Grammatica van het Spokaans

•  Home 
•  Inhoud 
•  Registers & Referenties 
•  Woordenboek 
•  SPARC 
•  Taalmenu 

31. Gebruik van meervoudsvormen en intern vs.
        extern meervoud √

31.1

Een sluitend regelsysteem voor het gebruik van meervoudsvormen in het Spokaans bestaat (nog) niet (de belangrijkste studie op dit gebied is Hilton, 1988). Een aantal basisregels met betrekking tot het meervoudsgebruik zijn desalniettemin te geven. Voor ons is hier voornamelijk van belang welk meervoudsgebruik afwijkt van het Nederlands. Achtereenvolgens worden behandeld:

1. stoffelijke substantieven (§ 31.2–4)
2. concrete substantieven (inclusief semi-concr.subst.n; § 31.5–18)
3. maten, gewichten en tijdseenheden (§ 31.19–20)
4. abstracte substantieven (§ 31.21–24)

En ten slotte wordt nog aandacht besteed aan:

5. intern vs. extern meervoud (§ 31.25–27)

31.2   ad § 31.1   A. Stoffelijke substantieven

Een meervoudsvorm van een stoff.subst. is onbekend, behalve in enkele archaïsche of poëtische uitdrukkingen, zoals:

In alle andere gevallen is een omschrijving nodig, bijvoorbeeld:

31.3

Sommige stoff.subst.n kunnen ook als concr.subst. fungeren, vergelijk:

31.4

Meer algemeen is echter dat er met een suffix een voorwerpsnaam (concr.subst.) van een stoff.subst. is afgeleid, zoals:

Uiteraard kunnen deze voorwerpsnamen wel in het meervoud gezet worden:

31.5   ad § 31.1   B. (Semi-)concrete substantieven

Een concr.subst. verschijnt in het meervoud zodra er meer dan één entiteit bedoeld wordt. Op deze schijnbaar logische regel zijn enkele uitzonderingen, en wel:

1. Sommige telwoorden eisen een enkelvoud (§ 31.6–7).
2. In sommige idiomatische uitdrukkingen wijken enkelvoud en meervoud van de werkelijkheid af (§ 31.8–10).
3. In samengestelde substantieven staan sub-elementen altijd in het enkelvoud (§ 31.11).

Verder wordt nog behandeld:

4. Onderlinge relaties tussen substantieven (§ 31.12–18).

31.6   ad § 31.5   a. Telwoorden

Na de telwoorden zerâ (nul) en ér (één) volgt altijd een enkelvoud. In het klassieke talstelsel volgt na hent (vijf), heferg (zeven), erg (veertien) en rân (zesendertig) een enkelvoud. In het rekenkundige stelsel verlangen heferg en erg echter een meervoud (hent en rân worden in het rekenkundige stelsel niet gebruikt, zie ook Blok 170.34).

Samengestelde telwoorden krijgen echter altijd een meervoudig substantief:

31.7

Na breuken volgt altijd een meervoud, tenzij het totale aantal minder is dan één (of gelijk is aan één):

Zie verder § 170.56.

31.8   ad § 31.5   b. Idiomatische uitdrukkingen

Het voorzetsel ja (tussen), geplaatst voor een meervoudig substantief, krijgt de betekenis 'van ... tot'. Tussen ja en het substantief komt geen lidwoord (zie § 50.23). Bijvoorbeeld:

Zodra een lidwoord toegevoegd wordt krijgt ja zijn oorspronkelijke betekenis weer terug:

Let ook op de volgende idiomatische eigenaardigheden:

31.9

Ook in de volgende uitdrukkingen wijkt het getal af: we zouden een meervoudsvorm verwachten:

In de uitdrukking jûmpre sért (het huis verlaten (met de bedoeling om niet meer terug te keren)) staat sért altijd in het enkelvoud, ook al is er sprake van meer personen die elk hun eigen huis verlaten. Vergelijk dit met de regel van § 31.12. Vergelijk:

In b. wordt expliciet uitgedrukt dat er sprake is van één geboorteplaats waar al deze mannen zijn geboren. In c. is elke man ergens anders geboren (hoewel sommigen natuurlijk ook in dezelfde plaats geboren kunnen zijn).

31.10

De ontkenning nÿf (geen) eist altijd een meervoudig subst.1:

Meer over het gebruik van nÿf is te vinden in § 151.59–74.

31.11   ad § 31.5   c. Samengestelde substantieven

In samenstellingen staan de sub-elementen altijd in het enkelvoud:

Op deze regel zijn echter 3 uitzonderingen, maar dat is reeds besproken in § 21.17.

31.12   ad § 31.5   d. Onderlinge relaties tussen substantieven

Binnen een zin is de meervoudsvorm noodzakelijk bij substantieven die op de een of andere manier gerelateerd zijn aan een ander meervoudig substantief. Dit kan met de volgende 11 voorbeelden (§ 31.12–15) verduidelijkt worden:

In (1) is sprake van een aantal studenten en één boek: alle studenten zitten dus met elkaar dat ene boek te lezen; in (2) is sprake van een aantal studenten en een aantal boeken: elke student heeft dus een of meer boeken voor zichzelf (en eventueel doen sommige studenten samen met een of meer boeken, want het aantal boeken kan minder zijn dan het aantal studenten). In (3) zijn er precies evenveel boeken als studenten en elke student heeft dus één boek voor zichzelf. Dit wordt uitgedrukt met het onbepaalde lidwoord goe dat altijd voor een meervoudig substantief verschijnt (zie ook § 50.43).

31.13

In (4) is sprake van vier katten die elk een dikke staart krijgen, er zijn dus ook vier dikke staarten. Dat er sprake is van "één staart per kat" wordt weer uitgedrukt met goe. In (5) is sprake van één blik zalm dat ze met hun vieren moeten delen.

31.14

In (6) en (7) staat és (kin) in het meervoud (onregelmatig meervoud essa) omdat er uiteraard sprake is van meer dan één kin (nl. Tek's kin en Piga's kin). Het is correct dat in (6) ook pucc (pukkel) in het meervoud staat en door goe gemarkeerd is: er is immers sprake van "één pukkel per kin/persoon". Maar ook (7) wordt als correct beschouwd want als het meervoud van és reeds uitdrukt dat Tek en Piga elk een eigen kin hebben, betekent dit impliciet dat het daaraan ondergeschikte pucc óók een distributie "per individu" heeft.
Let ten slotte op het verschil tussen (6) en (7) enerzijds, en (8) anderzijds:

Er is nu sprake van twee kinnen die elk meer dan één pukkel hebben.

31.15

In (9) is sprake van één moeder die verscheidene kinderen heeft. Zin (10) drukt twee verschillende situaties uit:

1. er zijn evenveel moeders als kinderen (en elke moeder heeft één kind), of
2. er zijn minder moeders dan kinderen en één of meer moeders bezitten meer dan één kind.

Deze ambiguïteit is onvermijdelijk, tenzij het bezittelijk voornaamwoord vervangen wordt door goe:

Nu is alleen interpretatie i. mogelijk.

31.16

In sommige constructies is de meervoudsvorm niet nodig, ook al is het ene substantief gerelateerd aan een ander meervoudig substantief (of aan meer dan één andere entiteit). Vergelijk:

In (2) drukt wâlke (elkaars = 2 stuks) reeds uit dat er niet van één gemeenschappelijke biefstuk sprake kan zijn. Vergelijk ook:

In (3) wordt uitgedrukt dat Jân en Elsa elk meer dan één biefstuk op hun bord hebben.
Analoog aan wâlke (wâlkiys) is hédiyc (hédecs), zie Blok 52.11.

31.17

Ook in de volgende constructies kan de meervoudsvorm (met goe) achterwege blijven:

De wederkerigheid die in (1) met wâlkân wordt uitgedrukt, impliceert dat er sprake is van twee boeken (dat het om één boek zou gaan dat eerst door Râx aan Quny wordt gegeven, en dan weer door Quny aan Râx, is niet plausibel). Hier geldt dezelfde redenatie als in § 31.16 voorbeeld (2). Analoog aan wâlkân is hédân (elkaar = meer dan 2). Zie Blok 72.39.
Het wederkerende sena (zich) in (2) impliceert evenals wâlkân in (1) dat het enkelvoudige substantief als meervoud geïnterpreteerd moet worden: er zijn dus evenveel borsten als personen die erop slaan.
In (3) moet kaf ef mirra (op straat) als een idiomatische uitdrukking opgevat worden. Zo'n uitdrukking is onveranderlijk en heeft het karakter van een plaatsbepalend additief, te vergelijken met tehaste (op straat) of kusami (hier). Zie ook § 41.25 en § 50.26. Het is dus niet nodig om (3) zo te interpreteren dat Biyx en Tyrr samen op dezelfde straat lopen. Vergelijk dit met (6):

Omdat kaf ef zillepip géén idiomatische uitdrukking is, kan (6) niet anders opgevat worden dan dat Biyx en Tyrr samen op hetzelfde dak lopen. Lopen ze "ieder op hun eigen dak", dan moet dit uitgedrukt worden als in (7):

In (4) en (5) zijn cafer en tjokâs stoff.subst.n. Deze kennen geen meervoudsvorm en kunnen niet geïnterpreteerd worden als "één koffie/brood per persoon".

31.18

Als er een algemeen geldende bewering (gewoonte, eigenschap) over een groep van dezelfde entiteiten gedaan wordt, dan is het meervoud verplicht, eventueel samen met het lidwoord goe:

31.19   ad § 31.1   C. Maten, gewichten en tijdseenheden

Maten, gewichten en tijdseenheden krijgen na telwoorden altijd een meervoudsvorm (uitzonderingen zijn 0, 1, 5, 7, 14, 36, en breuken minder dan 1 – zie § 31.6–7). Zie ook de volgende paragraaf voor de uitzonderingen. Bijvoorbeeld:

Zie ook § 170.40. Voor klokkijken, zie § 171.44.

1	1 hâje = 3,48 mm (oude Spokanische maat).

31.20

Uitzondering 1: zurt (uur), prosent, ri'pérsa (procent) en promil, ri'main-pérsa (promille) krijgen nooit een meervoud:

Uitzondering 2: namen van munteenheden mogen zowel in het enkel- als in het meervoud (tenzij het telwoord altijd het enkelvoud verlangt):

Vergelijk:

Zie ook § 170.39.

Uitzondering 3: woorden die een tijdsduur (geen tijdseenheid) aangeven kennen geen meervoudsvorm; zij eindigen alle op -arr:

Zie ook § 31.8 en § 171.3.

31.21   ad § 31.1   D. Abstracte substantieven

Bij abstr.subst.n gelden dezelfde regels voor het gebruik van meervoudsvormen als bij concr.subst.n. We zullen dit met 7 voorbeelden illustreren.
Vergelijk allereerst:

Alleen (1) is acceptabel; zin (2) is in het Spokaans semantische onzin, omdat we "medelijden" niet kunnen zien als een zelfstandig voorkomende entiteit die door verschillende personen getoond kan worden, zoals dat bijvoorbeeld bij een boeket bloemen het geval is. Vergelijk (2) met:

31.22

In (4) is een meervoud noodzakelijk, omdat elke soldaat "zijn eigen wanhoop voelt":

Let op het subtiele verschil tussen (5) en (6):

Het enkelvoudige rovretos in (5) impliceert één gemeenschappelijke liefde die de vriend en vriendin delen (voor elkaar tonen); in (6) hebben beiden hun eigen gevoelens van liefde en het is niet per se noodzakelijk dat die voor elkaar bestemd zijn.
Ten slotte, in (7) is sprake van een algemeen geldende bewering (een spreekwoord):

31.23

Bij veel abstr.subst.n is de meervoudsvorm gelijk aan de enkelvoudsvorm (§ 30.40). Dat we in de volgende zinnen met een meervoud te doen hebben, blijkt uit kâs en goe (beide gemarkeerd voor meervoud):

31.24

In een aantal idiomatische uitdrukkingen wordt de meervoudsvorm van een abstr.subst. gebruikt terwijl er een enkelvoud bedoeld wordt. Bijvoorbeeld:

31.25   ad § 31.1   E. Intern vs. extern meervoud

In sommige gevallen is het noodzakelijk om onderscheid te maken tussen:

1. een intern meervoud
2. een extern meervoud

Met name bij de meervoudsvorming van additieven (Hoofdstuk 42) is dit onderscheid relevant.

31.26   ad § 31.25   a. Intern meervoud

Van een intern meervoud is sprake bij:

1. Alle substantieven die d.m.v. een affix, vocaalwisseling, reduplicatie of anderszins een gemarkeerde meervoudsvorm hebben (zoals besproken in Hoofdstuk 30).
2. Alle abstr.subst.n waarvan het meervoud dezelfde vorm heeft als het enkelvoud, en die in een meervoudige betekenis gebruikt worden (zie § 30.40).
3. Alle substantieven die weliswaar in het enkelvoud staan, maar voorafgegaan worden door een telwoord groter dan 1 (ef hent boert (de vijf koeien)); zie ook § 170.36.1
4. Alle stoff.subst.n (die geen gemarkeerde meervoudsvorm kennen); zie § 20.8.
5. Alle substantiefvervangende voornaamwoorden die aan meer dan één entiteit refereren (zoals kirro (wij); crados (allen)).
6. Sommige eigennamen die d.m.v. nevenschikking tot één constituent zijn samengevoegd en traditioneel gezien bij elkaar horen (zoals Romee ur Juliy; Pejo ur Pano; Vyriy, Cana ur Lâc; Ka'in ur Abel; Adâm ur Eva). Zie ook de volgende paragraaf.
7. Alle predicaten in zinnen waarvan de zinskern een intern meervoud vertoont volgens de gevallen (1) t/m (6) hierboven. De zinskern van een zin is (i) het subject in een actieve zin; (ii) het object in een objectpassieve zin of (iii) de echo in een echopassieve zin (zie § 90.3).

31.27   ad § 31.25   b. Extern meervoud

Van een extern meervoud is sprake als twee of meer substantieven, zelfstandige voornaamwoorden of eigennamen door nevenschikking tot één constituent samengevoegd zijn. De verschillende substantieven, voornaamwoorden of eigennamen kunnen elk een enkelvoudige vorm hebben (naar één entiteit verwijzen), maar de gehele constituent verwijst naar meer dan één entiteit. Enkele nevengeschikte eigennamen die traditioneel bij elkaar horen, worden meestal als een intern meervoudige constituent beschouwd. Vergelijk:

Voor een verdere behandeling van de nevenschikking wordt verwezen naar Hoofdstuk 120. Een extern meervoudige zinskern eist een extern meervoudig predicaat. Vergelijk ook § 31.26 punt 7.

© (2000) Rolandt Tweehuysen, Kimswerd, the Netherlands