Grammatica van het Spokaans

•  Home 
•  Inhoud 
•  Registers & Referenties 
•  Woordenboek 
•  SPARC 
•  Taalmenu 

144. Vergelijkingen (vervolg) √

VERVOLG VAN HOOFDSTUK 143

144.1

De volgende functiewoorden (of combinaties ervan) worden in de Hoofdstukken 143 en 144 behandeld:

Verder zal er aan het eind van dit hoofdstuk nog apart aandacht besteed worden aan enkele grammaticale kwesties die in het algemeen voor vergelijkingsconstructies gelden:

144.2   ad § 144.1   16. Het voegw. loiy

Loiy in de hoedanigheid van additief is besproken in § 143.98. Als vergelijkend voegw. betekent loiy 'evenals, zoals' en leidt een ondergeschikte bijzin in die vaak een elliptisch karakter heeft en fungeert als een soort extra toevoeging (zie ook § 122.32a). Bijvoorbeeld:

In (1) worden twee verschillende gebeurtenissen met elkaar vergeleken. De enige overeenkomst in deze twee gebeurtenissen is het subject ("de gemeente" en "ze" refereren aan dezelfde instantie). Alle andere elementen in de twee gebeurtenissen zijn verschillend: de handelingen ("rooien" ~ "omhakken"), de objecten ("iepen" ~ "populieren"), de locaties ("Kerklaan" ~ "Schoolstraat") en de tijdstippen "heden" ~ "verleden jaar"). Dit betekent dat feitelijk het huidige plan van de gemeente om bomen te rooien vergeleken wordt met een dergelijk plan verleden jaar. En als je deze twee zaken met elkaar vergelijkt, vergelijk je impliciet een kwaliteit van die twee zaken. Afhankelijk van de context moet de lezer dus begrijpen dat het huidige plan net zo goed/slecht/omstreden/weldoordacht is als het plan van een jaar geleden.
In (2) suggereert de vooropplaatsing van de bijzin met loiy een chronologische ordening: de minister-president heeft de grove fout erkend, en vervolgens heeft de minister van buitenlandse zaken dat ook gedaan.

Over het algemeen gaat het bij het voegw. loiy om syntactisch min of meer identieke constructies in de hoofd- en de bijzin. Want hoe meer elementen met elkaar overeenkomen, hoe meer het voor de hand ligt om ze met elkaar te vergelijken.

144.3

Hoe meer elementen hoofd- en bijzin gemeen hebben, hoe meer ze gedeleerd of door sporen vervangen kunnen worden:

Vergelijk (2) met:

In (2) is de zinskern herhaald en het object in de bijzin expliciet met enn gemarkeerd. In (3) is alleen het object genoemd, maar dan wel in de vorm van het pers.vnw. 2n tsil (mij) om aan te geven dat het hier om het object gaat (waarbij het object tu omwille van de "niveau-congruentie" eveneens in het pers.vnw. 2n kirnem is veranderd). Vergelijk dit met het pers.vnw. 1n gress dat primair als een subject begrepen wordt:

Zie ook § 70.73.

144.4

Let op de keuze tussen het expliciete bez.vnw. belt (haar) en het impliciete bez.vnw. sener in:

Het gaat hier feitelijk om de zin loiy belt/sener frera melde (evenals haar broer is), waarin belt/sener frera het subject (de zinskern) is. In zinskernen komt het impliciete sener normaliter niet voor, maar in een ondergeschikte bijzin mag dit wel; zie ook § 51.10.

144.5

Let op de ambiguïteit in:

In (1) is de vraag: heeft Moffain zijn moeder én zijn zuster belazerd, of hebben Moffain en zijn zuster hun moeder belazerd? Beide mogelijkheden kunnen expliciet uitgedrukt worden, vergelijk:

In (2a) wordt achter loiy het subject in de vorm van do herhaald, en bovendien nog gevolgd door de object-determinant enn, die nodig zou zijn als hier een volledige zin zou staan in de trant van: loiy do enn sener sour idequppe.
In (2b) vervangt het dummy-werkw. paina het predicaat idequppe, zodat het duidelijk is dat ook zijn zuster haar moeder belazerd heeft.

144.6

Er bestaat ook een ontkennende variant loiy noi met de betekenis 'evenmin als'. Als de bijzin met loiy noi áchter de matrixzin staat, krijgt de matrixzin een ontkennende vorm (geldt ook voor het Nederlands):

144.6a

Als de bijzin met loiy noi vóór de matrixzin staat, komt er geen extra ontkenning in de matrixzin (een negatieve term als kvâ (nooit) wordt dan kva (ooit)):

144.7   ad § 144.1   17. Het onb.vnw. lopert

Lopert (evenveel) is een onb.vnw. (abstr.-enk; semc.-enk.; stoff.; mv.) (zie Blok 52.11) en kan alleen in relatie tot een zinskern die twee of meer entiteiten bevat, gebruikt worden. Bij lopert gaat het alleen om de uitdrukking van iets dat in gelijke mate aanwezig is. Vergelijk dit met lo pert (even veel) waarin het add. pert in principe uitdrukt dat iets in grote mate ("veel") aanwezig is.1 Lopert heeft dus een relatieve waarde, en lo pert een absolute (zie hiervoor ook § 144.79 en verder). In de volgende voorbeelden wordt lopert met lo pert vergeleken:

144.8

Omdat in een constructie als (1a) (vorige paragraaf) het subject (hier: Lerf ur Nânk) te "splitsen" is in enerzijds Lerf en anderzijds Nânk, is ook een constructie als (1b) mogelijk, waarbij beide entiteiten gemarkeerd kunnen worden door lo. Stel dat Lerf en Nânk twee broers zijn, dan is (2a) als variant van (1a) wel mogelijk, maar moet er als variant van (1b) een omschrijving worden gebruikt:

144.9

Lastiger wordt het als het subject uit een pers.vnw. bestaat dat aan twee of meer entiteiten refereert. Dan is zelfs een parafrase analoog aan (2b) niet meer mogelijk. Vergelijk (met óps (zij) wordt aan Lerf en Nânk gerefereerd):

Hoewel we in (3a) formeel het pers.vnw. óps kunnen beschouwen als de optelsom van do (= Lerf) + do (= Nânk), is de splitsing in de twee do's in (3b) erg vreemd. Ook het Nederlandse equivalent is vanwege de herhaling van "hij" zeer twijfelachtig.1 Het is dus niet goed mogelijk om uit te drukken dat twee personen beiden véél geld verdienen, en dat het ook om precies dezelfde hoeveelheid geld gaat, want bedenk dat in (3a) alleen uitgedrukt wordt dat de hoeveelheid geld identiek is, maar dat dit niet impliceert dat het ook om véél geld gaat.

144.10

Ook in (4) speelt het probleem dat het pers.vnw. kirro (bijvoorbeeld refererend aan "ik" en "Lerdu") in (4b) gesplitst moet worden in twee aparte entiteiten:

In (4a) wordt zonder nadere specificatie gezegd dat "wij" (hier: "ik en een ander") hetzelfde aantal dagen ziek zijn geweest. In (4b) en (4c) wordt expliciet gemaakt dat het om veel respectievelijk weinig dagen ging. Afhankelijk van de focus hadden "ik" en "hij" natuurlijk ook omgedraaid kunnen worden ("Hij is even weinig dagen ziek geweest als ik").

144.11

In § 143.139 is vastgesteld dat het onb.vnw. lopert alleen gebruikt kan worden in relatie tot een zinskern die 2 of meer entiteiten bevat. Dit betekent dat lopert zelf nooit in een zinskern kan staan. Zin (1a) is correct omdat lopert vults (evenveel kippen) géén zinskern is. In (1b) is lopert vults een subject met kernfunctie, wat dus ongrammaticaal is. In (1c) en (1d) staan correcte zinnen waarin het aantal kippen "gelijkelijk verdeeld wordt" over de drie hokken (in (1d) wordt de nadruk op het geringe aantal kippen gelegd):

De constructies in (1c) en (1d) worden verder uitgelegd in § 143.139.

144.12   ad § 144.1   18. De voorz.s lÿ en mip

De voorz.s lÿ en mip leveren vaak problemen op, zeker in constructies waar een vergelijking een rol speelt. In een aantal gevallen is het gemakkelijk te bepalen of lÿ dan wel mip gebruikt moet worden, maar er zijn ook talloze twijfelgevallen. In Gâres (1992) wordt uitgebreid aandacht besteed aan dergelijke voorzetselparen die in het dagelijks spraakgebruik door velen moeilijk uit elkaar te houden zijn.
Hieronder onderscheiden we de volgende gevallen:

1. Lÿ bij een vergr. of verkl. trap (§ 144.13)
2. Lÿ bij een kleinere hoeveelheid uit een grotere (§ 144.19)
3. Lÿ bij een performatieve expressie (§ 144.22)
4. Mip bij een otr. of mnst. trap (§ 144.24)
5. Mip ná een hoeveelheid of een "deel" (§ 144.28)
6. Mip vóór een hoeveelheid of een "deel" (§ 144.29)

144.13   ad § 144.12   a. Lÿ bij een vergr. of verkl. trap

Bij een onderlinge vergelijking van eigenschappen van één en dezelfde entiteit wordt lÿ in plaats van dus gebruikt (in het Nederlands meer of eerder in plaats van een vergr.trap):

De onderstreepte delen in (1)–(3) gelden als één constituent. Het is niet mogelijk om deze te splitsen, hoewel dat in onverzorgd taalgebruik soms wel gebeurt. Zo bestaat voor (3) de spreektaalvariant:

Vergelijk ook zin c′. in § 144.32 waarin een dergelijke splitsing als grammaticaal twijfelachtig wordt beschouwd.

144.14

In de dialecten van Zuid-Berref, West-Liftka en Tigof wordt dikwijls een constructie met lÿ gebruikt i.p.v. met dus. Deze lÿ-constructies worden elders beschouwd als ambtelijke schrijftaal. Vergelijk:

Let op de woordvolgorde: de voorz.bep.n met lÿ staan direct achter het predicaat, maar de constituenten met dus staan aan het eind van de zin, omdat dus een voegwoord is en feitelijk een beknopte bijzin inleidt.1

144.15

Het zinsdeel met lÿ komt altijd direct achter het predicaat. Bij een toek.tijd-inversie komt dit zinsdeel direct achter de kern (hier vet):

144.16

In voorz.bep.n kan meestal ook een pers.vnw. 2n gebruikt worden, maar in deze lÿ-constructies is altijd een pers.vnw. van het eerste niveau verplicht. Vergelijk:

In a. en b. gaat het bij lÿ om reguliere voorz.bep.n waarbij zowel een pers.vnw. 1n als 2n mogelijk is. In c. heeft lÿ meer het karakter van een voegw., analoog aan dus, en is eup semantisch gezien een subject omdat de zin te parafraseren is als: "Hij begrijpt zulke dingen altijd sneller dan zij ze begrijpt". Hierom is hópsat ongrammaticaal.

144.17

Constructies met lÿ zijn niet mogelijk bij onregelmatige vergr. of verkl. trappen. Vergelijk § 144.15 (1) en (3) met:

144.18

Omdat de bepaling met lÿ direct achter het predicaat staat, kan deze bepaling niet te "zwaar" zijn. Immers, hoe zwaarder een constituent, hoe meer de neiging bestaat deze achteraan te plaatsen. In (1) wordt dan ook de voorkeur aan variant b. (met het voegw. dus) gegeven:

144.19   ad § 144.12   b. Lÿ bij een kleinere hoeveelheid uit een grotere

Als lÿ gebruikt wordt om aan te geven dat er sprake is van een kleinere hoeveelheid uit een grotere, moeten beide hoeveelheden ook expliciet zijn genoemd, zoals in:

In het laatste voorbeeld drukt de gehele onderstreepte constituent de "grotere hoeveelheid" uit (nl. tien huizen). Binnen deze constituent wordt mip gebruikt om aan te geven waaruit "de groep" bestaat (vergelijk dit met voorbeeld a. in § 144.29).

144.20

Als de kleinere hoeveelheid die vóór de voorz.bep. met lÿ staat, slechts een telwoord is, vormt dit samen met de voorz.bep. één constituent. Staat de kleinere hoeveelheid in een meer uitgebreide constituent, dan kan de voorz.bep. er ook los van staan. Vergelijk:

In (1a) geldt de gehele onderstreepte frase als één constituent, in dit geval een object. In (1b) treedt alleen het telwoord erg als object op; dit is ongrammaticaal.
Ook in (2a) geldt de gehele onderstreepte frase als één object. Gezien de "zwaarte" van dit object is het nu beter om het te splitsen, zoals in (2b). Als we (2a) als de basisvorm beschouwen, is er in (2b) sprake van rechtse dislocatie, omdat de voorz.bep. als het ware uit het object is gehaald en naar het zinseinde is verplaatst.

144.21

Soms is ook een impliciete hoeveelheid mogelijk, zoals in:

In (1) wordt "bedrag" als de grotere hoeveelheid, ofwel impliciet als 100%, gezien: het gaat dus om "30% van de 100%". In (2) is eerst genoemd dat het bos 23 hectare groot is. Als er 7 hectare gekapt wordt, gaat het dus om "7 van de 23 hectare".

144.21a

In de vorige paragrafen ging het telkens om concrete aantallen die middels lÿ met elkaar vergeleken worden. Een zin als Fes dena zeces erg lÿ ef pérsa olimannas melde ðÿmÿrômiyn (In dit dorp zijn veertien van de honderd inwoners werkloos) gaat het om precies 100 inwoners en 14 werklozen. De Nederlandse vertaling is echter ambigu, want het kan ook om een verhouding gaan: op elke 100 inwoners zijn er 14 werklozen, dus als er in het dorp 150 mensen wonen, zijn er 21 werklozen; 14% is dus werkloos. Deze uitdrukking van een verhouding moet in het Spokaans expliciet weergegeven worden met glistippiy (relatief; verhoudingsgewijs). Vergelijk:

In b. treedt glistippiym op als adjectivisch add., waarbij het telwoord erg het karakter van een attributief add. heeft; zie hiervoor ook § 170.2.

144.22   ad § 144.12   c. Lÿ bij een performatieve expressie

Lÿ kan gevolgd worden door een gedeverbaliseerde zin die een performatieve expressie weergeeft. Ofwel: de Stand van Zaken in de hoofdzin is VOB1, en die wordt vergeleken met een niet gespecificeerde VOB2 die beschouwd kan worden als een taaluiting die iemand gedaan heeft (bij "taaluiting" moeten we ook denken aan een gedachte, verwachting, mening ed.). Zie ook § 110.3 voor de definitie van SvZ. Bijvoorbeeld:

Zulke constructies horen tot de beter verzorgde schrijftaal. In de spreektaal en vlottere schrijftaal kunnen ook constructies gebruikt worden met dus, gevolgd door een niet-gedeverbaliseerde zin (bijvoorbeeld: Ef mimpit melde stôt mikar dus gress miypo). Dit is uitgelegd in § 143.52.

144.23

Met extra emfase kan de lÿ-bepaling ook met een pauze (komma) vooraan de zin geplaatst worden (hoewel niet iedereen zulke zinnen grammaticaal vindt):

In het Nederlands kan de dan-zin niet naar voren gehaald worden, maar er zijn wel parafrases waarin een omgekeerde volgorde mogelijk is, en die qua betekenis zo goed als equivalent met het Spokaans zijn. Dit is in (1′)–(3′) aangegeven.

144.24   ad § 144.12   d. Mip bij een otr. of mnst. trap

Een overtreffende (resp. minste) trap drukt uit dat een eigenschap bij een bepaalde entiteit in vergelijking met een andere entiteit in de hoogste mate (resp. minste mate) aanwezig is. Bij een absoluut gebruik van de otr. of mnst. trap is er geen sprake van een vergelijking1, zoals in:

Maar meestal wordt entiteit VOB1 met de overtreffende (of minste) eigenschap vergeleken met entiteit (of entiteiten) VOB2, waar VOB1 een onderdeel van is. Hierbij wordt het voorz. mip (uit) gebruikt (en dus niet lÿ, vgl. § 144.19), zoals in:

Merk op dat VOB2 een zodanige betekenis moet hebben dat we VOB1 kunnen beschouwen als zijnde een element dat bij VOB2 hoort. In (1) kunnen we ons voorstellen dat "jongens" een onderdeel zijn van "klas", als we aannemen dat een klas uit jongens en meisjes bestaat. In (3) kunnen we ons voorstellen dat een "taart" in delen is te snijden. In zin (4) wordt VOB2 "laan" beschouwd als een entiteit die een verzameling bomen bevat. De grammaticaliteit van (4) is voor velen twijfelachtig, omdat een "laan" (anders dan bijv. een "bos") niet gedefinieerd kan worden als "verzameling bomen", oftewel: een groep bomen vormt niet per se een laan. Vergelijk dit met (3): een verzameling "[taart]delen" vormt tezamen wel de hele taart.

144.25

Vergelijk nu:

Variant a. is correct als we ervan uitgaan dat "assortiment" refereert aan een verzameling wijnsoorten. Variant b. is vreemd, omdat een supermarkt niet geassocieerd wordt met alleen maar een assortiment wijnen (zou hier misan (winkel) gestaan hebben, dan impliceerde dat dat het om een wijnhandel ging). In plaats van zin b. is wel mogelijk:

Nu is de onderstreepte constituent niet een verzameling waarbinnen die specifieke wijn het duurste is, maar een plaatsbepaling waar de specifieke wijn te koop is. Hier is ef frenvu toegevoegd omdat er achter het koppelwerkw. melde een nominale constituent nodig is (mikar oras moet gecombineerd worden met een subst.).

144.26

Uit (1) en (2) hieronder blijkt dat de bepaling met mip ook direct achter de otr. of mnst. trap gezet kan worden, mits deze bepaling niet te "zwaar" is. Bij (3) staat de mip-bepaling sowieso direct achter de minste trap:

In (4) is de onderstreepte mip-bepaling zo zwaar dat deze geheel achteraan geplaatst moet worden:

144.27

In § 102.15–17 is uitgelegd hoe het add. syliy een extreme otr.trap kan uitdrukken. Dit add. wordt altijd gecombineerd met een ander add. dat de relevante kwantificatie/kwalificatie weergeeft. Ook syliy-constructies kunnen in een vergelijking met mip gebruikt worden. Bijvoorbeeld:

Voor syliy, zie verder § 144.53–57.

144.28   ad § 144.12   e. Mip ná een hoeveelheid of "deel"

Mip kan uitdrukken dat een bepaalde hoeveelheid deel uitmaakt van een groter geheel. Bijvoorbeeld:

144.29   ad § 144.12   f. Mip vóór een hoeveelheid of "deel"

Mip wordt ook gebruikt om aan te geven dat een groep of verzameling uit een bepaalde hoeveelheid bestaat. Dit is feitelijk de omgekeerde variant van wat er in § 144.28 is besproken, vergelijk:

In a. is mip te interpreteren als "bestaande uit". In b. als "behorende tot". In a. is de groep precies 4 personen groot. In b. bestaat de groep per definitie uit méér dan 4 personen.

Nog een voorbeeld:

144.30

Het verschil tussen § 144.19 (lÿ bij een kleinere hoeveelheid uit een grotere) en § 144.28 (mip na een hoeveelheid of "deel") is niet altijd even duidelijk. Bij lÿ lijkt het meer te gaan om het idee dat je iets "uit een groter geheel haalt", terwijl mip eerder uitdrukt dat iets "onderdeel van een groter geheel" is.1
Dit onderscheid is duidelijk te zien in a. en b., maar minder duidelijk in c.:

In a. haal je als het ware 3 boeken uit een groep van 10, waarbij de associatie is dat er nog 7 over zijn. Er is een semantische band tussen de twee telwoorden ("drie uit tien"). In b. gaat het om een niet nader gespecificeerde hoeveelheid boeken waarvan er 3 verkocht worden. Hier is primair een semantische relatie tussen "drie" en "boeken". Zin c. is een twijfelgeval: komt "ef pert mimpits" nu meer overeen met "ef main mimpits" in a. (dus een redelijk gespecificeerde hoeveelheid), of is het evenals "ef mimpits" in zin b. meer een ongespecificeerde hoeveelheid boeken?

144.31

Achter lÿ volgt bij voorkeur een gespecificeerde hoeveelheid. Bij mip volgt er eerder de omschrijving van een groep. Daarom is a. correct maar b. niet:

In b. suggereert lÿ dat er een groot gedeelte van de tuin op de een of andere manier "uit de tuin" is gehaald (en elders aanwezig is). Dit is geen plausibele situatie.

144.32

Vergelijk ook de volgende twijfelgevallen:

In a. wordt gesuggereerd dat er een hoeveelheid geld is (ofwel: een hoeveelheid tóftos), en dat er uit die hoeveelheid nooit één tóftos is "gehaald" die ik gekregen heb. In b. wordt die ene tóftos beschouwd als een deel van een som geld. Hier lijkt een andere woordvolgorde logischer:

In b′. wordt het onderstreepte deel als één geheel gezien. Dit is analoog aan bijvoorbeeld:

In c. wordt het onderstreepte deel als één constituent gezien; opsplitsing is grammaticaal zeer twijfelachtig:

144.33

Er ontstaat een conflict als een expliciete hoeveelheid lÿ verlangt, en een otr.trap mip verlangt, vergelijk:

Zin c. is een combinatie van a. en b. Hier kan men kiezen tussen lÿ en mip, al naargelang men de nadruk legt op het feit dat het om vijf huizen gaat (kies lÿ) of dat het om de grootste huizen gaat (kies mip).

144.34   ad § 144.1   19. Het voegw./voorz. na

Na drukt uit dat iets beweerd of meegedeeld is (ofwel een taaluiting). Ook dit kunnen we als een vergelijking zien: de taaluiting wordt weergegeven in SvZ1, ofwel VOB1, en die wordt vergeleken met de niet nader genoemde taaluiting (dus VOB2) zoals die door de in de na-bepaling genoemde persoon is gedaan. In plaats van een taaluiting kan het ook om een mening, gedachte, en dergelijke gaan. Bijvoorbeeld:

In (1) is na een voegwoord (§ 122.70). We kunnen deze zin als volgt interpreteren: de hoofdzin ef nert di eftarsu is VOB1. VOB2 dat daarmee vergeleken wordt, is datgene wat ik zei, maar hier niet expliciet is genoemd. Ik heb bijvoorbeeld gezegd: "Nou, dat zal wel niet lukken".

144.35

Na is niet alleen een voegw., maar ook een voorz. (§ 140.91). Vergelijk:

In (2b) fungeert na als voorz. We kunnen (2a) en (2b) als volgt interpreteren: VOB1 is de zin ef nert di eftarsu. VOB2 dat daarmee vergeleken wordt, is datgene wat ik denk (dus mijn mening), maar hier niet expliciet is genoemd. Ik denk bijvoorbeeld bij mezelf: "Ik vrees dat het niet lukt".
(2a) is een voorbeeld hoe na niet altijd in het Nederlands vertaald wordt. Vergelijk ook:

144.36

Nog enkele voorbeelden met na:

De zinnen (2) en (3) zijn voorbeelden waarbij een subject in VOB2 ontbreekt. We kunnen dit parafraseren als "zoals men verwacht" resp. "zoals men thans heeft vastgesteld".

144.37

Na als voorz. kent de vrijwel synonieme variant âfry (volgens, blijkens, aldus). Bij na gaat het om de mening of gedachte van iemand, âfry drukt de "bron" van de mededeling of aanleiding uit, zoals:

Vergelijk ook:

In a. staat het voegw. na (dus gevolgd door een zin met een predicaat), in b. staat het voorz. âfry.
In a. wordt expliciet vermeld wat voor soort taaluiting de minister gedaan heeft (hij heeft iets beweerd); in b. geeft de schrijver (journalist) een nieuwsfeit in zijn eigen woorden weer, eraan toevoegend dat dit feit gebaseerd is op een niet nader omschreven uiting van de minister.

144.38

De in de vorige paragrafen genoemde voorbeelden hebben varianten waarbij een indirecte of directe rede wordt weergegeven (zie hiervoor ook Hoofdstuk 125). Vergelijk:

Zin a. is een vergelijkende constructie (genoemd in § 144.37) waarbij de schrijver (bijvoorbeeld een journalist in een krantenartikel) een bewering in zijn eigen bewoordingen doet (het onderstreepte VOB1) en dit vergelijkt met wat de minister beweerd heeft (VOB2). Hoe de minister het gezegd heeft, blijft hier buiten beschouwing. Wellicht heeft hij gezegd: "We gaan een nieuwe wet invoeren, maar de voorlopige versie ervan kan nog op in alle opzichten aangepast worden". Hier is de journalist dus verantwoordelijk voor het waarheidsgehalte van VOB1.
In b. worden de letterlijke woorden van de minister aangehaald en in c. worden de letterlijke woorden van de minister in een indirecte rede weergegeven. In b. en c. is dus de minister verantwoordelijk voor het waarheidsgehalte van wat er gezegd wordt.

144.39   ad § 144.1   20. De add.n na-vrôk en na-wys

Na-vrôk en na-wys zijn synoniemen en betekenen 'als zodanig'; het zijn add.n van CAT. III (pred.add.n).1 Ze zijn een samenstelling van het voorz. na (zie vorige paragrafen) en de synoniemen vrôk en wys die beide 'manier; wijze' betekenen. Bijvoorbeeld:

In (1) wordt bedoeld dat de eigenschap "een begaafd musicus" die aan Lerdu is toegekend, vergeleken wordt met een niet nader genoemde eigenschap die ik aan Lerdu toeken, en omschreven kan worden als "geen begaafd musicus".
In (2) wordt VOB1 ("reclame"), zoals die in de wet wordt omschreven, vergeleken met een geïmpliceerd VOB2 dat de eigenschap van "reclame" heeft.

144.40   ad § 144.1   21. De add.n oiba en vluf

Bij een onderlinge vergelijking van eigenschappen van één en dezelfde entiteit kunnen de volgende constructies gebruikt worden:

De vergelijking hierbij moet zo geïnterpreteerd worden dat VOB2 feitelijk gewenst of verondersteld is, maar dat VOB1 het geval is.

Bij type a. zijn X en Y pred.add.n of subj.add.n. Zinnen (1)–(3) zijn voorbeelden van pred.add.n (want aan het predicaat worden twee eigenschappen toegekend en met elkaar vergeleken). In (4) en (5) staan subj.add.n (want er worden eigenschappen aan het subj. toegekend):

Vergelijk ook § 143.138.
Merk op dat het in deze constructies om een vergr.trap en een verkl.trap gaat, uitgedrukt met de determinanten terat resp. oiba.
De neiging om de constructie in VOB2 zo veel mogelijk als parallel aan VOB1 te interpreteren, leidt ertoe dat in (3) het modale element perke beri (moeten) ook aan oltakelije in gedachten toegevoegd kan worden.

144.41

Type b. wordt gebruikt als X en Y werkw.n zijn die qua voorkeur of intensiteit met elkaar vergeleken worden, bijvoorbeeld:

Type b. kan ook in de plaats van type a. gebruikt worden, dus bij een vergelijking van twee add.n. Vergelijk (1)–(5) uit de vorige paragraaf met:

In tegenstelling tot bij (1)–(5), gaat het bij (1′)–(5′) níét om een vergr. resp. verkl. trap, maar om add.n. die met de adj.add.n vluf en oiba nader bepaald worden. Concreet: in (1) staat de vergr.trap vita terat (sneller) en de verkl.trap ûma oiba (minder comfortabel); in (1′) staan samenstellingen met adj.add.n: vluf vita (meer snel) resp. oiba ûma (minder comfortabel).3 In (1′) zijn vluf en oiba dus géén determinanten.

144.42

We herhalen hier (1) en (2) uit § 143.46:

In deze zinnen wordt het genoemde aantal uitgesloten. Dus bij 1000 ur oiba en bij 5 ur vluf gaat het om "minder dan 1000" resp. "meer dan vijf" en niet om "1000 of minder" resp. "vijf en/of meer". Willen we dat het genoemde getal bij de reeks is inbegrepen, dan moeten we een van de volgende constructies kiezen:

Waarbij "X-tef" staat voor een rangtelwoord (in het Spokaans met het suffix -tef, vergelijk dur ~ durtef (drie ~ derde)). De b.-varianten worden als schrijftaal beschouwd:

144.43

Merk op dat de frases oft vluf en oft oiba (de a.-zinnen in § 144.42) altijd áchter de eenheid komen (dus analoog aan de b.-zinnen in § 143.48). Constructies als * Ef bencs offerte lóf ef zerfefes eft rente rifo 5 oft oiba prosent (analoog aan de b.-zinnen in § 143.46) zijn dus altijd ongrammaticaal.
In de constructies met een rangtelwoord (de b.-zinnen) staat het subst. altijd in het enkelvoud. Zulke constructies klinken nogal ambtelijk en zijn niet mogelijk als de eenheid uitgedrukt wordt als afkorting of symbool, zoals in:

* Do rinne ef 1000-tef ur lilepiy ri'ef hertel.
Hij verdient 1000 of meer per maand.
* Ef bencs offerte lóf ef zerfefes eft rente rifo ef 5-tef% ur danen.
De banken bieden momenteel een rente van 5% of minder.
* Gress kôle ef distânt helkara ef korda fes ef 6-tef km ur danen.
Ik schat de afstand naar de kerk op 6 km of minder.

Omdat afkortingen en symbolen van eenheden in het Spokaans altijd aan de als getal geschreven hoeveelheid vast zitten (dus "5km" en niet "5 km", of "25" en niet "25 ") ontstaat er een conflict als het getal ook nog voorzien wordt van het suffix -tef of de afkorting f: *5-tef%, *5f%.

144.44

Met betrekking tot kwantiteiten kan het werkw. talle (meer/groter zijn dan) gebruikt worden, zoals in:

Talle kan worden gebruikt om uit te drukken dat het ene getal groter is dan het andere (maar dat is een nogal triviaal gebruik, want er wordt hier weinig nieuws verkondigd), maar ook om uit te drukken dat de ene maateenheid (zoals een ins = 3,4827 cm) een grotere eenheid is dan de andere. Talle kent geen antoniem met de betekenis "minder/kleiner zijn dan", maar dat kan gemakkelijk uitgedrukt worden door subject en object om te draaien.

144.45

De frase vluf dus ef holfe betekent letterlijk 'meer dan de helft', maar zonder het lidw. ef krijgt het een idiomatische betekenis: vluf dus holfe betekent 'nagenoeg; zo goed als' (afkorting: v.d.h.).1 Vergelijk:

In a. heeft vluf dus ef holfe de letterlijke betekenis 'meer dan de helft'. In b. wordt gezegd dat alle kippen nog enigszins in leven zijn; in c. wordt gezegd dat het grootste deel van onze kippen dood is.

144.46

Met de constructie vluf X meldelira (des te X-er) wordt een vergelijking van VOB1 met VOB2 uitgedrukt, zodanig dat een bepaalde kwalificatie (VK) die expliciet bij VOB1 genoemd wordt, in veel mindere mate geldt bij een hypothetisch VOB2. In deze constructie wordt een vergr.trap dus met vluf (meer) uitgedrukt, en niet met terat of een onregelmatige vergr.trap. (zoals olla ~ vózÿr (fijn ~ fijner)):

Zin (1) kan als volgt geïnterpreteerd worden: aan VOB1 "de reis" wordt VK "fijn" toegekend, zodanig dat een hypothetische reis zonder zonnig weer (VOB2) "minder fijn" zou zijn. Bij (2) geldt: aan VOB1 "werken" wordt VK "veel/hard" toegekend, zodanig dat een hypothetische vorm van werken (VOB2) waarvan hij de noodzaak níét inziet, veel minder intensief zou gebeuren.
Bij (3) geldt: aan VOB1 "het lopen van de jonge merrie" wordt VK "langzaam" toegekend, zodanig dat het lopen (VOB2) van een hypothetische merrie die niet wordt aangespoord, minder langzaam gebeurt. Bij (4) geldt: aan VOB1 "leven sinds verleden maand" wordt VK "zuinig" toegekend, zodanig dat het leven in de vorige maanden (VOB2) veel minder zuinig was.

144.47

Analoog aan vluf kan ook oiba (minder) voor een verkl.trap gebruikt worden:

144.48

Vergelijk:

In (1a) wordt met (enige) nadruk beweerd dat de reis hoe dan ook wel fijn zou zijn, ook als de zon niet had geschenen, terwijl (1b) eerder impliceert dat de reis zonder de zon helemaal niet zo fijn geweest zou zijn.
In (2a) wordt met (enige) nadruk beweerd dat Petriy hoe dan ook al weinig werkte, maar dat hij nu nóg minder werkt omdat hij de noodzaak ervan niet inziet. Zin (2b) kan zo begrepen worden dat Petriy juist veel werkte, totdat hij inzag dat dat niet zo hoefde.
Hoewel de a.- en b.-zinnen syntactisch en semantisch minimaal van elkaar verschillen, is er in a. duidelijk sprake van een vergelijking waarbij een kwaliteit in meer dan wel minder mate aan een feitelijk VOB1 en een hypothetisch VOB2 wordt toegekend, terwijl zo'n vergelijking in de b.-zinnen ontbreekt omdat er alleen iets gezegd wordt over de relatie VOB1 ~ VK. Het gaat hier dus om een absolute waarde van een vergr. of verkl. trap (vergelijk ook § 144.24; zie verder § 144.79).

144.49   ad § 144.1   22. De teg.dw.-constructie paine X-lira

De frase paine X-lira ([net] doen alsof X) wordt in zijn geheel als predicaat behandeld, gevolgd door een object:

Bij constructies waarin er achter de -lira-vorm niets meer volgt, wordt paine X-lira bij voorkeur vermeden. Vergelijk de grammaticaal twijfelachtige vorm in a. met de grammaticale variant in b., waarin voor het werkw. clovóte (veinzen; doen alsof) is gekozen:

144.50

Oorspronkelijk waren zinnen met paine X-lira reguliere -lira-bijzinnen. Vergelijk (1) hierboven (hier herhaald als (6a)) met (6b) waarin het subject do in de bijzin gedeleerd is:

Er heeft echter een ontwikkeling plaatsgevonden waarbij het predicaat in de hoofdzin en de -lira-vorm in de bijzin één constituent zijn gaan vormen. De bijzin is als het ware in de hoofdzin geïncorporeerd. Dit is te zien in (2) waarin paine tiffelira als één element vóór het subject staat om een toek.tijd uit te drukken. Vergelijk dit met een "echte" bijzinsconstructie in (7), waarin reppe in de hoofdzin staat en tiffelira in de bijzin:

Constructies waarin een bijzin als het ware geïncorporeerd is in de hoofdzin, zijn als zodanig geanalyseerd door Verass-Bojesen (1987).

144.51   ad § 144.1   23. Het add. + de determinant qu ... své

Bij de frase qu X své (zo X mogelijk) wordt uitgedrukt dat de kwaliteit van het add. X in de grootst mogelijke mate aanwezig is:

De frase qu ... své wordt het meest gebruikt bij add.n die een predicaat bepalen (zoals in (1)). Zinnen (2) en (3) zijn voorbeelden waarin een add. een subst. bepaalt. Merk op dat in (3) de vertaling "het hoogst mogelijke" beter past dan "het zo hoog mogelijke". In al deze constructies is sprake van een vergelijking, in die zin dat de kwaliteit VK in de grootste mate wordt toegekend aan VOB1, vergeleken bij een geïmpliceerd VOB2 waaraan VK niet of in geringe mate is toegekend.

144.52

Een variant van qu X své is qu likkô X své (zo veel mogelijk even X), waarbij de kwaliteit van het add. X zo veel mogelijk in gelijke mate aan meer dan één entiteit wordt toegekend. Hier zijn VOB1 en VOB2 dus beide gespecificeerd:

In (1) vormen "de planken" samen VOB1 en VOB2 (ofwel: een aantal planken wordt vergeleken met een ander aantal); hieraan wordt VK "breed" in gelijke mate toegekend. In (2) geldt "het oppassen door Petriy" als VOB1 en "het oppassen door Elsa" als VOB2; hieraan wordt VK "vaak" in gelijke mate toegekend. In (3) wordt VK "goede vriend" in gelijke mate toegekend aan "wij" dat VOB1 en VOB2 combineert.

144.53   ad § 144.1   24. Het add. syliy

Het add. syliy drukt een extreme otr.trap uit. Dit add. wordt altijd gecombineerd met een ander add. dat de relevante kwantificatie/kwalificatie weergeeft (zie ook § 102.15–17). De volgende voorbeelden zijn ook genoemd in § 144.27 bij de behandeling van het voorz. mip:

We zien in deze constructies een VOB1 (onderstreept) waarin een VK is opgenomen (hupster resp. quista, en een VOB2 (vet) dat met VOB1 wordt vergeleken, zodanig dat de kwalificatie in VOB2 die in VOB1 in sterke mate overtreft. In zulke syliy-constructies is de kwalificatie dus altijd in beide vergelijkende objecten aanwezig.

144.54

Als de kwalificatie in VOB1 níét aanwezig is, kan syliy niet gebruikt worden. Vergelijk:

In a. staat de kwalificatie "goed" bij VOB1 "elftal": het hele elftal is dus [erg] goed, maar de spelers die de zware training hebben gehad (VOB2) steken daar nog bovenuit. In b. wordt de kwalificatie "allerbest" direct aan de spelers toegekend. Er is dus geen vergelijking met een kwalificatie die aan het elftal toegekend zou kunnen worden. Misschien speelt het hele elftal wel erg slecht – maar de getrainde spelers steken daar dus bovenuit.

144.55

Na pónze (worden) kan syliy ook een vergr.trap aangeven. De gehele constructie drukt dan uit dat iets een bepaalde kwalificatie had en dat deze kwalificatie toeneemt (zie ook § 102.15):

Zulke syliy-constructies kunnen ook gebruikt worden in een vergelijking, oftewel analoog aan (1) en (2) hierboven, maar dan met een vergelijkende toevoeging met dus. Hierbij kan de kwalificatie ook áchter de dus-frase gezet worden. Vergelijk (2) met:

144.56

Zulke constructies kunnen ook bij een verkl.trap (vgl. § 102.16). Vergelijk:

144.57

Er zijn bij syliy in combinatie met pónze dus twee verschillende constructies mogelijk, een otr.trap en een vergr.trap. Vergelijk:

144.58   ad § 144.1   25. Het teg.dw.-paar trufôelira ... merfelira

Met de twee teg.dw.n trufôelira ... merfelira (lett. "waar-zijnd ... leugen-zijnd"; niet te verwarren met mefrelira in § 143.103) worden twee tegengestelde situaties (VOB1 en VOB2) met elkaar vergeleken, zodanig dat het positieve karakter van VOB1 even groot is als het negatieve karakter van VOB2 (of andersom, als trufôelira en merfelira ook worden omgedraaid). Vaak zijn VOB1 en VOB2 op verschillende momenten of in een verschillende context geplaatst. Het gaat hier om een idiomatische constructie die vrij vertaald moet worden, maar bijna altijd met "zo ... zo". Enkele voorbeelden:

144.59

Trufôelira en merfelira kunnen ook onderling verwisseld worden als eerst de negatieve SvZ wordt genoemd, zoals in:

144.60

Let op de plaats van trufôelira en merfelira in de zin. Vergelijk:

In a. vormen trufôelira en merfelira als het ware één constituent met het eropvolgende zinsdeel, wat verduidelijkt is door beide constituenten te onderstrepen. Op deze wijze worden niet alleen de bloeiende rozen en de verlepte rozen met elkaar gecontrasteerd, maar ook het feit dat de positieve situatie bij ons te vinden is en de negatieve bij de buren.
In b. zorgt achteraanplaatsing van trufôelira en merfelira ervoor dat beide zinnen in zijn geheel met elkaar gecontrasteerd worden, zonder extra contrast tussen onze tuin en die van de buren. In het Nederlands is dit onderscheid tussen a. en b. niet goed weer te geven, maar wellicht kan zin b. wat vrijer vertaald worden (vertaling ii.).

144.61

Er moet altijd een contrast uitgedrukt worden tussen een positieve en een negatieve situatie. De volgende passage uit een krantenartikel1 doet daarom vreemd aan:

Diverse lezers vroegen zich af of dit ironisch bedoeld was: het negatieve merfelira past immers niet bij de positieve voorstelling van een "geslaagde studentenloop". Sommigen stelden voor om merfelira door trufôelira te vervangen, maar taalkundigen wijzen erop dat zo'n idiomatische constructie met twéé keer trufôelira onmogelijk is omdat het bestaansrecht van dit idioom nu precies die contrastwerking is. Als alternatief voor (1) zou geschreven kunnen worden:

Zie ook § 143.135a.

144.62   ad § 144.1   26. Het teg.dw. uberelira

Als een vergelijking gebaseerd is op een persoonlijke emotie of ervaring, kan dat met de constructie ef melde uberelira A rifonn B (lett. "B opvatten als A") uitgedrukt worden (zie ook § 143.78):

Merk op dat entiteit A ("moeder", "belediging" en "leugen" in deze voorbeelden) in het Spokaans het object bij melde uberelira is, terwijl in het Nederlands entiteit B ("Mefa", "kritische vraag" en "dat") als object bij opvatten fungeert. In zin (3) kan de voorz.bep. rifonn ef weggelaten worden als het zonder meer duidelijk is wát er als een leugen wordt opgevat.

144.63

Vergelijk ook het verschil tussen:

In a. is het Lerdu zélf die de opmerking als een belediging ervaart (Lerdu is het subj. in de Spokaanse zin). In b. is het iemand anders die vaststelt dat Lerdu die opmerking als belediging opvat (hier is "opmerking" het subj.).

144.64   ad § 144.1   27. Het voegw. ur met de vnw.n flâjû, nÿfs, râste en nÿf

De negatieve zelfst.vnw.n flâjû (niets), râste (niemand) en nÿfs (geen), en ook het onb.vnw. nÿf (geen) worden gebruikt in de idiomatische constructies X ur flâjû (niets zo ... als X), X ur râste (niemand zo ... als X), X ur nÿfs (geen zo ... als X) en X ur nÿf Y (geen Y zo ... als X), waarmee uitgedrukt wordt dat iets in hoge mate het geval is, zodanig dat het nog niet eerder zo erg het geval was. Bijvoorbeeld:

Een versterkende bepaling als fit kan eventueel toegevoegd worden (zoals in (2) en (4)).
Merk ook op dat nÿf altijd gevolgd wordt door een meervoudig subst. (semi-concr., abstr. en stoff. subst.n mogen ook enkelvoudig zijn).

144.65

Let op dat ur flâjû, ur râste, ur nÿfs en ur nÿf Y níét beschouwd worden als het tweede lid van een nevenschikking, en dat er daarom evenmin sprake is van een extern meervoud. Vergelijk:

De frases ur flâjû, ur râste, ur nÿfs en ur nÿf stûdents zijn feitelijk bijstellingen die gelezen moeten worden als ur flâjû hinta ef (en niets anders; en niets behalve dat), ur râste hinta do/eup (en niemand anders; en niemand behalve hij/zij), ur nÿf lelpirus (en geen andere[n]) en ur nÿf lelpiru stûdents (en geen andere studenten). Vergelijk:

We kunnen b. dus beschouwen als een elliptische (geïdiomatiseerde) variant van a.

144.66

Vergelijk ook nog:

Hier kan ur noi kûf geïnterpreteerd worden als "en niet op een andere manier".

144.67   ad § 144.1   28. Het add. wânta

Wânta is een add. van CAT. I met de betekenis 'eerder; vroeger'. Het is de onregelmatige vergr.trap van zôft (eens; spoedig, binnenkort). De constructie wânta A dus B betekent 'eerder A dan B', waarbij "eerder" dus geen temporele uitdrukking meer is, maar abstract wordt gebruikt, met de betekenis "er is méér sprake van A dan van B". Bijvoorbeeld:

Tot op zekere hoogte is wânta een synoniem van omeneé (liever), maar bij omeneé komt er nog een aspect van "met meer lust" of "bij voorkeur" bij; er is sprake van een emotionele lading. Vergelijk (1)–(3) met:

In (1)–(3) lijkt het te gaan om een constatering van een buitenstaander die ziet hoe het één prominenter of vaker aanwezig is dan het ander. In (1′)–(3′) wordt de indruk gegeven dat het subject van de zin een duidelijke voorkeur heeft en dus een bewuste keuze maakt.
Er lijkt ook een soort onverschilligheid uit (1)–(3) te spreken. Zo kan (1) opgevat worden als: het bestuur heeft geen duidelijke voorkeur, maar áls er een keuze gemaakt moet worden, dan stemt het bestuur liever tegen. In (2) geldt zoiets als: hij tennist sowieso niet graag, maar als het dan toch gebeurt, dan liever met zijn moeder. En (3) kan opgevat worden als: Elsa drinkt geen van beide graag, maar áls ze moet kiezen, dan maar koffie.

144.68

De constructie wânta A dus B kan níét gebruikt worden bij een vergelijking van twee eigenschappen van één en dezelfde entiteit. In dit geval geldt de constructie die in § 144.13 is beschreven. Vergelijk (1) en (3) uit deze paragraaf (hier herhaald als (1a) en (2a)) met de b.-zinnen:

In (1) is sprake van de eigenschappen "dood" en "levend" die toegekend worden aan "Lerdu"; in (2) gaat het om de kwalificaties "warrig" en "helder" bij "betoog".

144.69

Wânta komt ook voor in de constructie A wânta, tur B [ur] lilepiy (niet alleen A, maar bovendien nog B). Het gaat om twee feiten die met elkaar vergeleken worden omdat ze een causaal verband met elkaar hebben:

Merk op dat lilepiy in deze idiomatische constructies géén meervoudssuffix krijgt. Vergelijk in (4) de vormen graviym en lilepiy.
In (1) worden twee aan elkaar verwante gebeurtenissen met elkaar vergeleken omdat ze tezamen iets zeggen over de slimheid van Yvonn. In (2) worden twee redenen met elkaar vergeleken waarom ik werk.
In (3) worden twee gewoontes van Petriy met elkaar vergeleken omdat de ene gewoonte kennelijk verband houdt met de andere. En in (4) worden twee eigenschappen van dit type stofzuiger met elkaar vergeleken, die tezamen iets negatiefs zeggen over de kwaliteit/prijs-verhouding.

144.70   ad § 144.1   29. Het voegw. ÿchûg

Het voegw. ÿchûg betekent 'naarmate; [al] naargelang' en vergelijkt een toenemende kwaliteit of voortschrijdende situatie met een andere ontwikkeling in de tijd of in een proces (zie ook § 122.33):

Soms is een wat vrijere vertaling mogelijk, zoals:

De Spokaanse uitdrukking met ÿchûg lijkt iets algemener en meer spreektaal dan het Nederlandse naarmate. Vandaar dat vertaling (1b) in een spreektaal-context wat vlotter overkomt.

144.71   ad § 144.1   30. Het teg.dw. zjoffelira

In § 143.38–39 zijn voorbeelden gegeven van "liever" volgens het stramien "liever X hebben dan Y". Voor deze uitdrukking kent het Spokaans ook een specifiek idioom, en wel: A zjoffelira gulder X dâsnû Y (A heeft liever X dan Y).

Vergelijk voorbeeld (2) in § 143.38 (hier herhaald als a.) met b.:

Nog een voorbeeld (merk op dat het spoor idem eventueel toegevoegd mag worden):

144.72

Dit specifieke idioom is niet alleen bruikbaar als het gaat om uit te drukken dat je entiteit X liever bezit dan entiteit Y (zoals een groene auto ~ paarse auto in b. hierboven, of een hond ~ kat), maar ook als je de voorkeur geeft aan de ene gebeurtenis boven de andere:

In (1) en (2) zijn de onderstreepte delen feitelijk bepalingen die in de met den gemarkeerde bijzin thuishoren, in de trant van:

De onderstreepte bepalingen zijn in (1) en (2) vervolgens gepromoveerd naar de hoofdzin. Voor volmaakte promotie, zie ook § 127.2–12a.

144.73

Als twee predicaten gecontrasteerd worden (ofwel, X en Y zijn predicaten), wordt een gedeverbaliseerde constructie geprefereerd. Alleen in de vlotte spreektaal kan zo'n deverbalisering achterwege blijven; in dat geval kan al dan niet het voegw. den toegevoegd worden. Vergelijk:

144.74

Let ook op de volgende constructies. In a. is het gebruik van de vette voegw.n correct, maar het alternatief met determinanten in b. is ongrammaticaal:

Ook in a. is het onderstreepte deel gepromoveerd van de bijzin naar de hoofdzin.
In § 133.71 wordt naar deze zinnen verwezen, omdat voegw.n wel, maar determinanten niet in zo'n constructie gebruikt kunnen worden.

144.75   ad § 144.1   Grammaticale kwesties

Een aantal grammaticale kwesties speelt een specifieke rol bij vergelijkingen, ongeacht het soort vergelijking. We besluiten dit hoofdstuk met een bespreking van de volgende kwesties:

1. Vergelijking van twee verschillende objecten (§ 144.76–78)
2. Absolute en relatieve waarde van het VK (§ 144.79–88)
3. Relatieve bijzinnen (§ 144.89–90)

144.76   ad § 144.75   A. Vergelijking van twee verschillende objecten

In § 90.7, § 90.15 en § 93.90 is uitgelegd wanneer een object met de determinant enn gemarkeerd mag of moet worden. We besteden nu aandacht aan de extra complicaties die in vergelijkende constructies kunnen ontstaan als VOB1 en VOB2 beide een object zijn. Vergelijk allereerst de mogelijke markeringen met enn in:

Variant (1a) (geheel zonder enn) is de correcte basisvorm. Variant (1b) is correct als markering met enn verplicht is (bijvoorbeeld in een bijzin die met een voegw. begint), dan wel gewenst is (bijv. om ambiguïteit te vermijden). Het onderstreepte deel wordt als één constituent (dus een "samengesteld" object) beschouwd.
Variant (1c) is voornamelijk spreektaal: er is hier geen verplichting of gewenstheid om VOB1 eft portetra met enn te markeren, maar desondanks wordt VOB2 wél gemarkeerd en aldus als een aparte constituent beschouwd.1 Variant (1d) (dus met een dubbele enn-markering) wordt als ongrammaticaal beschouwd (vergelijk dit ook met voorbeeld (1′A) in § 143.123).2

144.77

Voorbeeld (1) in de vorige paragraaf betrof een vergelijking van twee zinnen in de neutrale tijd, met de volgorde S_K–P–O. Gaat het om een definitieve tijd (volgorde S_K–O–P), dan is de situatie anders. Vergelijk (1) met:

Omdat VOB1 eft portetra nu vóór het werkw. stinde staat, is er bij de vergelijking geen sprake van een samengesteld object (VOB1+VOB2), en mag enn ook bij VOB2 worden toegevoegd. Zin (2d) is dan ook, in tegenstelling tot (1d), correct.
Zin (2c) is evenals (1c) spreektaal, omdat alleen VOB2 met enn is gemarkeerd en het ook zonder enn duidelijk is dat VOB2 een object is (vergelijk ook (1c) in de volgende paragraaf).

144.78

Vergelijk de volgende varianten ((1) is analoog aan (1) in § 144.76):

Zin (1a) is zowel in het Spokaans als in het Nederlands ambigu: is het Lerdu die, evenals Elsa, Petriy haat, of wordt hij door Elsa gehaat? Ofwel: is Lerdu een subject of een object?
Deze ambiguïteit is in (1c) en (2) op correcte wijze opgeheven. In (1c) is Lerdu met enn als object gemarkeerd, en in (2) zorgt toevoeging van het spoor paine ervoor dat Lerdu als subject wordt geïnterpreteerd. In tegenstelling tot de c-zinnen in § 144.76–77 is (1c) ook in de schrijftaal acceptabel omdat enn hier een duidelijke disambigueringsfunctie heeft.
Zin (1b) is correct als het object Petriy met enn gemarkeerd móét worden (bijvoorbeeld als de zin met een voegw. zou beginnen). Maar de ambiguïteit is niet echt opgeheven want Lerdu kan nog steeds als subject geïnterpreteerd worden, hoewel dat minder voor de hand ligt, aangezien de neiging bestaat om aan te nemen dat enn hier de gehele constituent Petriy dus Lerdu voor object markeert. Een dubbele markering, zoals in (1d), is ongrammaticaal, vergelijk ook (1d) in § 144.76.

144.79   ad § 144.75   B. Absolute en relatieve waarde van het VK

Het verschil tussen een absolute en een relatieve waarde van additieven is te zien in:

In a. heeft groot een absolute waarde: we begrijpen uit de zin dat Lerdu de kwalificatie "groot" heeft, en dus per definitie niet "klein" kan zijn.
In b. en c. geldt een relatieve waarde: we begrijpen dat Lerdu in relatie tot Petriy "groter" is, maar dit wil nog niet zeggen dat Lerdu ook in absolute zin "groot" is. Ook als Lerdu heel klein is, maar Petriy is nóg kleiner, geldt zin b. En ook als ze beiden heel klein zijn, geldt zin c.
In het Nederlands is het in het algemeen zo dat bij antoniemenparen als groot ~ klein, oud ~ jong, lang ~ kort en dergelijke altijd één van de twee polen een relatieve waarde kan hebben. De tegenovergestelde pool heeft dat meestal niet, wat betekent dat daar altijd de absolute waarde geldt. Als we zeggen "Lerdu is even klein als Petriy" houdt dat dus in dat ze beiden ook werkelijk klein zijn. Een zin als "Lerdu is minder klein dan Petriy" drukt expliciet uit dat beide personen ook werkelijk klein zijn.1

144.80

Anders dan in het Nederlands bestaat er in het Spokaans de neiging om de voorkeur te geven aan een absolute waarde. De zinnen in (1) zullen door een Spokaniër zo opgevat worden dat in ieder geval Lerdu de kwalificatie "groot" heeft, en dat dat (waarschijnlijk) ook voor Petriy geldt:

Moet expliciet uitgedrukt worden dat zowel Lerdu als Petriy "klein" is, dan kunnen we zeggen:

144.81

Het onderscheid tussen een absolute en een relatieve waarde kan in het Spokaans soms met een specifieke woordvolgorde uitgedrukt worden. Vergelijk (1b) en (2b) uit de vorige paragraaf met:

In b. staan de VK's hupster en belt als subj.add. bij het koppelwerkw. melde, wat een hechte relatie tussen de VK en de zinskern weergeeft. Dit lokt een absolute waarde uit ("Lerdu is groot", resp. "Lerdu is klein"). In b′. zijn de VK's als het ware losgeweekt van het koppelwerkwoord en opgenomen in de vergelijkende frase lo ... lo. Dit lokt een relatieve waarde uit. Dit onderscheid is te maken bij een vergelijkingsconstructie met dubbele functiewoorden (zoals lo ... lo). Wordt er maar één functiewoord gebruikt (zoals dus), dan is de oppositie absoluut ~ relatief meestal niet uit te drukken met een woordvolgordewijziging:

144.82

Nog enkele voorbeelden:

In de a.-zinnen vormen de VK's tevi resp. lilt samen met het predicaat één constituent (onderstreept), wat een absolute waarde uitlokt. In de b.-zinnen zijn de VK's opgenomen in de onderstreepte vergelijkingsfrase lo ... lo, wat een relatieve waarde uitlokt.

144.83

Ook in de volgende voorbeelden is het onderscheid tussen de absolute en relatieve waarde met een andere woordvolgorde uit te drukken. Vergelijk:

In de a.-zinnen vormen de VK's omeneé resp. lilt terat samen met het werkwoord één constituent (onderstreept). Dit is de normale constructie waarbij de VK een absolute waarde heeft. In de b.-zinnen staat een gemarkeerde constructie waarbij de VK's expliciet bij VOB1 zijn ondergebracht (de onderstreepte constituenten). Hier geldt een relatieve waarde.

144.84

Het onderscheid tussen absolute waarde en relatieve waarde bestaat alleen bij add.n die een antoniem kennen. Vergelijk:

In a. kan kariy zowel een absolute waarde hebben (oftewel: zowel de deur als het raam krijgt na de schilderbeurt de kwalificatie "lelijk"), als een relatieve waarde (oftewel: de kwaliteit van het schilderwerk van de deur is minder dan die van het raam, maar nergens blijkt uit dat de deur en/of het raam ook de kwalificatie "lelijk" hebben; misschien is het raam wel heel mooi geschilderd).
In b. heeft mesâ uitsluitend een absolute waarde, want zowel de deur als het raam heeft de eigenschap "groen". Als de deur en/of het raam bijvoorbeeld rood zouden zijn, is zin b. geen zinnige taaluiting.

144.85

Bij onregelmatige trappen van vergelijking geldt als absolute waarde de eigenschap die door de stellende trap wordt uitgedrukt. Vergelijk:

Zowel in a. als in b. wordt gezegd dat Marje's inkomsten hoger zijn dan die van Lerdu. Vluf is de onregelmatige vergr.trap van pert (veel), en crâmô is de onregelmatige verkl.trap van litel (weinig) (zie Blok 43.25). Daar pert en litel als twee antoniemen tegenover elkaar staan, hebben ook de onregelmatige trappen een duidelijke "veel"-pool of "weinig"-pool. In a. wordt daarom gezegd dat zowel Marje als Lerdu véél verdient, alleen verdient Marje "nog veel meer". In b. wordt gezegd dat beiden wéínig verdienen, maar dat Marje's inkomsten toch nog wat hoger ligger dan die van Lerdu. In het Nederlands geldt bij a. ook een relatieve waarde van "veel", ofwel: de inkomsten van Marje zijn weliswaar hoger dan die van Lerdu, maar daarmee is nog niet gezegd dat hun inkomsten ook royaal zijn. Deze neutrale mededeling is in het Spokaans niet goed over te brengen.1

144.86

Ideoantoniemen zijn woorden die twee tegengestelde betekenissen in zichzelf verenigen (zie ook Hoofdstuk 161). Zo betekent bôlf zowel 'groot' (de positieve pool) als 'klein' (de negatieve pool), uitgedrukt als 'groot∩klein'. Zulke woorden hebben per definitie alleen een relatieve waarde, want zou er sprake van een absolute waarde zijn, dan zou een frase als eft bôlf 'jan tegelijkertijd 'een grote jongen' en 'een kleine jongen' betekenen, wat dus onmogelijk is. Maar in constructies waarin de relatieve waarde juist vereist is, zijn ideoantoniemen goed te gebruiken. Vergelijk:

In a. geldt dat Marje en Tek beiden ook werkelijk groot van stuk zijn (dat hoeft in het Nederlands niet zo te zijn). In b. geldt dat beide vrouwen ook werkelijk klein van stuk zijn (dat geldt ook voor het Nederlands). In c. geldt de relatieve lezing: Marje is weliswaar groter dan Tek, maar hiermee is nog niet gezegd dat ze beiden ook echt groot zijn.
Merk op dat een ideoantoniem weliswaar een positieve en een negatieve pool in zich verenigt, maar dat de positieve pool in een vergelijkende constructie als zin c. prevaleert, wat dus betekent dat zin c. níét betekent "Marje is kleiner dan Tek", implicerend dat de lengte van Marje minder is dan de lengte van Tek zonder dat ze beiden de kwalificatie "klein" hebben.

144.87

Nog enkele voorbeelden:

In (1a) geldt voor het Spokaans een absolute lezing: Tek en ik begrijpen zulke dingen weliswaar snel, maar Tek nog sneller dan ik. In (1b) heeft het ideoantoniem rittah ('snel∩langzaam') een relatieve waarde: Tek heeft zulke dingen weliswaar eerder begrepen dan ik, maar het kan best zijn dat we er beiden lange tijd over hebben gedaan om het te begrijpen.
In (2a) heeft liftkar de absolute waarde die impliceert dat de 60-jarigen in het dorp ook werkelijk "oud" gevonden worden. In (2b) heeft het ideoantoniem ðyss ('oud∩jong') een relatieve waarde: het gaat hier om de leeftijd van 60 jaar, zonder een waardeoordeel uit te spreken of mensen van 60 nu "oud" zijn of niet.

144.88

De absolute waarde die een add. in een vergelijking heeft, kan tot zekere hoogte ook relatief gemaakt worden door een antoniem van de VK toe te voegen, zoals in de volgende b.-zinnen:

In (1a) wordt geïmpliceerd dat Petriy en Leena beiden "snel" lopen (alleen is Petriy's snelheid groter). In (1b) wordt deze absolute waarde van vita afgezwakt door expliciet te vermelden dat Leena feitelijk "langzaam" loopt. Er lijkt nog niet echt sprake van een 100% relatieve waarde, omdat er nog steeds wordt uitgedrukt dat Petriy "snel" loopt. Alleen bij Leena is de kwalificatie "snel" verdwenen.
Evenzo wordt in (2a) geïmpliceerd dat zowel de treinen als de bussen vertraging hebben. In (2b) is deze absolute interpretatie afgezwakt door te stellen dat alleen de treinen [altijd] vertraging hebben en de bussen meestal op tijd zijn.1
In (1b) en (2b) wordt herhaling van het werkwoord vermeden door het spoor idem te gebruiken.

144.89   ad § 144.75   C. Relatieve bijzinnen

In het Spokaans is het mogelijk om een relatieve bijzin te vormen, waarin het betr.vnw. in een vergelijkende constructie optreedt. Vergelijk:

De onderstreepte vergelijkingsobjecten in (1a) en (2a) verschijnen in de b.-zinnen als de vette elementen, waarbij de onderstreepte betr.vnw.n als de vergelijkingsobjecten verschijnen. Zin (2b) zouden we in het Nederlands kunnen parafraseren als: "De schuur, die Lerdu minder lelijk verft dan de garage, staat in de achtertuin", waarbij "A is lelijker dan B" dus is omgedraaid als "B is minder lelijk dan A".

144.90

De afleiding van (1a) naar (1b) loopt geheel parallel aan de afleiding van (3a) naar (3b):

Het voegw. dus moet altijd gevolgd worden door een vergelijkingsobject (VOB), zoals het betr.vnw. té in (1b). In relatieve bijzinnen die gevormd worden met -lira i.p.v. een betr.vnw. ontbreekt een VOB dat achter dus geplaatst zou kunnen worden, wat ongrammaticaal is. Hier geldt dus dezelfde restrictie als bij betr.vnw.n die samengaan met de determinanten enn of ón, of met een voorz., zoals besproken in § 124.73. Vergelijk a. met b. (Ω geeft de open positie aan die vanwege de afwezigheid van een betr.vnw niet gevuld kan worden):

© (2000) Rolandt Tweehuysen, Kimswerd, the Netherlands