Grammatica van het Spokaans

•  Home 
•  Inhoud 
•  Registers & Referenties 
•  Woordenboek 
•  SPARC 
•  Taalmenu 

125. Performatieve constructies √

125.1

Een performatieve constructie zoals in dit hoofdstuk beschreven zal worden, bestaat per definitie uit twee delen:

1. Een matrixzin die een van de volgende drie dingen uitdrukt:
   1. wie er een taaluiting doet of waarneemt, en op welke wijze deze taaluiting gedaan/waargenomen wordt;
   2. wie er een gebeurtenis mentaal verwerkt of waarneemt, en op welke wijze deze gebeurtenis verwerkt/waargenomen wordt;1
   3. hoe we een bepaalde gebeurtenis moeten opvatten in termen van kwaliteit, duidelijkheid, verstandigheid, zinvolheid, enzovoort. Kortom, de matrixzin drukt een kwalificatie van de gebeurtenis uit (zg. onpersoonlijke constructies, zie vanaf § 125.76).

2. Een performatieve zin die deze taaluiting of gebeurtenis weergeeft. Als het een taaluiting betreft, kan deze weergegeven zijn in de directe rede, indirecte rede, of Quotatief.

125.2

Voorbeelden bij § 125.1 a.(i):

Voorbeelden bij § 125.1 a.(ii):

Voorbeelden bij § 125.1 a.(iii):

125.3

Omdat bovengenoemde constructies reeds op verscheidene plaatsen in dit grammaticaboek aan de orde zijn gekomen of zullen komen, zal dit hoofdstuk voornamelijk een samenvatting zijn, waarin frequent naar de verspreid staande stof verwezen zal worden. Performatieve constructies komen met name aan de orde in Hoofdstuk 123 (grammaticale onderschikkingen), § 100.68–84 (teg.dw. als vervanger van het voegw. den), § 100.88–100 (promotie en demotie), en § 102.40–42 (koppelwerkw.n in de bijzin). Verder worden zulke constructies nog in Hoofdstuk 150 behandeld, voor zover zij een vragende vorm hebben.

125.4

Het werkwoord in de matrixzin die gevolgd wordt door een performatieve bijzin, wordt performatief werkwoord (perf.werkw.) genoemd. In § 123.3–6 en Blok 123.7 is uiteengezet dat de perf.werkw.n in drie semantische klassen opgedeeld kunnen worden. We herhalen hier:

1. Executieve werkw.n: drukken uit op welke wijze een taaluiting uitgevoerd wordt.
2. Perceptieve werkw.n: drukken uit op welke wijze een gebeurtenis met de zintuigen waargenomen wordt.
3. Putatieve werkw.n: drukken uit op welke wijze een gebeurtenis in het bewustzijn aanwezig is of verwerkt wordt (algemeen: "mentale verwerking").

In plaats van een performatief werkwoord bestaan er ook constructies met performatieve substantieven, zoals "het bericht dat ...", "de mededeling dat ...", "zijn vraag of ...", enzovoort. Perf.werkw.n en overige perf.-constructies worden wel samengenomen onder de term performer. Zie ook § 100.69 voetnoot 1.

We zullen allereerst de constructies met executieve werkw.n (exec.werkw.n) bespreken, omdat deze het meest gevarieerd zijn (vanaf § 125.5). Daarna komen de constructies met de perceptieve en putatieve werkw.n aan bod (vanaf § 125.59), en ten slotte zal er ook nog enige aandacht besteed worden aan onpersoonlijke constructies, zoals genoemd in § 125.1 a.(iii) (vanaf § 125.76).

125.5   ad § 125.4   1. Executieve werkwoorden

Prototypische, ofwel "neutrale", exec.werkw.n zijn bijvoorbeeld blompe (meedelen), reppe (zeggen) en linne (vragen). Alle andere exec.werkw.n drukken een nadere specificatie uit hoe iets gezegd of gevraagd wordt, maar de semantische basis is altijd "zeggen" of "vragen". Varianten van "zeggen" zijn bijvoorbeeld: nonte (mompelen), rupke (roepen), wempe (zeuren), zjoffe (beweren) of merfe (liegen). Varianten van "vragen" zijn minder dik gezaaid. Voorbeelden: dâlme (zich afvragen) en informere (informeren); of ook een omschrijving als gress tajone beri tiffe âl ... (ik zou graag willen weten of ...) in de betekenis van "ik vraag of ...".

125.6

De performatieve bijzinnen die na een exec.werkw. kunnen volgen, zijn in drie categorieën onder te verdelen:

1. Directe rede
2. Quotatief (vanaf § 125.22)
3. Indirecte rede (vanaf § 125.38)

Merk op dat het Nederlands alleen onderscheid maakt tussen a. en c. ([in]directe rede); een aparte Quotatief analoog aan het Spokaans bestaat niet.1

125.7   ad § 125.6   a. Directe rede

De directe rede geeft een letterlijke weergave van de taaluiting die het subject in de matrixzin doet. De wijze waarop hij dit doet, wordt omschreven door het exec.werkw. De syntactische en semantische banden tussen de matrixzin en de perf.bijzin zijn bij de directe rede heel los. De directe rede blijkt in geschreven taal uit de interpunctie, die normaliter bestaat uit een dubbele punt na de matrixzin, en aanhalingstekens om de bijzin. In gesproken taal neemt de zinsintonatie de functie van de interpunctie over. Bijvoorbeeld:

125.8

De matrixzinnen kunnen ook na de uiting staan:

De dubbele punt is nu door een komma vervangen, maar tot ca. 1950 was het gebruikelijk om tussen taaluiting en matrixzin een gedachtestreepje te plaatsen:

125.9

In het Spokaans is het ongebruikelijk (sommigen zeggen: ongrammaticaal) om een (lange) uiting te splitsen, zodanig dat de matrixzin ertussen staat.1 Hier hebben we te maken met de algemene weerstand die het Spokaans toont om een zin open te breken. Bijvoorbeeld:

Het is in dit geval niet duidelijk of er achter blompe nu een dubbele punt, dan wel een komma, geplaatst moet worden.

125.10

Minder neutrale exec.werkw.n zijn bijvoorbeeld rupke (roepen), ogpete (fluisteren), réke (gebieden, bars vragen). Zolang een werkw. de semantische component "mededeling doen" of "vraag stellen" bevat, wordt dit werkw. executief genoemd. In sommige gevallen echter kunnen ook werkw.n die deze executieve component missen, zich executief gedragen, bijvoorbeeld:

125.11

Zin (1) is te interpreteren als: Jân vermoedt dat hij voor zijn examen zal zakken en daarom deelt hij mede (zegt hij): "Ik zal voor mijn examen zakken".
Zin (2) is te interpreteren als: Elsa wil weten of Jân het boek gelezen heeft en daarom vraagt zij: "Heeft Jân het boek gelezen?".
Zin (3) is in zoverre interessant dat er over het executieve gehalte van ucôge (voorspellen) getwist kan worden. Ergynne-gelovigen zien "voorspellen" primair als een innerlijk mentaal proces,1 zodat ucôge putatief is. Volgens hen mist ucôge in (3) een executieve component, en is er slechts sprake van een executieve interpretatie, afgedwongen door de directe rede. Niet-gelovigen hebben meer de neiging om "voorspellen" als een variant van "beweren" te beschouwen, dus een executieve handeling, zonder dat het voorspelde een resultaat is van intensieve mentale processen, al dan niet in trance plaatsvindend.

125.12

Vooral in poëtisch taalgebruik (en ook in romans) kan men heel ver gaan met de toekenning van de executieve component, niet alleen aan werkw.n, maar ook aan complete zinnen. Bijvoorbeeld:

Uit (1) en (2) blijkt dat er de voorkeur aan gegeven wordt om de matrixzin na de taaluiting te plaatsen als de executieve component in een dergelijke matrixzin ontbreekt. Ofwel: hoe meer de matrixzin afwijkt van een normale executieve betekenis, hoe meer de neiging bestaat om de taaluiting vooraan te plaatsen.1

125.13

Willen we een matrixzin als in (2) toch vooraan plaatsen, dan is het stilistisch beter om het predicaat in zo'n zin uit te breiden met een neutraal exec.werkw., zodat de lezer/hoorder als het ware voorbereid wordt op het feit dat er nog een taaluiting volgt. Vergelijk (2) met:

Zo'n "voorbereiding op een taaluiting" is in (2) niet nodig, omdat de lezer/hoorder al direct met de uiting geconfronteerd wordt.

125.14

Merk het verschil tussen (3) en (4) op:

In (4) worden de fysieke handeling van het met de vuist op tafel slaan, en de executieve handeling van het schreeuwen als twee aparte evenementen beschouwd die waarschijnlijk ook na elkaar plaatsvinden. In (3) vinden het fysieke en verbale geweld hoe dan ook gelijktijdig plaats: de indruk wordt gevestigd dat de kreet "ik wil niet naar school!" door middel van het slaan met de vuist geproduceerd wordt.

125.15

Soms is een directe rede mogelijk in combinatie met een werkw. dat niet eens als executief begrepen kan worden, bijvoorbeeld:

In (1) kan de matrixzin Kirro nuta beschouwd worden als een elliptische vorm van zoiets als Kirro nuta den rast rupke (We hoorden dat iemand riep).
In (2) moeten we de matrixzin interpreteren als "iemand heeft iets op het bord geschreven", waarbij "schrijven" een exec.werkw. is.

125.16

Bij exec.werkw.n wordt een onderscheid gemaakt tussen beweringen en vragen (zie ook Blok 123.7). In zinnen waarin de uiting in de directe rede staat (zoals in de vorige paragrafen het geval was), heeft de oppositie bewering ~ vraag geen syntactische consequenties. Alleen op semantisch niveau kunnen er problemen rijzen als we een vraag verbinden met een bewerend exec.werkw. of andersom. Bijvoorbeeld:

Zin (1) is syntactisch correct maar semantisch twijfelachtig; (2) kan slechts ironisch geïnterpreteerd worden, want de uiting feldre-tûe nurpel! is in feite niets anders dan een gebod.

125.17

Hoe minder "neutraal" (in de zin van § 125.5) een exec.werkw. is, hoe gemakkelijker dit verbonden kan worden met zowel een mededeling als een vraag. Vergelijk:

De performatieve handeling Elsa prabare is zo te interpreteren dat zij naar de desbetreffende schoenen wijst en tegelijkertijd (a.) de vraag stelt, resp. (b.) de mededeling doet.

125.18

De band tussen een matrixzin en de bijzin die een directe rede uitdrukt is zo los, dat de matrixzin geheel achterwege mag blijven indien het uit de context reeds duidelijk is wie er een taaluiting doet. Dit is heel algemeen in een verhaal of roman, waarin hele gesprekken in de directe rede zijn geschreven. Het is ook mogelijk om de matrixzin te reduceren tot slechts het subject, zoals het volgende gesprekje1 illustreert:

Zulke constructies zijn zeer algemeen in interviews of de teksten van toneelstukken (waarin dan de aanhalingstekens weggelaten kunnen worden).

125.19

De directe rede citeert als het ware een taaluiting die gedaan wordt door het matrixsubject (behalve in bijzondere gevallen zoals geïllustreerd in § 125.15). Degene die de volzin (= matrixzin + perf.bijzin) produceert doet geen uitspraak over het waarheidsgehalte van dit "citaat", en kan dit wellicht ook niet. Bekijk (1):

Stel dat Elsa zin (1) uitspreekt, dan deelt zij feitelijk twee dingen mee: (i) dat Petriy iets beweert, en (ii) dat dit "iets" de volgende talige vorm heeft: "Moffain ef smurf kuntiyre". Als Moffain het geld níét heeft gestolen, dan spreekt Elsa nog steeds de waarheid, maar Petriy liegt. Als Petriy de mededeling dat Moffain het geld heeft gestolen in een ander soort zinsconstructie, met een andere woordkeus, had gedaan (bijv. "Moffain lâkrâtša ef qusst" (Moffain heeft de poen gejat)), dan kunnen we zeggen dat Elsa liegt als ze (1) uitspreekt.

125.20

In algemene bewoordingen geldt het volgende: Als een spreker of schrijver van een volzin (we zullen hem S noemen) voor de directe rede kiest, kan S niet terecht gewezen worden als blijkt dat de perf.bijzin een gebeurtenis beschrijft die niet op die manier heeft plaatsgevonden. S hoeft dus niet in te staan voor het waarheidsgehalte van de perf.bijzin. Hem kan hoogstens verweten worden dat hij de woordkeus en/of syntactische constructie van de aangehaalde taaluiting in de bijzin niet juist heeft weergegeven (gebruikt S de Quotatief (§ 125.22–37), dan kan hem zelfs niet verweten worden dat de aangehaalde zin verkeerd is weergegeven!).

125.21

De losse band die er bestaat tussen een matrixzin en een perf.bijzin in de directe rede leidt ertoe dat de taaluiting niet tot één bijzin beperkt hoeft te blijven: een sequentie van zinnen (tot een compleet verhaal toe) kan tussen aanhalingstekens geplaatst worden en aldus fungeren als een taaluiting zoals die door het subject van de matrixzin gedaan wordt. Bijvoorbeeld:1

125.22   ad § 125.6   b. Quotatief

De directe rede zoals deze hierboven besproken is, kan veranderd worden in een speciaal soort indirecte rede, die Quotatief genoemd wordt. Directe rede en Quotatief zijn semantisch equivalent, maar vertonen syntactische en pragmatische verschillen. De Quotatief is in tegenstelling tot de directe rede gemarkeerd en hierbij speelt de oppositie bewerend ~ vragend een rol. Bewerende constructies worden besproken vanaf § 125.23, vragende met aftel in § 125.26–27, en vragende met een vrag.vnw. vanaf § 125.28.
De semantische en syntactische banden tussen de matrixzin en de quotatieve bijzin zijn tamelijk hecht, wat betekent dat er allerlei restricties bestaan op de vorm en de inhoud van een quotatieve constructie.1 In § 110.80 is reeds het een en ander over de Quotatief opgemerkt. We zullen er nu nog verder op in gaan.

125.23   Bewerende performatieve bijzinnen

Bewerende perf.bijzinnen die in de directe rede staan, kunnen als volgt in een Quotatief veranderd worden:

1. Het predicaat van de directe rede wordt bij de Quotatief in de aanvoegende wijs gezet (conjunctief, zie Blok 110.72).
2. De Quotatief wordt voorafgegaan door het voegwoord den, indien de matrixzin achter de Quotatief volgt (als de matrixzin voor de Quotatief staat, blijft den achterwege).
3. Pers.vnw.n in de directe rede die coreferentieel zijn met de zinskern in de bewerende matrixzin, dienen in de Quotatief aangepast te worden (bijvoorbeeld: gress in de directe rede wordt do in de Quotatief als de matrixkern refereert aan een enkelvoudige, mannelijke, entiteit).
4. Soms moeten ook andere pers.vnw.n aangepast worden omdat ze in de directe rede refereren aan een persoon die in de Quotatief gelijk staat aan de spreker van de volzin (S). Dit is geïllustreerd in § 125.24a.

125.24

Voorbeelden van de directe rede in a. en de Quotatief in b.:1

125.24a

Bekijk nu de volgende zinnen:

Degene die volzin (1a) uitspreekt, noemen we S. Stel dat Lerdu bij S aandringt om hem te helpen, dat refereert het vette tu dus aan S. In dat geval wordt er in de Quotatief voor gress gekozen, omdat dit moet refereren aan S (zie zin b.). Maar als Lerdu in (1a) bij een ander dan S aandringt om te helpen, blijft tu in de quotatieve variant staan, omdat tu nu níét refereert aan S.
We zien dus dat (1a) feitelijk (zonder nadere context) ambigu is, omdat het niet duidelijk is aan wie tu refereert: aan S of aan een ander dan S. Deze ambiguïteit verdwijnt in de Quotatief.

125.25

Soms is een constructie niet in de Quotatief over te brengen omdat er geen conjunctief mogelijk is. Dit is bijvoorbeeld het geval bij een Imperatief (§ 110.42–43), want er bestaat geen "conjunctieve Imperatief", bijvoorbeeld:

Zie ook § 110.80 voetnoot 2.

125.26   Vragende performatieve bijzinnen met aftel

Vragende perf.bijzinnen die ingeleid worden met het vraagpartikel aftel,1 kunnen, als ze in de directe rede staan, als volgt in een Quotatief veranderd worden:

1. Het predicaat van de directe rede wordt bij de Quotatief in de aanvoegende wijs gezet (conjunctief, zie Blok 110.72).
2. Het vraagpartikel aftel blijft behouden en fungeert in de Quotatief als voegwoord.
3. Pers.vnw.n worden aangepast zoals uiteengezet in § 125.23 punt c.
4. Ook andere pers.vnw.n moeten eventueel aangepast worden, zoals uiteengezet in § 125.23 punt d.

125.27

Voorbeelden van de directe rede in a. en de Quotatief in b. en c.:

Merk op dat het vraagteken is verdwenen in de b-zinnen: dit omdat deze constructies geen vragende, maar een bevestigende (of liever gezegd: neutrale) intonatie hebben.

125.28   Vragende performatieve bijzinnen met vrag.vnw.

Vragende perf.bijzinnen in de directe rede, die een vragend voornaamwoord (zie Blok 150.45) bevatten, kunnen als volgt in een Quotatief veranderd worden:

1. Het predicaat van de directe rede wordt bij de Quotatief in de aanvoegende wijs gezet (conjunctief, zie Blok 110.72).
2. Het vrag.vnw. blijft staan op de oorspronkelijke plaats in de directe rede.
3. Pers.vnw.n worden aangepast zoals uiteengezet in § 125.23 punt c.
4. Ook andere pers.vnw.n moeten eventueel aangepast worden, zoals uiteengezet in § 125.23 punt d.

125.29

Voorbeelden van de directe rede in a. en de Quotatief in b.:

125.30

De Quotatief van vragen met een vrag.vnw. welke aan de matrixzin voorafgaan is minder gebruikelijk. Kojen-Pôt (1977) en Mâhhe-Quandre & McLowen (1979) keuren dergelijke vormen zelfs geheel af. Merk op dat eventueel den toegevoegd kan worden (dit is analoog aan de Quotatief in bewerende zinnen, zie § 125.23 punt b.). Bijvoorbeeld:

125.31

Als het matrixsubject een 3e persoon uitdrukt, wordt het pers.vnw.n 1p. in de directe rede vervangen door een pers.vnw. 3p. in de Quotatief. Dit kan tot ambiguïteit leiden, zoals (1b) en (2b) illustreren:

125.32

In (1b) uit de vorige paragraaf kan ambiguïteit in de Quotatief eventueel opgeheven worden door toevoeging van quandro (zelf) (zie § 72.30–47):

In (2b) kan de "disreferentialiteit" expliciet gemaakt worden door aan do de bepaling lelpiru (ander) toe te voegen (zie § 70.66, waarin er bovendien op gewezen is dat dit voornamelijk spreektaal is):

125.33

Tot halverwege de 16e eeuw (en tegenwoordig nog in het Pegrevisch), werd in de Quotatief een pers.vnw. van het tweede niveau gebruikt als de coreferentie tussen de matrixkern en het pers.vnw. in de bijzin afwezig was. Zin (2b) uit § 125.31 kende dan als variant:

Zie ook § 70.65–66, waarin uitgelegd is hoe ook tegenwoordig nog voor een pers.vnw. van het tweede niveau gekozen kan worden, om coreferentialiteit uit te sluiten. Voorwaarde is dan wel, dat dit pers.vnw. níét als kern optreedt (wat in (3) wel het geval is).
Binnen één hoofd- of bijzin is de aanwezigheid van twee identieke pers.vnw.n zelfs ongrammaticaal, als ze niet coreferentieel zijn (zie § 70.56). Bijvoorbeeld:

125.34

Ondanks de semantische equivalentie tussen de directe rede en de Quotatief wordt soms de voorkeur aan de Quotatief gegeven, en wel als:

1. het exec.werkw. een ontkenning draagt;
2. het exec.werkw. in de toekomende tijd staat; of
3. het exec.werkw. een modaal suffix draagt of door een modaal hulpwerkw. bepaald wordt.

Dit zijn dus alle gevallen waarin de taaluiting die door de matrixkern gedaan moet worden, (nog) niet plaatsgevonden heeft (ofwel: een deactualisatie van de Stand van Zaken).

125.35

Bijvoorbeeld:

In al deze voorbeelden wordt de directe rede als vreemd gevoeld omdat deze letterlijke taaluiting (nog) niet gedaan is, hoewel er contexten te bedenken zijn waarin zo'n niet-gedane taaluiting wel voorgesteld kan worden als hypothetisch. Als Niko in zin (1) altijd de gewoonte heeft om te vragen "is het eten al klaar?", en hij doet dat een keertje niet, dan is de directe rede in (1) te verdedigen, want die verwijst niet naar het moment dat Niko het nu níét vraagt, maar naar alle keren dat hij dit wél zo letterlijk vraagt.

125.36

De Quotatief is algemeen gebruikt in de journalistiek, omdat hiermee de verslaggever gevrijwaard blijft van elke verantwoordelijkheid voor de juistheid van datgene wat er in de bijzin beweerd wordt, terwijl hij toch niet hoeft te vervallen in een directe rede, die immers het gevaar heeft dat er gesuggereerd wordt dat de spreker in precies dezelfde woordkeus en zinsbouw iets meegedeeld heeft. We gaan hier nader op in in § 125.44–45.

125.37

Een niet-executief werkw. kan als executief geïnterpreteerd worden, indien er sprake is van een directe rede:

Een executieve interpretatie van een niet-executief werkw. wordt theoretisch óók afgedwongen als er sprake is van een Quotatief. Vergelijk (1) met:

Toch wordt (2) door de meeste Spokaniërs als vreemd of incorrect ervaren. Dit is wellicht verklaarbaar als we ons realiseren dat er bij een Quotatief een hechte syntactisch-semantische band tussen matrixzin en bijzin bestaat, die bij de directe rede zo goed als afwezig is (zie § 125.7 en § 125.22).

125.38   ad § 125.6   c. Indirecte rede

De indirecte rede is, syntactisch gezien, een executief matrixwerkw., gecombineerd met een grammaticale onderschikking die begint met het voegw. den (dat) of âl (of).1 Zulke onderschikkingen worden behandeld in Hoofdstuk 123.
Een grammaticale onderschikking (met den of âl) noemen we slechts dan een "indirecte rede" als deze samengaat met een executief werkw. (en dan dus een oppositie vormt met de directe rede en de Quotatief, die uitsluitend met een exec.werkw. kunnen samengaan). Grammaticale onderschikkingen die gecombineerd zijn met andere (niet-executieve) perf.werkw.n (zie Blok 123.7 en § 125.4) beschouwen we níét als een "indirecte rede", omdat er in combinatie met zulke perf.werkw.n geen oppositie met de directe rede of de Quotatief bestaat (want er is nu geen sprake van een "taaluiting"). Grammaticale onderschikkingen die geen "indirecte rede" zijn, worden behandeld vanaf § 125.59.

125.39

Een den- of âl-bijzin in de indirecte rede kan als het object bij het exec.werkw. opgevat worden, wat impliceert dat er een passief mogelijk is, zodanig dat dit object als zinskern optreedt, het bijzins-werkw. met -lije gemarkeerd wordt, en het subject met pai gemarkeerd wordt. Vergelijk de "echte" passiefvorming in (1) met de "oneigenlijke" passiefvormingen in (2) en (3):

Uit voorbeeld (3) blijkt dat in het Nederlands de bijzin ook vóór de matrixzin geplaatst kan worden, zonder dat er een passieve constructie nodig is. Dit is in het Spokaans ongrammaticaal (* âl tu melde kinur, Petriy linne).
Zie ook § 123.48–52 voor vooropplaatsing van perf.bijzinnen.

125.40

Ondergeschikte bijzinnen die met het voegw. den beginnen, kunnen dikwijls vervangen worden door een zogenoemde "teg.dw.-constructie" met het suffix -lira. In principe verschijnt -lira achter het hulpwerkw., maar als dit afwezig is, komt het achter het hoofdwerkw. Vergelijk:

Dergelijke -lira-constructies zijn uitgebreid behandeld in § 100.68–84. Hoewel zij in absolute cijfers wellicht nog algemener zijn dan de bijzinnen met het voegw. den, zullen we in dit hoofdstuk in principe de den-bijzinnen als voorbeeld gebruiken, omdat zij een doorzichtiger structuur hebben en aan minder (morfo)syntactische restricties zijn gebonden.

125.41

Als een den-bijzin door een -lira-constructie vervangen wordt, is passivisering analoog aan (2) uit § 125.39 onmogelijk. Vergelijk:

Uit de ongrammaticaliteit van (2′b) kan geconcludeerd worden dat een -lira-bijzin niet (zoals een den-bijzin) als object bij een exec.werkw. kan optreden.

125.41a

Er bestaat wel een bijzondere passiefconstructie waarbij de -lira-bijzin optreedt als een relatieve bijzin bij de zinskern. Bijvoorbeeld:

Zulke constructies worden besproken in § 90.33–36.

125.42

De ambiguïteit die kan optreden als we niet weten of een pers.vnw. 3p. in de bijzin wel of niet corefereert met een element in de matrixzin (zoals in § 125.31 voor Quotatieven uitgelegd) geldt ook bij de indirecte rede. Vergelijk de Spokaanse a- en b-varianten, die beide zowel betekenis (i) als betekenis (ii) hebben:

125.43

Als de indirecte rede uitgedrukt wordt met een den- of âl-bijzin kan deze ambiguïteit opgeheven worden door de zinskern in de bijzin te deleren als deze met de zinskern in de matrixzin corefereert. Deze kerndeletie is echter zeer gemarkeerd (archaïsch/poëtisch) als een den-bijzin door een -lira-constructie is vervangen.1 Vergelijk (1a) en (1b) uit de vorige paragraaf met:

Zie verder § 131.8–17 voor de precieze deletieregels.

125.44

De indirecte rede drukt een gebeurtenis uit die het subject in de matrixzin op een zodanige manier in een taaluiting vervat als het perf.werkw. beschrijft.
Deze "gebeurtenis" (in de zin van § 125.1 a.(i)) wordt echter tegelijkertijd door de spreker van de volzin meegedeeld; deze staat dus in voor het waarheidsgehalte van de gebeurtenis. Dit is een cruciaal verschil met de directe rede en de Quotatief, waarin geen sprake is van een gebeurtenis, maar van een taaluiting. Het volgende voorbeeld kan het een en ander verduidelijken: stel verslaggever V1 schrijft (a.) de directe rede in zijn krant, verslaggever V2 kiest (b.) voor de Quotatief, en V3 gebruikt (c.) de indirecte rede:

125.45

V1 deelt mee wat de minister letterlijk gezegd heeft, maar verbindt hier geen uitspraak over het waarheidsgehalte van de SvZ DE RECLAMEBELASTING WORDT IN MEI AFGESCHAFT aan.1
V2 deelt mee dat de minister iets heeft beloofd en laat het aan de lezer over om over het waarheidsgehalte van de SvZ te oordelen. V2 distantieert zich daarvan.
V3 deelt feitelijk twee dingen mee: ten eerste dat de minister iets heeft beloofd en ten tweede dat de reclamebelasting wordt afgeschaft. De indirecte rede moet dus zo opgevat worden dat ook V3 achter het waarheidsgehalte van de SvZ staat. Als de lezer ontdekt de SvZ DE RECLAMEBELASTING WORDT IN MEI AFGESCHAFT niet bewaarheid wordt, kan hij V3 erop aanspreken dat hij iets geschreven heeft dat niet waar blijkt te zijn (ook de minister kan natuurlijk hierop aangesproken worden).
Uit deze beschrijvingen kan opgemaakt worden dat een verslaggever de voorkeur aan een Quotatief zal geven: ten eerste hoeft hij niet te vrezen dat de lezers hem zullen aanspreken over het feit dat de taaluiting in de perf.bijzin niet geheel letterlijk geciteerd zou zijn (zoals bij de directe rede), en ten tweede voorkomt hij dat hij beschuldigd zou kunnen worden van een leugen als mocht blijken dat de bewering in de bijzin niet conform de werkelijkheid is (zoals bij de indirecte rede).

125.46

Stel dat Remiy de volgende volzinnen uitspreekt:

In a. deelt Remiy mee (i) dat Elsa iets vraagt, en (ii) hoe Elsa's vraag letterlijk luidt. Als Elsa een andere woordkeus had gemaakt, of een andere zinsbouw had gebruikt, was Remiy's mededeling niet conform de waarheid geweest. Remiy verwacht geen antwoord op Elsa's vraag.
In b. deelt Remiy mee (i) dat Elsa iets vraagt, en (ii) wat de inhoud van Elsa's vraag is. Deze Quotatief kan, afhankelijk van de context, door de hoorder zo opgevat worden dat Remiy de hoorder impliciet verzoekt om aan Elsa te gaan vertellen of Leon al dan niet ziek is. Remiy hoeft zelf niet in het antwoord geïnteresseerd te zijn.
Uit zowel a. als b. kan opgemaakt worden dat Elsa niet op de hoogte is van het feit of Leon al dan niet ziek is (anders zou ze de vraag niet stellen). Of Remiy al dan niet op de hoogte is van Leons ziekte, valt uit a. en b. niet op te maken.

125.47

In c. echter deelt Remiy hetzelfde mee als in b., echter met die implicatie dat ook Remiy zelf niet op de hoogte is van het feit of Leon al dan niet ziek is (zie ook § 123.25). Hij is dus betrokken bij het waarheidsgehalte van de SvZ. Deze indirecte rede kan, afhankelijk van de context, door de hoorder zo opgevat worden dat Remiy de hoorder impliciet verzoekt om aan hemzelf (= Remiy) te vertellen of Leon al dan niet ziek is. Remiy zal deze mededeling vervolgens aan Elsa doorgeven. Zou Remiy (in tegenstelling tot Elsa) wél weten dat Leon inderdaad ziek is, dan had hij niet voor c. gekozen, maar voor:

125.48

Exec.werkw.n die normaliter een den-bijzin bij zich hebben, kunnen soms samengaan met een âl-bijzin, om expliciet uit te drukken dat de spreker van de volzin nog niet op de hoogte is van het waarheidsgehalte van de bijzin. Dit is met name in een toekomende tijd (of een anderszins nog niet actuele gebeurtenis) heel natuurlijk. Vergelijk zin a. waarin de spreker reeds weet dat de aangesprokene het handig opgelost heeft, met b. waarin dit (althans bij de spreker) op het moment van de taaluiting nog niet bekend is:

125.49

In § 125.37 is erop gewezen dat de directe rede een executieve interpretatie kan afdwingen bij een niet-executief werkw. Zo'n executieve interpretatie kan echter nooit afgedwongen worden als er sprake is van een indirecte rede:

Deze zin kan nooit zo begrepen worden dat tiffe uitdrukt dat Jân een taaluiting doet waaruit blijkt dat Elsa ziek is.1

125.50

In § 125.44–45 is uitgelegd dat de spreker/schrijver van een volzin voor een indirecte rede kan kiezen als hij wil uitdrukken of hij zelf al dan niet op de hoogte is van het waarheidsgehalte van de bijzin, vergelijk:

Zowel in (1a) als in (1b) wordt gezegd dat Petriy wil weten of de gebeurtenis (= SvZ) ELSA VERTREKT MORGEN waar, dan wel onwaar is, maar degene die zin b. uitspreekt (S) geeft met het voegw. âl te kennen dat hij evenmin als Petriy op de hoogte is van het waarheidsgehalte van de gebeurtenis ELSA VERTREKT MORGEN. Dus S is "betrokken" bij het waarheidsgehalte van de SvZ.

125.51

Echter: als een vraag geen ja/nee-vraag (gemarkeerd door aftel) is, maar een vrag.vnw. bevat, dan wordt niet het waarheidsgehalte van de gebeurtenis geverifieerd, maar wordt de gebeurtenis als het ware incompleet voorgesteld, zodanig dat er een aanvulling verwacht wordt, bijvoorbeeld:

De gebeurtenis is nu ELSA VERTREKT ???, waarbij er voor "???" een passende tijdsbepaling ingevuld dient te worden. Als dergelijke vragen in de vorm van een indirecte rede gepresenteerd worden, geeft de spreker van de volzin dus te kennen dat hij ook niet weet wat het antwoord op de vraag moet zijn. Vergelijk (2b) met:

In (2b) laat de spreker (Remiy) in het midden of hijzelf al dan niet weet wanneer Elsa vertrekt: hij reproduceert slechts de vraag die Petriy stelt, implicerend dat Petriy níét weet wanneer Elsa vertrekt. Ook in (2c) is het onduidelijk of Remiy wel of niet weet wanneer Elsa vertrekt: hij deelt weliswaar mee dat Petriy die vraag stelt (dus dat Petriy het niet weet), maar wat Remiy zelf weet, blijft onbekend. Zin (2c) werd tot ca. 1950 algemeen afgekeurd, omdat hier hojelka (wanneer) als voegw. optreedt, wat onverenigbaar heette te zijn met de uitdrukking van een vraag (die een vrag.vnw. vereist). Alleen een Quotatief volgens (2b) zou dan acceptabel zijn. Tegenwoordig wordt een zin als (2c) niet meer als ongrammaticaal beschouwd.

125.52

Een voegwoordelijke bijzin als in (2c) is altijd mogelijk bij niet-executieve werkw.n (zie § 125.72). Dit betekent dat een executieve interpretatie van niet-exec.werkw.n, die middels een Quotatief afgedwongen kan worden (zie § 125.37 en § 125.49), bij een voegwoordelijke bijzin altijd afwezig is. Vergelijk:

De Quotatief in (3a) dwingt een executieve interpretatie bij de matrixzin af: Jân heeft een taaluiting gedaan ("wie heeft de auto gerepareerd?") waaruit ten eerste blijkt dat hij niet weet wie de auto heeft gerepareerd, en die ten tweede als vraag opgevat wordt waarvan het antwoord de autoreparateur noemt. Zulke zinnen worden door de meeste Spokaniërs echter vreemd of incorrect gevonden.

125.53

In de bijzin in (3b) ontbreekt zo'n executieve interpretatie geheel: degene die zin (3b) produceert, is op de hoogte van het feit dat Jân de naam van de autoreparateur niet kent. De hoorder kan aannemen dat de spreker van (3b) evenmin de naam van de reparateur kent, want zou hij die wel kennen dan had de spreker bijvoorbeeld kunnen zeggen:

125.54

Vergelijk ten slotte (4a), geschreven door verslaggever V1, en (4b), geschreven door verslaggever V2:

In (4a) wordt door de Quotatief een executieve interpretatie bij tiffaravy (te weten willen komen) afgedwongen: de rechter heeft dus letterlijk gevraagd: "waar is het geld gebleven?". Zin (4a) legt de focus op de vraag van de rechter en op het feit dat hij (nog) niet weet waar het geld gebleven is.
De meest voor de hand liggende interpretatie van (4b) is dat het op de een of andere wijze bekend is dat er een hoeveelheid geld verdwenen is, en dat V2 vernomen heeft dat de rechter de directeur hierover aan de tand voelt. Afhankelijk van de context kan de lezer concluderen of V2 wellicht wél weet waar het geld gebleven is, of dat V2 het evenmin als de rechter weet.

125.55

Vergelijk nu (5) met (4) uit de vorige paragraaf:

Het werkwoord idelije (verzwijgen) kan geen executieve interpretatie hebben; de onderstreepte bijzinnen kunnen dan ook niet begrepen worden als een Quotatief of indirecte vraag. Bij (5a) hoort dus geen variant met de directe vraag "waar is het geld gebleven?", want dat is níét wat er met "verzwijgen" kan worden gesuggereerd en de directeur dus gezegd heeft. Daarentegen is (5b) wel correct: het gaat hier niet om een indirecte vraag, door de directeur gesteld, maar om een mededeling of houding van de directeur (wellicht uitgelokt door een vraag in de trant van "waar heeft u het geld gelaten?", gesteld door een ander). Ook hier hangt het van de context af of de schrijver van deze zin er zelf al dan niet mee bekend is waar het geld gebleven is.

125.56

Als het subject in de perf.bijzin een pers.vnw. 2p. is (tu of gÿrs), moeten we letten op de volgende verschillen. Stel dat Pelf tegen Zâfte zegt:

Als Pelf zin (1a) tegen Zâfte uitspreekt, weet Zâfte niet meer dan dat Sofiy tegen iemand gezegd heeft dat die persoon een klootzak is. Bovendien weet Zâfte dat Sofiy die persoon tutoyeert. Maar het is volkomen ongewis aan wie tu refereert, zodat Zâfte zich niet persoonlijk aangesproken hoeft te voelen.1
Als Pelf zin (1b) tegen Zâfte uitspreekt, weet Zâfte dat Sofiy gezegd heeft dat hij (= Zâfte) een klootzak is: tu is hier een onderdeel van de zin die Pelf uitspreekt, zodat tu refereert aan de persoon tegen wie Pelf praat. Zâfte heeft nu dus reden om kwaad op Sofiy te zijn, maar op Pelf kan hij redelijkerwijs niet kwaad zijn, want we mogen aannemen dat Pelf bewust voor de Quotatief heeft gekozen om uitsluitend Sofiy's mening te weer te geven.

125.57

Met het uitspreken van (1c) ten slotte deelt Pelf aan Zâfte mee dat Sofiy vindt dat Zâfte een klootzak is, maar er wordt geen mededeling gedaan over de wijze waarop Sofiy haar mening verkondigd heeft (behalve dan dat ze het zei, en niet schreef of zong). De den-bijzin vormt hier echter zo'n hecht geheel met de matrixzin dat er voor Zâfte alle reden is om Pelf ervan te verdenken dat ook hij vindt dat Zâfte een klootzak is (als Pelf kiest voor een indirecte rede, dan staat Pelf achter het waarheidsgehalte van de bijzin). Het is dus niet verbazingwekkend als Zâfte nu op Sofiy én op Pelf kwaad is.

125.58

Een volzin die een perf.bijzin bevat, kan zelf als vragende zin optreden. Het is dan mogelijk dat de ene vraagzin ingebed zit in de andere:

125.58a

Als de matrixzin in de verleden tijd staat, komt in het Nederlands de bijzin soms ook in de verleden tijd, ook al gaat het om een huidige situatie. Vergelijk:

In zin b. drukt het vette had niet uit dat Lerdu tegenwoordig geen lelijk haar meer heeft, maar alleen dat zijn haar lelijk was toen Elsa dat constateerde. Om in de bijzin eenzelfde werkwoordstijd te gebruiken als in de matrixzin, ongeacht of de in de bijzin uitgedrukte situatie vóór of na het spreekmoment ligt, staat bekend als consecutio temporum (opeenvolging van tijden, zie ook § 111.16). In het Spokaans is dit verschijnsel onbekend: een def.tijd in de bijzin drukt ook werkelijk uit dat de situatie vóór het spreekmoment aanwezig was. vergelijk:

In zin b. blijft de bijzin in de neut.tijd, maar dit kan vertaald worden met een voltooide tijd. In c. drukt de def.tijd lelperra expliciet uit dat Lerdu's haar in het verleden lelijk was (en op het spreekmoment dus niet meer).

125.59   ad § 125.4   2/3. Perceptieve en putatieve werkwoorden

Perceptieve en putatieve werkwoorden (perc.- en put.werkw.n) kunnen alleen gevolgd worden door een grammaticale onderschikking met de voegw.n den of âl, en door een bijzin die een als voegw. gebruikt vrag.vnw. (Blok 150.45) bevat. Vormen als de "directe rede" of de "Quotatief", zoals genoemd met betrekking tot de exec.werkw.n (§ 125.6) komen bij perc.- en put.werkw.n niet voor.

125.60

Perc.werkw.n zijn op te splitsen in werkw.n die een accidentele perceptie uitdrukken, zoals qutse (ontdekken) of een intentionele perceptie, zoals queffe (controleren). Accidentele perceptie is toevallig: dit wordt uitgedrukt met het voegw. den (of een den-vervangende constructie, zie § 125.64–65):

Intentionele perceptie is opzettelijk: dit wordt uitgedrukt met het voegw. âl:

Voor deze voorbeelden, zie ook § 123.12.

125.61

Verscheidene werkw.n kunnen zowel (a.) accidenteel als (b.) intentioneel zijn (zie § 123.13):

125.62

Bij put.werkw.n wordt de keuze tussen de voegw.n den en âl bepaald door de mate van "zekerheid" die de spreker van de volzin ten opzichte van de gebeurtenis in de bijzin voelt (zie § 123.17). Vergelijk:

125.63

Evenals bij exec.werkw.n (§ 125.39), geldt ook bij perc.- en put.werkw.n dat een den- of âl-bijzin als een object opgevat kan worden. Er is dus een passief mogelijk, zodanig dat dit object als zinskern optreedt. Vergelijk de "echte" passiefvorming in (1) met de "oneigenlijke" passiefvormingen in (2) en (3):

125.64

In § 125.40 is verteld dat ondergeschikte bijzinnen die met het voegw. den beginnen, dikwijls vervangen kunnen worden door een constructie met het suffix -lira. Dit geldt niet alleen bij executieve matrixwerkw.n, maar ook bij perc.- en put.werkw.n. Zie het perc.werkw. zerfe in (1) en het put.werkw. rajiyte in (2):

Dergelijke -lira-constructies zijn uitgebreid behandeld in § 100.68–84.

125.65

Als een den-bijzin door een -lira-constructie vervangen wordt, is passivisering analoog aan (2) uit § 125.63 onmogelijk. Vergelijk:

Uit de ongrammaticaliteit van (2′b) kan geconcludeerd worden dat een -lira-bijzin niet (zoals een den-bijzin) als object bij een perc.werkw. kan optreden.

125.66

Diverse perc.- en put.werkw.n zijn formeel intransitief, want zij kunnen geen object bij zich hebben; een den- of âl-bijzin is bij dergelijke werkw.n echter wel mogelijk. Vergelijk het trans.werkw. in (1) met het intrans.werkw. in (2):

125.67

Dat de zinnen in (1) hierboven gepassiviseerd kunnen worden, is vanzelfsprekend, maar of de passieve variant van (2b) correct is, is niet duidelijk. Vergelijk:

Voor veel sprekers is (2′b) acceptabel, omdat deze constructie analoog aan (1′b) gevormd is, en (2b) even correct is als (1b).
Sprekers die hun oordeel over de grammaticaliteit op meer formele criteria baseren, zullen (2′b) afkeuren, omdat rajiyte als intransitief geldt.1 Wij zullen ons aan het advies houden dat een constructie als (2′b) in de spreektaal geaccepteerd is, maar in de schrijftaal vermeden moet worden.

125.68

De vraag of een perf.werkw.n al dan niet transitief is, is ook cruciaal bij de beslissing of een gedeverbaliseerde variant van een den-bijzin acceptabel is of niet. Deverbalisering wordt uitgebreid behandeld in Hoofdstuk 126, maar we stippen het hier alvast aan. Vergelijk de correcte deverbalisering in (1) met de ongrammaticale vorm in (2):

De gedeverbaliseerde constructie eft tiraniyex ÿhâfteros (het geschieden van een wonder) is geen bijzin meer, maar een object-element van de matrixzin. Daarom is (1b) correct, maar (2b) niet, want het intransitieve rajiyte kan nooit een object bij zich hebben (anders zou het transitief zijn).

125.69

Als een den-bijzin gedeverbaliseerd is, is het maximum aan "object-karakter" bereikt: we hebben dan, syntactisch gezien, met een volwaardig object te doen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat er nu een echt passief mogelijk is. Vergelijk:

125.70

Een bijzonder soort perf.bijzinnen is te vinden na het werkw. kirture (laten), om een Permissief (Hoofdstuk 152) uit te drukken. De bijzin verschijnt meestal in de vorm van een den-zin (zoals in a.), maar incidenteel komen ook wel -lira-varianten voor (zoals in b.). Gedeverbaliseerde varianten (c.) zijn altijd ongrammaticaal. De -lira-varianten worden door sommige grammatici afgekeurd; Kojen-Pôt (1977) typeert deze als "algemeen gangbaar op Centraal-Berref, maar typisch spreektaal in de rest van het land" (zie ook § 152.54):

Zie ook § 100.83, waarin idiomatische constructies zijn besproken waarbij de den-bijzin niet door een -lira-constructie vervangen kan worden (hier blijven de voorbeelden beperkt tot onpersoonlijke matrixzinnen; zie ook § 125.76).

125.71

In plaats van perc.- en put.werkw.n worden ook wel omschrijvingen gebruikt met een perceptief of putatief karakter, in de trant van:

125.72

De keuze tussen een vrag.vnw. en een voegw. wordt bepaald door het soort perf.werkw. in de matrixzin. Een exec.werkw. vereist bij voorkeur een quotatieve bijzin met een vrag.vnw., en een perc.- of put.werkw. vereist een ondergeschikte bijzin met een voegw. Een quotatieve bijzin is te herkennen aan de aanwezigheid van een conjunctief (§ 125.28), en een ondergeschikte bijzin is te herkennen aan het voegw. dat altijd aan het begin van de zin staat (een vrag.vnw. staat altijd op die positie in de zin, die gereserveerd is voor het soort antwoord dat er verwacht kan worden). Vergelijk de Quotatieven in a. met de onderschikkingen in b.:

125.73

Als een vrag.vnw. als (deel van) het object optreedt, staat het ook op de positie die voor een object geldt, zoals in de a-zinnen van (3) en (4). Zodra een dergelijk vrag.vnw. als voegw. gaat fungeren (zoals in de b-zinnen), doet zich een conflict voor: enerzijds moet een voegw. geheel vooraan de bijzin staan, anderzijds moet een object achter het werkwoord staan. Dit conflict kan in alle gevallen opgelost worden door het voegw. in de functie van object geheel vooraan te plaatsen, waarbij de nu leeggekomen objectpositie achter het werkw. opgevuld wordt met een spoor (in de b-zinnen het neutrale pers.vnw. ef (het)):

De subjecten zijn hierboven gemarkeerd met "S" en de objecten met "O". Zie ook § 122.41–47 en § 130.72–86.

125.74

Als het vrag.vnw. als zinskern fungeert, staat het altijd vooraan de bijzin. Het enige onderscheid tussen een Quotatief en een bijzin is dan de conjunctief. Vergelijk:

Omdat de matrixzin van a. een exec.werkw. bevat, wordt -ât in de bijzin als conjunctief geïnterpreteerd.1 Omdat de matrixzin van c. een put.werkw. bevat kan -ât geen conjunctief zijn, dus is het een modaal suffix met de betekenis 'moeten' (Blok 110.17).

125.75

In onder meer § 122.2, § 122.4 en § 122.8 is besproken hoe voegw.bijzinnen ook vóór de matrixzin kunnen staan. Maar als de matrixzin een perceptief of putatief werkw. bevat (en het voegw. dus identiek is aan een vrag.vnw.), geldt vooropplaatsing van de bijzin als onverzorgde spreektaal. Vergelijk het "gewone" werkwoord putte in (1) met het putatieve tiffe in (2) en het perceptieve terde in (3):

Zin (2b) lijkt iets acceptabeler te zijn dan (3b) (geldt ook voor de Nederlandse vertaling).

125.75a

Varianten, die alleen maar in de gesproken taal voorkomen, zijn geïllustreerd in (2b′) en (3b′). Hier bevatten de matrixzinnen het objectspoor ef (let ook op de Nederlandse equivalenten):

Hier kunnen de onderstreepte delen ook beschouwd worden als een afterthought, zoals besproken in § 125.63 voetnoot 1 en § 150.124.

125.76   ad § 125.4   Onpersoonlijke constructies

Grammaticaal ondergeschikte bijzinnen met de voegw.n den en âl kunnen ook samengaan met onpersoonlijke matrixconstructies, waarvan de functie omschreven is in § 125.1 a.(iii). Over onpers. constructies is reeds het een en ander gezegd in § 123.45–47. Voorbeelden:

125.77

Evenals bij perc.- en put.werkw.n, kan ook bij onpersoonlijke constructies een den-bijzin vervangen worden door een -lira-constructie. Vergelijk (1) en (2) hierboven met:

125.78

Omdat een onpers. constructie niet "transitief" is, in die zin dat er een object bij past, zijn een passivisering als in § 125.63 of een deverbalisering als in § 125.68 onmogelijk. Vergelijk (1)–(3) in § 125.76 met:

125.79

Daarentegen geldt bij onpers. matrixzinnen dat de bijzin als matrixsubject kan optreden, zodanig dat het onpers. (of "voorlopige") subject ef (vet weergegeven) vervalt. Nu kan ook een gedeverbaliseerde bijzin als subject optreden. Bijvoorbeeld:

Merk op dat hierboven de vooropplaatsing van de bijzin met £ (spreektaal!) is gemarkeerd, en de deverbalisering met $ (schrijftaal; zie § 126.14). Het voorlopige subject ef wordt verder behandeld in Hoofdstuk 132.

125.80

Onpers. matrixzinnen die gevolgd kunnen worden door het voegw. âl (omdat zij een onzekerheid uitdrukken), kunnen dikwijls ook gevolgd worden door een bijzin met een als voegw. opererend vrag.vnw., zoals besproken in § 125.72–74. In de volgende voorbeelden (behalve het eerste) zijn de als voegw. optredende vrag.vnw.n vetgedrukt:

125.81

Evenmin als perc.- en put.werkw.n, kunnen onpers. constructies samengaan met een directe rede. Wellicht is echter een Quotatief in een marginaal geval mogelijk als de onpers. constructie een executieve interpretatie kan hebben, vergelijk de voegwoordelijke onderschikking in de a-zinnen met de Quotatief in de b-zinnen:

Zin (1b) is alleen correct in een context waarbij iemand via een vraag in de trant van "mogen jullie die bomen eigenlijk wel omhakken?" zijn twijfels geuit heeft over een eventuele toestemming om die bomen om te hakken.
Zin (2b) is acceptabel bij een situatie waarin duidelijk is dat iemand een vraag gesteld heeft in de trant van "wanneer mogen jullie die bomen omhakken?".
Om de Quotatieven in b. te accepteren is dus een nogal gemarkeerde context noodzakelijk die het gebruik van een Quotatief semantisch acceptabel maakt.

© (2000) Rolandt Tweehuysen, Kimswerd, the Netherlands