (schapen) niet primair aan individuele schapen denken die bewust als individu optreden. Bij hoop (stenen) is het geheel onmogelijk om de stenen als "individuen" te beschouwen.

70.24

Een collectief wordt formeel als een zakelijk substantief gezien, ook al bestaat de groep uit personen of dieren; er wordt dus naar verwezen met ef of mittof. Bij de meervoudsvorm van een collectief worden uiteraard de pers.vnw.n tem en efs gebruikt. Bijvoorbeeld:

70.25

In de spreektaal is het dikwijls gebruikelijk om de focus te leggen op de individuele personen of dieren waaruit de verzameling bestaat. In dat geval kan er verwezen worden met het pers.vnw. óps (mn. en nt.) of belt (vr.). Vergelijk (1)–(4) uit de vorige paragraaf met:

In (1′) ligt de focus op de individuele leden van het comité, die allen op persoonlijke titel aan de bespreking moeten meedoen. In (2′) drukt belt expliciet uit dat de tweeling uit twee meisjes of vrouwen bestaat. In (3′) wordt de nadruk gelegd op het feit dat niet alleen de hele roedel niet meer is waargenomen, maar ook niet de afzonderlijke herten uit die roedel. In (4′) wordt met óps (dat hier alleen aan individuele personen kan refereren, en niet aan twee teams) de nadruk gelegd op het "individuele gejuich" van alle teamleden.1

70.26

Hoewel de verwijzing naar de afzonderlijke individuen algemeen in de spreektaal is (zeker als het om mensen gaat), is dit soms ook in de schrijftaal te verdedigen. Vergelijk:

In zin a. ligt de nadruk op de "politie" als organisatie (of liever: een politiekorps dat een nieuw bureau betrekt). De keuze voor het pers.nvw. mittof suggereert dat de ontevredenheid door de politieleiding namens het hele korps wordt geuit. In zin b. is het duidelijk dat de individuele politieagenten het hardhandige optreden ontkennen (we nemen aan dat óps refereert aan de politie, en niet aan de relschoppers).

70.27

Ook namen van landen, steden of dorpen kunnen soms als een collectief beschouwd worden, waarbij er aan de individuele bewoners of andere entiteiten wordt gerefereerd. Vergelijk:

Zin b. is informele spreektaal en wordt door velen afgekeurd, omdat er ten onrechte gesuggereerd wordt dat de gehele bevolking goederen exporteert, terwijl het natuurlijk om een beperkt aantal bedrijven gaat. Feitelijk treedt Spooksoliy hier op als een totum pro parte ("geheel voor een deel") waarbij naar een deel (een aantal bedrijven) verwezen wordt door een geheel (het hele land).

70.28   Bijzondere gevallen

Het pers.vnw. mittof kan ook aan een gehele zin refereren. Hieruit blijkt dat een hoofd- of bijzin beschouwd wordt als een concrete zaak. Bijvoorbeeld:

Zie ook § 127.17 voor de manier waarop mittof aan een zin kan refereren.
Voor nevenschikking, zie Hoofdstuk 120; voor onderschikking, zie Hoofdstuk 122.

70.29

Na een voorzetsel wordt soms ook in het meervoud ef (i.p.v. tem of efs) gebruikt als het antecedent en het pers.vnw. in dezelfde zin staan. Het Nederlandse equivalent is dan meestal er + voorzetsel. Vergelijk:

In bovengenoemde voorzetselbepalingen is ef in feite clitisch: het wordt uitgesproken alsof het een suffix aan het voorzetsel was: kaf ef [kafîf]; armt ef [antîf]; kusamat ef [kusamatîf]. Daarom komen we in geschreven spreektaal ook wel de spellingen kaf'f, armt'f en kusamat'f tegen. Let bij kusamat ef ook op de accentverschuiving in het voorzetsel. Zie ook § 70.50.

70.30

In § 22.17 is verteld dat levende zaken als bloemen, planten en bomen in poëtisch en religieus taalgebruik als mn. of vr. beschouwd kunnen worden. Vergelijk nu de algemene zin (1) met het poëtische equivalent in (2):

70.31

Alle begrippen van de categorieën ABSTRACT en SEMI-CONCREET worden in het enkelvoud aangeduid met ef of kâ. In het meervoud wordt er met tem of efs aan gerefereerd. Vergelijk dit met zakelijke begrippen van de categorie CONCREET, waarbij kâ typisch spreektaal is, maar wel mittof wordt gebruikt. Bijvoorbeeld:

70.32

In § 22.18 is uiteengezet hoe ook abstracte begrippen gepersonifieerd kunnen worden ("abstract" is semantische betekenis, niet als grammaticale categorie). Deze personificaties manifesteren zich altijd als een mens of dier, en hebben daarom een mannelijk of vrouwelijk geslacht. Vergelijk:

Voor de spellingsvarianten é ~ ee zie § 11.34.

70.33

Uit Blok 70.5 blijkt dat stoff.subst.n voor wat betreft de pronominalisatie gelijk gesteld worden met meervoudige concrete zaken: er wordt dus aan gerefereerd met tem of efs. Bijvoorbeeld:

Met betrekking tot de pers.vnw.n gedragen stoff.subst.n zich dus niet anders dan met betrekking tot bez.vnw.n en aanw.vnw.n (Blokken 51.3 en 52.3).
Als tem of efs refereert aan een stoff.subst. doet zich echter een opvallend verschijnsel voor: tem en efs eisen, hoewel ze tot de meervoudige pers.vnw.n gerekend worden, in dit geval een enkelvoudig predicaat. Dit is bijvoorbeeld goed te zien bij het gebruik van modale suffixen (die voor enkel- en meervoud gemarkeerd zijn):

Vergelijk:

De getalscongruentie die in zin (2′) tussen tem/efs (mv.) en kÿponnûs (mv.) bestaat, is in (2) verloren gegaan ten gunste van de analogie tussen (1) en (2) (in beide gevallen het enkelvoudige predicaat kÿponnât).

70.34

De verwarring tussen enkel- en meervoud bij stoff.subst.n komt ook tot uitdrukking bij de meervoudsvorm van additieven. Deze mogen namelijk zowel met als zonder meervoudssufix gebruikt worden (zie ook § 42.3). Bijvoorbeeld:

70.35

In de spreektaal kan het onlogische syntactische verband tussen een meervoudig pers.vnw. en een enkelvoudig predicaat op drie manieren opgeheven of verdoezeld worden:

1. In plaats van tem of efs kunnen we het enkelvoudige ef gebruiken om aan een stoff.subst. te refereren. Dit is in de spreektaal algemeen geaccepteerd maar wordt in de schrijftaal als hypercorrect en dus verwerpelijk beschouwd.

2. De enkelvoudige markering van het predicaat (zoals -ât in zin (2) in § 70.33) kan gewijzigd worden in een meervoudige markering (-ât > -ûs). Dit treffen we slechts in minder verzorgde spreektaal aan en wordt in alle gevallen als hypercorrect en verwerpelijk beschouwd.

3. Dikwijls kunnen we een zodanige constructie kiezen dat het predicaat ongemarkeerd blijft voor enkel- of meervoud. In zin (2) zouden we het modale suffix -ât kunnen vervangen door het modale hulpwerkwoord perke (moeten), zodat (2) wordt:

   (2′′)	Tem/efs perke beri kÿponje.	Het (zand) moet drogen.

   Zin (2′′) is in zoverre een "lapmiddel" dat (i) de congruentiebreuk tussen een enkelvoudig subject en een meervoudig predicaat nog steeds bestaat (alleen niet zichtbaar is), en (ii) het suffix -ât vervangen is door perke zonder dat hiervoor syntactische of pragmatische noodzaak bestaat (zie Hoofdstuk 110).1 Daarom doet (2′′) uit stilistisch oogpunt geforceerd aan.

70.36

Het pers.vnw. ef (maar níét mittof of kâ) wordt ook in onpersoonlijke uitdrukkingen gebruikt: ef fungeert dan volgens de Spokanische terminologie als dood pers.vnw., en er ontbreekt dan een referentie aan een eerder genoemd of begrepen antecedent. Bijvoorbeeld:

70.37

Infinitieven, al dan niet deel uitmakend van een idiomatische uitdrukking, worden in het Spokaans door het pers.vnw. ef voorafgegaan als het subject er in feite niets toe doet (de zogenoemde woordenboekvorm), bijvoorbeeld:

Vergelijk deze voorbeelden met de gevallen waarin een infinitief nominaal gebruikt wordt en voorafgegaan wordt door het lidwoord ef, zoals besproken in § 50.35:

Overigens bestrijden verscheidene grammatici dat er hier sprake zou zijn van twee verschillende soorten "ef"; zij geven er de voorkeur aan om ef, voorafgaand aan een infinitief, altijd als lidwoord te beschouwen. Echter, dat het in (1)–(3) om een pers.vnw. moet gaan, en niet om een lidwoord, wordt aangetoond door het feit dat ef hier door een ander pers.vnw. vervangen kan worden, bijvoorbeeld Gress kette klâk rifo Lerdu (Ik heb maling aan Lerdu) of Óps stâge lef rist ur chutân (Ze komen beslagen ten ijs). Als we in (1) zouden aannemen dat ef een lidwoord was, is dat in tegenspraak met de informatie dat "farte" een werkwoord is, want een lidwoord staat altijd voor een substantief, nooit voor een werkwoord. In (4) is farte geen verbale vorm meer, maar gedraagt het zich als een substantief. Zou ef hier een pers.vnw. zijn, dan zou een zin als *Do farte melde helt ("hij loopt is gezond") correct moeten zijn, en dat is het niet.
Voor verdere discussie, zie Vrymân (1982).

70.38

In § 70.28 is geconstateerd dat mittof aan een gehele zin kan refereren. We tonen dit nogmaals aan de hand van de volgende voorbeelden:

70.39

Er kunnen zich echter pragmatische verschijnselen voordoen waardoor de onmiddellijke associatie van mittof met zijn antecedent (oftewel de voorafgaande vraagzin of hoofdzin) vervaagt, bijvoorbeeld door een lange pauze tussen vraag en antwoord, of doordat het antwoord of de opmerking zo generaliserend bedoeld is dat dit of deze niet meer refereert aan dat wat als antecedent opgevat had kunnen worden. In al deze gevallen kan mittof vervangen worden door het pers.vnw. ef. Vergelijk zinnen (1) t/m (3) met:

In zin (1′) is er een aarzeling tussen vraag en antwoord zodat het object ef bij tiffe niet meer direct aan de vraag refereert.
In zin (2′) wordt een generaliserend antwoord gegeven, in de trant van "Je weet toch dat ik het altijd goed vind om welke brief dan ook te schrijven".
In zin (3′) drukt ef een generalisatie uit in de trant van: "Elke situatie die ernstig is, begrijpt Jân uiteraard".1
Zie ook § 130.32–33 en § 130.43.

70.40

Het pers.vnw. ef mag weggelaten worden als het geen kernfunctie vervult. Deze weglating is vooral in bijzinnen heel gebruikelijk. Vergelijk (1′) en (3′) uit de vorige paragraaf met:

Weglating van ef is echter niet goed mogelijk bij wat complexere constructies. Vergelijk:

Antwoord b. zou correcter zijn als ef (of mittof) erbij stond: Gress nert geldre beri paine ef/mittof.

70.41

De pers.vnw.n ef en mittof kunnen ook dienen als voorlopig subject. Mittof doet in deze functie echter archaïsch aan zodat we tegenwoordig vrijwel alleen ef tegenkomen. Bijvoorbeeld:

70.42

Overigens wordt een voorlopig subject in het geschreven Spokaans bijna altijd vervangen door een gedeverbaliseerde bijzinsconstructie, ofwel: het predicaat van de bijzin krijgt een deverbaliserings-circumfix (ÿ--os) en de kern van de bijzin krijgt een verbale genitief. Zie ook § 60.59–61 en Hoofdstuk 126. Bijvoorbeeld:

70.43

Zowel het dode pers.vnw. ef (§ 70.36) als het voorlopige subject ef (of archaïsch mittof; § 70.41) kan in de spreektaal geëlimineerd worden d.m.v. een transformatie die bekend staat als "additivische kernfunctie". Dit betekent dat een predicatief of subjectief additief (§ 40.2) als subject (dus zinskern) gaat fungeren en aldus het onpersoonlijke of voorlopige subject (beide ef) verdringt. In de a-zinnen is ef onpersoonlijk of voorlopig subject; in b. vervult het additief een subject- oftewel kernfunctie:

Nog in de jaren vijftig van de 20e eeuw werden de b-zinnen in alle gevallen afgekeurd. Tegenwoordig zijn zij in het gesproken Spokaans zo gewoon dat ook de schrijftaal ze eens zal moeten accepteren. De meeste grammatici zijn het eens met de theorie dat het pers.vnw. ef vervangen is door een als voornaamwoord fungerend additief. Maar Uleff-Jivru (1982) tracht aan te tonen dat er in feite sprake is van twee transformaties: ten eerste vindt er eliminatie van ef plaats, zodat er een subjectloze zin ontstaat en vervolgens vindt er additivische prolepsis plaats (het additief verhuist naar het begin van de zin, zie § 40.34).

70.44

Het gaat bij ef-eliminatie altijd om eenvoudige zinnen, en het als subject fungerende additief kan niet nader bepaald worden. Ook moet de zin in de neutrale tijd staan, geen extra modaliteit uitdrukken en een niet-samengesteld predicaat hebben. Vergelijk:

Zin (1b) is niet correct omdat olla nader bepaald is met terat ... ki en (1c) is fout vanwege het modale suffix -ecû. Zin (2b) is niet correct vanwege het samengestelde predicaat tóte beri tómare, en (2c) is fout omdat hier een toekomende tijd wordt uitgedrukt met inversie, wat tot gevolg heeft dat het additief niet meer vooraan staat. De correcte vormen zijn:

70.45

Een idiomatische uitdrukking wordt gevormd door een pers.vnw., samen met een eigennaam, bijvoorbeeld:

Minder gebruikelijk zijn dergelijke constructies met een enkelvoudig pers.vnw. 3e persoon:

70.46

Soms wordt een pers.vnw. als additief bij een "familietitel" gebruikt. Vergelijk a. met b.:

70.47

Als er bovendien een bez.vnw. toegevoegd wordt, staat dit tussen het als additief gebruikte pers.vnw. en het substantief in. Het lidwoord blijft tevens behouden. Bijvoorbeeld:

Bovengenoemde constructies zijn zeer algemeen in literaire (sage)taal en in het gesproken Spokaans op Liftka.

70.48

Alle substantieven die iets anders dan een familietitel uitdrukken, kunnen nader bepaald worden door een teg.dw. dat is afgeleid van een geverbaliseerd pers.vnw. Vergelijk:

Zie verder Blok 71.8 en § 71.16.

70.49

Attributieve additieven (§ 40.2) kunnen ook een bepaling vormen bij een pers.vnw. Vergelijk:

Zie ook § 40.6.

70.50   Gereduceerde vormen; voorzetselaffigering

In het Môliy-Spokaans (Zuid-Liftka) en in het Spokaans op Tigof en Lomky bestaat een gereduceerde vorm van de pers.vnw.n als deze achter een voorzetsel volgen. De combinatie van voorzetsel en pers.vnw. wordt dan als één woord uitgesproken en soms ook zo geschreven: het clitische pers.vnw. is in dat geval als een suffix bij het voorzetsel te beschouwen. Zie Blok 70.51.

70.51

70.52

Voorbeelden van voorzetselsuffigering:

Ook in andere gebieden van het Spokaans komen deze clitica voor, maar hier worden zij slechts als minder correcte spreektaal beschouwd en nooit als suffix geschreven; dit is alleen toegestaan op Zuid-Liftka, Tigof en Lomky. Voor een bijzonder gebruik van -ûf, zie ook § 132.103.

70.53

De pronominale suffigering zorgt bij polysyllabische voorzetsels met een variabel accent voor accentverschuiving, want de voorlaatste lettergreep is na de suffigering immers een andere dan ervoor. Vergelijk (accentdragende vocaal is vet):

De suffixen -kirr en -miff zorgen voor een gefixeerd accent op de laatste lettergreep:

70.54   Persoonlijke voornaamwoorden tweede niveau

Naast de pers.vnw.n eerste niveau (Blok 70.5) kent het Spokaans ook pers.vnw.n tweede niveau (pers.vnw.n 2n). Deze zijn:

Zie ook Blok 70.5. Let op dat bij de pers.vnw.n 2n in het meervoud het onderscheid familiair ~ beleefd, en concreet ~ abstract weggevallen is. Ook het geslachtsonderscheid is zo goed als verdwenen in het meervoud; alleen het vrouwelijk kent nog een apart pers.vnw. (horde, overigens naast het algemene hifde).

70.55

In tegenstelling tot de pers.vnw.n 1n kunnen die van het tweede niveau nooit als zinskern (traditioneel: nominatief) gebruikt worden. Dit blijkt ook reeds uit de vertalingen in Blok 70.54. In een aantal gevallen is het gebruik van de pers.vnw.n 2n in de plaats van die van het 1e niveau verplicht, in andere gevallen wordt het gebruik ervan slechts geadviseerd of is het zelfs geheel optioneel.
Achtereenvolgens wordt hier behandeld:

1. Pers.vnw.n 2n 3p enk. verplicht (vanaf § 70.56)
2. Pers.vnw.n 2n 3p geadviseerd (vanaf § 70.61)
3. Pers.vnw.n met voorzetsels (vanaf § 70.68)
4. Pers.vnw.n in vergelijkingen (§ 70.73)

70.56   ad § 70.55   a. Pers.vnw.n 2n 3p enk. verplicht

Verplicht zijn de pers.vnw.n 2n van de 3e persoon enkelvoud, als binnen één hoofd- of bijzin twee constituenten aan verschillende entiteiten refereren maar met hetzelfde pers.vnw. uitgedrukt zouden worden indien de pers.vnw.n 2n er niet waren. In de voorbeelden (1) t/m (5) refereren de twee identieke pers.vnw.n die in elke zin voorkomen aan verschillende entiteiten (wat blijkt uit de subscripten ₁ en ₂). Deze zinnen zijn ongrammaticaal (blijkt uit *; maar zie ook de uitzonderingen beschreven in de voetnoten) en kunnen gecorrigeerd worden door een van de pers.vnw.n 1n te vervangen door een variant van het tweede niveau. Het pers.vnw. in de functie van zinskern kan echter nooit vervangen worden! In de volgende voorbeelden volgt de correctie na >:

70.57

Anders dan bij personen en dieren bestaat er bij zakelijke entiteiten al een keuze tussen verschillende pers.vnw.n op het eerste niveau. Het lijkt dan niet nodig om een pers.vnw. 2n te kiezen als we twee identieke pers.vnw.n die aan verschillende entiteiten refereren, willen vermijden.
Op het eerste niveau kunnen we kiezen uit ef, mittof en kâ in het enkelvoud, en uit tem en efs in het meervoud (Blok 70.5). Op het tweede niveau bestaan alleen lelp (enk.) en hifde (mv.) (Blok 70.54). Vergelijk (de vette pers.vnw.n zijn van niveau 2):

De pronominalisatie in (1a) leidt tot een ongrammaticale constructie vanwege do dat twee maal voorkomt en aan verschillende entiteiten refereert. In (1b) staat de correctie met zirrel (2e niveau).
De pronominalisatie in (2a) leidt tot een ongrammaticale constructie vanwege mittof dat twee maal voorkomt en aan verschillende entiteiten refereert. In (2b) staat een alternatief waarbij mittof één maal vervangen is door ef. Hier staan dus twee verschillende pers.vnw.n die elk aan een andere entiteit refereren. Toch is ook deze zin twijfelachtig omdat het nog steeds om twee pers.vnw.n van het éérste niveau gaat. De meeste grammatici zijn het erover eens dat alleen een pers.vnw. van het tweede niveau correct is, dus zoals in (2c) weergegeven met lelp.

Vergelijk ook:

Het weinig pregnante karakter van ef (het treedt immers dikwijls op als een soort "dummy", zonder duidelijke referentie, zie ook § 132.65–72) is de reden dat zin (3) met name in de spreektaal heel acceptabel is, te meer daar het semantisch ondubbelzinnig is dat het eerste ef altijd aan een andere entiteit moet refereren dan het tweede ef.

70.58

Een extra probleem doet zich voor als er in één hoofd- of bijzin drie of meer constituenten aan verschillende entiteiten refereren en met hetzelfde pers.vnw. uitgedrukt zouden worden indien de pers.vnw.n 2n er niet waren. Vergelijk zin (4) in § 70.56 met het volgende hypothetische geval:

De gecorrigeerde vorm (1a) valt af, omdat hierin nog steeds twee identieke pers.vnw.n met verschillende referenties (eup₁ en eup₂) voorkomen. De grammaticaliteit van (1b) is echter omstreden. In het moderne Spokaans bestaat de neiging om (zeker in de schrijftaal) (1b) af te keuren, maar in het Oudspokaans, en tegenwoordig ook nog wel in de spreektaal, blijkt een pers.vnw. 2n soms een "entiteits-scheidingsfunctie" te kunnen hebben. Deze term is van Peter Evergreen (1964) en houdt globaal in dat twee identieke pers.vnw.n (als eup₁ en eup₃ in (1b)) binnen dezelfde (bij)zin toch kunnen refereren aan verschillende entiteiten, als er minstens één pers.vnw. van het tweede niveau tussen staat. Aan deze voorwaarde is in (1b) voldaan: hópsat₂ staat tussen eup₁ en eup₃ in, dus deze zin is althans volgens de Oudspokaanse grammatica correct. Populair gezegd zouden we de entiteits-scheidingsfunctie ook de "komma-functie" van een pers.vnw. 2n kunnen noemen. Een komma is immers de markering tussen een hoofd- en bijzin, en twee identieke pers.vnw.n kunnen aan verschillende entiteiten refereren als het ene pers.vnw. in de hoofdzin staat en het andere in de bijzin. Beide pers.vnw.n zijn dan dus door een komma gescheiden. Bijvoorbeeld:

70.59

We kunnen zin (1a) (en eventueel (1b)) in § 70.58 grammaticaal correct maken door een van de drie pronominalisaties achterwege te laten, bijvoorbeeld:

70.60

Constructies waarin meer dan twee pers.vnw.n voorkomen die alle aan een andere entiteit refereren (dus meer dan twee "disreferentiële" pers.vnw.n) komen hoofdzakelijk in de spreektaal voor, waar de directe relatie met de buitentalige werkelijkheid mogelijkheden biedt om aan te geven welk pers.vnw. aan welke entiteit refereert (intonatie, aanwijzen, gebruik van 1e en 2e persoon, ed.). Ook in een gesprekssituatie kunnen de referenties duidelijk zijn. Zie het volgende gesprekje tussen A en B:

70.61   ad § 70.55   b. Pers.vnw.n 2n 3p geadviseerd

Geadviseerd worden de pers.vnw.n 2n van de 3e persoon meervoud, als binnen één hoofd- of bijzin twee constituenten aan verschillende groepen van entiteiten refereren maar met hetzelfde pers.vnw. uitgedrukt zouden worden indien de pers.vnw.n 2n er niet waren. Vergelijk:

70.62

Vergelijk a. met b.:

De a-zinnen zijn ongrammaticaal, maar de b-zinnen zijn – zeker in de spreektaal – acceptabel. Dit verschil in (on)grammaticaliteit wordt op verschillende manieren verklaard: een op logica gebaseerde verklaring is te vinden bij Keelterfiy-Ÿzolufo (1979), waar wij niet verder op in zullen gaan omdat dit buiten de feitelijke grammaticabeschrijving valt. Echter, de op semantiek gebaseerde verklaring zal hieronder in het kort uiteengezet worden.

70.63

Bij Spokaanse voornaamwoorden moet onderscheid gemaakt worden tussen zwakke referentie en sterke referentie. Deze twee soorten referentie kunnen als volgt gedefinieerd worden:

1. Meervoudige pers.vnw.n, en ook sommige enkelvoudige pers.vnw., hebben een zwakke referentie, bijvoorbeeld: zodra óps in een hoofd- of bijzin verschijnt, vormt de hoorder zich een beeld van een groep personen, laten we dit de "mentale groep" noemen. Telkens als óps verschijnt refereert dit aan twee of meer entiteiten uit de mentale groep, maar het kunnen bij elke nieuwe verschijning van óps weer andere entiteiten uit die groep zijn. Zo'n voornaamwoord creëert dus een mentaal beeld van een groep entiteiten, maar deze groep wordt niet in zijn geheel door dat voornaamwoord omvat. Hetzelfde geldt voor ef: dit pers.vnw. refereert aan één zakelijke entiteit uit een mentale groep van meerdere entiteiten.

2. Een voornaamwoord dat bij zijn verschijnen in een hoofd- of bijzin een mentaal beeld creëert van een groep entiteiten die geheel omvat wordt door dat voornaamwoord, heeft een sterke referentie. De meeste enkelvoudige pers.vnw.n zijn hier een goed voorbeeld van, bijvoorbeeld: zodra do in een hoofd- of bijzin verschijnt, vormt de hoorder zich een beeld van één bepaald mannelijk persoon. Er is nu een een-op-een-relatie tussen deze persoon en do, ofwel: als de persoon bedoeld wordt, wordt hieraan uitsluitend met do gerefereerd, en als do verschijnt, refereert dit altijd aan een en dezelfde persoon. Hetzelfde geldt voor eup (één bepaald vrouwelijk persoon) en voor kâ (één bepaalde zakelijke entiteit). De mentale groep bestaat dus uit slechts één entiteit.
   Ook sommige meervoudige voornaamwoorden hebben een sterke referentie, zoals jadâk (iedereen; zie Blok 73.2): jadâk creëert een mentale groep van meer dan twee personen en refereert aan de gehele groep: er is dus weer een een-op-een-verhouding. Een constructie als

   * Jadâk cÿrtirât jadâk.1	Iedereen moet iedereen helpen.

   is dan ook om dezelfde reden ongrammaticaal als de a-zinnen in § 70.62. Een correcte variant is daarentegen:

   Jadâk cÿrtirât hédân.	Iedereen moet elkaar helpen.

   Zie ook § 72.40.

70.64

Eveneens geadviseerd worden pers.vnw.n 2n als het subject gedeleerd is en het object vóór het predicaat staat. Dit is het geval in een bijzin in de definitieve tijd. Zie ook Blok 90.8 voor de woordvolgorde en § 131.70 voor deleties.
In de volgende voorbeelden stelt a. een hoofd- + bijzin voor. In b. is het subject in de bijzin gedeleerd (omdat dit coreferentieel is met het subject in de hoofdzin), in c. is het object vervangen door een pers.vnw. 2n:

In de b-zinnen is de determinant enn toegevoegd om het object te markeren. Zie ook voetnoot 1 in § 70.58. In c. kan enn achterwege blijven omdat de pers.vnw.n lelp resp. horde nooit als subject kunnen fungeren, m.a.w. ze moeten wel object zijn. Als wij deze pers.vnw.n 2n vervangen door hun tegenhangers van het 1e niveau, is toevoeging van enn weer noodzakelijk. Vergelijk de c-zinnen met:

Uit stilistisch oogpunt geven velen de voorkeur aan de c-zinnen met een pers.vnw. 2n boven de c′-zinnen met de determinant enn.

70.65

Het gebruik van pers.vnw.n 2n is soms wenselijk om ambiguïteit op te heffen. Vergelijk:

In zin (1) kunnen eup₁ en eup_1/2 aan dezelfde entiteit refereren, maar dit is niet noodzakelijk omdat beide eup's niet in dezelfde hoofdzin of dezelfde bijzin staan. Hier geldt weer de in § 70.58 genoemde "entiteits-scheidingsfunctie" van de komma. Daarom is (1) ambigu. In (2) moeten eup en hópsat per definitie aan verschillende entiteiten refereren.

70.66

De mogelijkheid om tussen een pers.vnw. 1e en 2e niveau te kiezen teneinde ambiguïteit op te heffen (zoals in (1) en (2) van de vorige paragraaf) doet zich natuurlijk niet voor als de ambiguïteit veroorzaakt wordt door de zinskern. Bijvoorbeeld:

Moet expliciet uitgedrukt worden dat het niet de woordvoerder zelf is, maar een ander, die het beleid moet herzien, dan zijn er drie oplossingen:

Oplossing 1: het subject do_1/2 kan uitgebreid worden tot lelpiru do (lett. "de andere hij"). Dit is voornamelijk spreektaal:

Oplossing 2: zowel in gesproken als in geschreven taal kan het pers.vnw. vervangen worden door een nominale constituent, bijvoorbeeld:

Oplossing 3: typisch voor de schrijftaal is het gebruik van een passiefconstructie, die het pers.vnw. "ontkernt" zodat een tegenhanger van het 2e niveau mogelijk is:

70.67

Als in een voegwoordelijke bijzin het voegwoord als zinskern optreedt, kan voor de overige basiselementen (§ 90.2) een pers.vnw. van zowel het 1e als het 2e niveau gebruikt worden. In a. fungeert het voegwoord lomp (wie) als subjectkern; in b. als object (niet-kern):

Omdat in zin b. het object lomp naar voren is geschoven, wordt de oorspronkelijke objectpositie met het spoor ef gemarkeerd. Zie hiervoor § 122.41.

70.68   ad § 70.55   c. Pers.vnw.n met voorzetsels

De meeste voorzetsels kunnen gevolgd worden door een pers.vnw. van zowel het 1e als het 2e niveau. Een voorzetselbepaling met een pers.vnw. 2n klinkt echter plechtiger. Let erop dat de pers.vnw.n na voorzetsels binnen één zin óf alle tot het 1e niveau, óf alle tot het 2e niveau behoren. Na voorzetsels wordt het door elkaar gebruiken van beide niveaus meestal beschouwd als een minder fraaie stijlbreuk (tenzij het om syntactische redenen niet te vermijden is). In dit verband worden de determinanten pai, enn en ón gelijkgesteld aan de voorzetsels. Vergelijk:

70.69

Het pers.vnw. 1n ef kan echter altijd gecombineerd worden met een pers.vnw. 2n, zonder dat er van een stijlbreuk sprake is:

70.70

De universele toepasbaarheid van ef brengt sommige grammatici ertoe om ef ook in het paradigma van de pers.vnw.n 2n (Blok 70.54) op te nemen. Als we ef, door opname in dit Blok, het karakter van 2e niveau geven, is tevens verklaard waarom de resultatief die bij lelp hoort, afgeleid is van ef (en niet van lelp zelf), zie Blok 71.20. Deze twee redenen pleiten ervoor om ef ook te beschouwen als pers.vnw. tweede niveau.
Maar er zijn ook redenen om ef als uitsluitend 1e niveau te beschouwen. Ten eerste kan ef níét gebruikt worden in die gevallen waarin een pers.vnw. 2n verplicht is (zie § 70.71), ten tweede zijn pers.vnw.n 2n per definitie verschillend van die van het 1e niveau, en ten derde is op historische gronden aannemelijk te maken dat ef niet thuishoort in het paradigma van de pers.vnw.n 2n.

70.71

In sommige idiomatische uitdrukkingen met een voorzetselbepaling is er na het voorzetsel geen keuzemogelijkheid tussen 1e of 2e niveau. Voorbeelden van idiomatische uitdrukkingen die een pers.vnw. eerste niveau eisen:

Voorbeelden van idiomatische uitdrukkingen die een pers.vnw. tweede niveau eisen:

70.72

Een aantal voorzetsels eisen in alle gevallen (ook in niet-idiomatische uitdrukkingen) een pers.vnw. eerste niveau, zoals:

Een aantal voorzetsels eisen in alle gevallen (ook in niet-idiomatische uitdrukkingen) een pers.vnw. tweede niveau, zoals:

Dit wordt verder behandeld in § 141.95–101.

70.73   ad § 70.55   c. Pers.vnw.n in vergelijkingen

De vergelijkende functiewoorden dus (dan), lo ... lo (even ... als) en loiy (evenals) (zie overzicht in § 143.5) kunnen door een pers.vnw. 1n óf 2n gevolgd worden.1 Deze keuze is niet geheel vrij: om het pers.vnw. met het juiste niveau te bepalen, moeten we de elliptische zin waarin het functiewoord voorkomt, in gedachten aanvullen zodat we te weten komen of het pers.vnw. na het functiewoord al dan niet als zinskern fungeert. Fungeert het pers.vnw. als kern, dan is uiteraard alleen het 1e niveau mogelijk; fungeert het níét als kern, dan kan er gekozen worden tussen een pers.vnw. 2n (hieronder de b-zinnen) óf een pers.vnw. 1n waarbij tevens de kern herhaald wordt (c-zinnen; de herhaalde kern is onderstreept). In de gesproken taal is deze laatste methode gebruikelijker. Ten slotte: de a-zinnen bevatten het functiewoord samen met een zinskern:

© (2000) Rolandt Tweehuysen, Kimswerd, the Netherlands