Grammatica van het Spokaans

•  Home 
•  Inhoud 
•  Registers & Referenties 
•  Woordenboek 
•  SPARC 
•  Taalmenu 

150. Vragende en antwoordende zin √

150.1

In dit hoofdstuk zal niet alleen besproken worden op welke wijze er in het Spokaans een vraag gesteld kan worden, en wat voor soort vragen er mogelijk zijn, maar ook op welke wijze er geantwoord kan worden. In het Spokaans moeten namelijk ook antwoordende zinnen aan bepaalde syntactische regels voldoen, die soms afwijken van de regels die voor "gewone" bevestigende constructies gelden. Verder zullen in het kort de verschillen tussen indirecte vragen en voegwoordelijke bijzinnen worden besproken.

150.2

Degene die een vraagzin produceert noemen we VS (= VraagSteller), en degene aan wie de vraag gericht is, en die daarom een antwoordzin moet produceren, noemen we AG (= AntwoordGever).
Vraagzinnen kunnen in drie types worden onderverdeeld:

1. ja/nee-vragen, ofwel "polaire vraagzinnen"
2. informatievragen, ofwel "open vraagzinnen"
3. keuzevragen, ofwel "gesloten vraagzinnen"

Als vierde en vijfde type kunnen we hieraan toevoegen:

4. verkapte vragen, ofwel constructies die syntactisch níét onder type 1, 2 of 3 vallen, maar wel als vraag geïnterpreteerd en beantwoord worden
5. pseudovragen, ofwel vragen die syntactisch onder type 1, 2 of 3 vallen, maar semantisch niet als een "echte" vraag (waarop een antwoord wordt verwacht) worden geïnterpreteerd

150.3

In dit hoofdstuk komen achtereenvolgens aan de orde:

1. Ja/nee-vragen en hun antwoorden (§ 150.4–32)
2. Informatievragen (§ 150.33–104)
3. Antwoorden op informatievragen (§ 150.105–129)
4. Keuzevragen en hun antwoorden (§ 150.130–147)
5. Verkapte vragen en Pseudovragen (§ 150.148–163)
6. Indirecte vragen (§ 150.164–166)
7. Vragende voornaamwoorden vs. voegwoorden (§ 150.167–170)
8. Non-verbale responsen (§ 150.171–176)

150.4   ad § 150.3   A. Ja/nee-vragen en hun antwoorden

Ja/nee-vragen worden ook wel "polaire vraagzinnen" genoemd. De term "polair" slaat op het tweeledige karakter van het antwoord: in feite is er óf een bevestigend óf een ontkennend antwoord mogelijk. Deze kunnen we als de eindpunten op een graduele schaal van "complete bevestiging" tot "complete ontkenning" afzetten. Dit zijn dus de twee "polen" van de schaal, en daartussen zitten talloze varianten die alle een bepaalde graad van bevestiging of ontkenning uitdrukken ("waarschijnlijk", "ik denk van wel", "waarschijnlijk niet", enz.). Voorbeelden van bevestigende zinnen (a.) met hun verwante ja/nee-vragen (b.):

150.5

De VS van de vragen in de vorige paragraaf verwacht als antwoord hetzij een bevestiging hetzij een ontkenning van datgene wat in de overeenkomende bevestigende zin wordt beweerd. De simpelste antwoorden die hij mag verwachten zijn dan ook hetzij "ja" hetzij "nee", maar in de praktijk zijn er natuurlijk ontelbare andere antwoorden mogelijk; vele zullen als equivalent van "ja" of "nee" beschouwd kunnen worden, maar er zijn ook antwoorden mogelijk die buiten dit verwachtingspatroon vallen, zoals "ik weet het niet", "ik zeg het niet", "zeur niet zo" of "dat zul je nog wel zien". De term "ja/nee-vraag" moet daarom niet al te letterlijk worden opgevat.

150.6

Laten we de 4 b-vragen in § 150.4 eens nader bekijken:

1. Vraag (1b) is de meest elementaire soort ja/nee-vraag die (binnen het kader van dit hoofdstuk) niet verder geanalyseerd hoeft te worden.
   
2. De vragen (2b) en (3b) zijn in zoverre opvallend dat zij ook opgevat kunnen worden als een aansporing aan het adres van AG om tot een bepaalde actie over te gaan: als AG op (2b) reageert door zijn jas aan te trekken en mee naar buiten te lopen, kan dit als een non-verbaal, maar adequaat antwoord worden beschouwd. Als AG na het horen van (3b) naar de keuken loopt en met de koffiepot terugkomt, kan dit een adequate respons zijn die VS ook op het oog had. Een nadere analyse van dergelijke non-verbale responsen volgt in § 150.171–176. In het overige deel van dit hoofdstuk verstaan we onder "antwoord" impliciet een verbale respons.
   
3. Voorbeeld (4b) toont een zogenoemde "sturende vraag": VS drukt met de negatie nert (niet) expliciet uit dat hij eerder/liever een ontkenning van de gebeurtenis ZIJ IS BEROOFD verwacht/hoopt, dan een bevestiging.

150.7

Ja/nee-vragen worden in het Spokaans meestal ingeleid met het vrag.vnw. aftel.1 Dit vrag.vnw. wordt meestal uitgesproken als [af], terwijl de ongereduceerde uitspraak [afteL] gehoord kan worden als aftel benadrukt is, of in archaïsch en poëtisch taalgebruik. Verder wordt aftel op West-Berref (districten Tjemp en Plefô) in alle gevallen als [ateL] uitgesproken. In deze dialecten wordt dit vrag.vnw. ook gebruikt als elliptische vraag met de betekenis "wat?", waarvoor het Standaardspokaans kluft? gebruikt (§ 150.97 voetnoot 2).
Vergelijk de bevestigende a-zinnen met de aftel-vragen in b.:

150.8

In § 71.13 zijn constructies met een geverbaliseerd pers.vnw. besproken, waarbij deze verbalisering emfase uitdrukt. Zulke zinnen kennen twee vragende varianten, zoals blijkt uit (1b) en (1c):

Variant (1c) komt overeen met zin (2): hier wordt de vraagzin voorafgegaan door een topic-achtig element:

150.9

Het geïnverteerde object in de definitieve tijd moet door enn gemarkeerd worden als de zin ingeleid wordt met aftel (in de neutrale en toekomende tijd is enn optioneel; vergelijk ook § 90.7):

150.10

In de spreektaal vindt dikwijls proclise (samensmelting) plaats van aftel met een aantal pers.vnw.n en lidwoorden:

Merk op dat de proclitische vormen spreektaalvormen zijn en niet als zodanig geschreven worden, behalve de vorm aftu (= aftel tu), die tegenwoordig vaak zo geschreven wordt, maar uitgesproken wordt als [aftû].

150.11

In de spreektaal kan soms een ja/nee-vraag geconstrueerd worden met inversie in plaats van met aftel (of aftu). Er moet dan aan de volgende voorwaarden zijn voldaan:

1. de vraag moet familiair aan een 2e persoon zijn gericht (dus aan tu (jij; jullie))
2. de vraag moet in de neutrale tijd zijn gesteld
3. de vraag mag geen (modale) hulpwerkw.n bevatten (wel suffixen!)
4. er moet sprake zijn van een directe vraag (voor indirecte vragen, zie vanaf § 150.164)
5. de vraag mag niet complex zijn

150.12

Voorwaarden 1. t/m 4. zijn gemakkelijk te verifiëren, maar nummer 5. is nogal subjectief. In de praktijk komt het erop neer dat niet-samengestelde zinnen met weinig of geen extra bepalingen als "weinig complex" worden ervaren. Hoe zwaarder het object wordt en hoe meer extra constituenten aanwezig zijn, hoe minder een geïnverteerde vraagzin wordt geaccepteerd. Vergelijk de afnemende grammaticaliteit in:

150.13

De geïnverteerde vormen zoals genoemd in § 150.12 zijn alle correct om een toekomende tijd uit te drukken (§ 90.4). Constructies als in de vorige paragraaf zijn van toekomende tijden te onderscheiden door de intonatie. In de schrijftaal zorgt het vraagteken voor disambiguering. Vergelijk:

Merk op dat de toek.tijd in een zin met tu als subjectkern ietwat vreemd aandoet: de spreker doet als het ware een voorspelling met betrekking tot de aangesprokene, wat impliceert dat de spreker wel, maar de aangesprokene niet, op de hoogte is van wat de aangesprokene in de nabije toekomst zal meemaken.

150.14

Een vraagzin kan nooit met inversie uitgedrukt worden als het predicaat reeds vooraan staat om een toek.tijd uit te drukken. In dat geval is een combinatie van aftel met inversie noodzakelijk:

Een toek.tijd die met vooropplaatsing van het werkw. is gevormd, heeft nooit een modale lading in de vorm van een "belofte" of "plan": het gaat hier zuiver om een actie waarvan expliciet gezegd wordt dat die in de toekomst zal plaatsvinden (zie § 111.54). In bovenstaande vraag wordt dan ook hoogstens vrijblijvend geïnformeerd of AG bereid is om eventueel te helpen. Als de verhuizing inderdaad doorgaat en AG blijkt dan níét te willen helpen, kan VS hem nooit aanwrijven dat hij "het beloofd heeft".1

150.15

Aftel wordt ook gebruikt om een zogenoemde "sturende" of "bevooroordeelde" vraag in te luiden. Het gaat hier in principe om een ja/nee-vraag, waarbij VS zijn eigen mening of kennis laat doorschemeren. Zowel in het Nederlands als in het Spokaans worden dergelijke vragen met een negatie gevormd:1

150.16

Dergelijke "sturende" vragen kunnen om twee redenen gesteld worden:

1. VS is zeker van zijn zaak (in (1) en (2): hij vindt dat schilderij prachtig; in (3): hij weet dat Yvonn morgen komt) maar weet/vermoedt dat AG twijfelt. VS wil AG daarom een hint geven zodat ook AG zekerheid heeft.

2. VS twijfelt aan de juistheid van de zaak (in (1) en (2): hij weet niet of een dergelijk schilderij wel mooi gevonden mag worden; in (3): hij is vergeten of Yvonn nu wel of niet komt) en weet/vermoedt dat AG wel een correcte mening heeft, of wel op de hoogte van de situatie is. VS verifieert nu of AG de mening van VS deelt.

Als zowel VS als AG op de hoogte is van de zaak, en VS weet dat AG dat ook is, kunnen "sturende" vragen als (1)–(3) dienen ter bevestiging van een gemeenschappelijke kennis of mening, of ter beklijving van een onderlinge verstandhouding.
Als noch VS noch AG op de hoogte is van de zaak, en VS weet dat AG dat evenmin is, zijn zulke "sturende" vragen inadequaat en zal er "iets achter gezocht" moeten worden om te kunnen verklaren waarom VS ze toch stelde.

150.17

Het vrag.vnw. aftel behoeft niet herhaald te worden als twee gelijkwaardige zinnen (dat is: twee hoofdzinnen, of twee bijzinnen) d.m.v. een voegw. nevenschikkend zijn verbonden en beide zinnen kunnen samen als één vraag worden opgevat:

150.18

Vooral bij het voegw. oft (of) doet zich een betekenisverschil tussen aan- en afwezigheid van aftel gevoelen. Vergelijk:

In zin a. wordt één vraag gesteld: als AG getrouwd is kan deze met "ja" antwoorden, en als hij een partner heeft is het antwoord eveneens "ja". Als AG noch getrouwd is noch een partner heeft, is het antwoord "nee".
In b. worden twee aparte vragen gesteld: (i) bent u getrouwd?; (ii) hebt u een partner? Omdat er twee vragen tegelijkertijd gesteld worden, kan AG niet met "ja" of "nee" antwoorden, omdat het dan onduidelijk is op welke van de vragen het antwoord slaat. Theoretisch zou hij "ja nee", "nee ja" of "nee nee" kunnen zeggen, maar correct taalgebruik vereist dat AG iets antwoordt in de trant van: gress mariane, of [gress lelperre] eft cÿrolle, of noft.
Het laatste antwoord kan in het Nederlands het best met "geen van beide" vertaald worden. Zie verder § 150.130–147 voor de behandeling van keuzevragen.
In vraag a. kan het tweede, nevengeschikte, subject gedeleerd worden (zie § 131.9):

150.19

Nog een voorbeeld:

Zin a. kan als één vraag opgevat worden, en hierop kan geantwoord worden met "ja" (= AG heeft een nieuwe auto gekocht of AG heeft de oude auto overgespoten) of "nee" (= AG heeft noch een nieuwe auto noch de oude overgespoten).
Maar zowel a. als b. kan in een bepaalde context als keuzevraag beschouwd worden: VS ziet een auto in een andere kleur en weet zeker dat slechts één van beide dingen mogelijk is. Dan is "ja" een inadequaat antwoord en moet AG iets antwoorden in de trant van "het eerste" of "ja, een nieuwe auto".
Voor de ambiguïteit bij oft, zie ook § 120.95a–95b.

150.20   Aftel-vragen gevolgd door een performatieve of relatieve bijzin

Performatieve en relatieve bijzinnen kunnen op twee manieren gevormd worden: (a.) met het voegw. den, resp. een betr.vnw., en (b.) met een -lira-constructie (zie vanaf § 125.40 en vanaf § 124.46).
De combinatie van matrixzin + bijzin (samen: volzin) kan als ja/nee-vraag optreden (gemarkeerd met aftel), waarbij de constructies met een voegw. of betr.vnw. een iets andere betekenis kunnen hebben dan de -lira-constructies. Vergelijk:

In de voorbeelden (1a) en (2a) staan de bijzinnen in syntactisch opzicht zo los van de matrixzin, dat het vrag.vnw. aftel alleen een "scope" (reikwijdte) over de matrixzin heeft. In (1b) en (2b) hebben de -lira-constructies zo'n hechte band met de matrixzin dat aftel een scope over de gehele volzin heeft. Dit verschil in scope, en het daaruit voortvloeiende betekenisverschil, wordt in de volgende paragrafen nader geanalyseerd.

150.21

Zowel (1a) als (1b) bevat twee Standen van Zaken (SvZ: § 110.3), zodanig dat de tweede SvZ ingebed zit in de eerste, en wel als volgt:

In (1a) staat SvZ II syntactisch los van de matrixzin, en daarom oefent aftel alleen invloed uit op SvZ I. In (1b) echter is SvZ II "verweven" met SvZ I, en daarom oefent aftel invloed uit op de gehele constructie. Ofwel: in (1a) wordt alleen naar het waarheidsgehalte van SvZ I gevraagd, in (1b) naar het waarheidsgehalte van SvZ I + SvZ II. De antwoorden "ja" en "nee" slaan dan ook op verschillende dingen in (1a) en (1b): als op vraag (1a) met "ja" wordt geantwoord, betekent dat dat "jij" ziet dat de man iets koopt. Het antwoord "nee" betekent dat "jij" níét ziet dat de man iets koopt. In (1b) hebben beide antwoorden een andere betekenis: "ja" betekent hier niet alleen dat "jij" ziet dat de man iets koopt, maar bovendien dat het ook waar is dat de man iets koopt (hier verschilt "ja" niet zo veel met "ja" in (1a)). Echter, in (1b) kan "nee" 3 dingen betekenen:

1. "jij" ziet niet dat de man iets koopt
2. "jij" ziet dat de man niets koopt
3. "jij" ziet niet dat de man niets koopt

In de gevallen i. en iii. is er een "visuele barrière" tussen "jij" en de man ("jij" kan de man niet zien). In geval ii. is de man zichtbaar, maar hij is niet bezig om iets te kopen (hij staat in de winkel met iemand te praten).
Doordat aftel scope heeft over beide Standen van Zaken, kan met "nee" het waarheidsgehalte van hetzij SvZ I, hetzij SvZ II, hetzij beide, ontkend worden.

150.22

In § 124.74 is uitgelegd dat relatieve bijzinnen met een betr.vnw. dikwijls een beperkende bepaling vormen, terwijl relatieve -lira-constructies een uitbreidende bepaling kunnen vormen. Dit onderscheid is ook in (2) in § 150.20 waarneembaar, en heeft bovendien gevolgen voor de scope van aftel:
In (2a) wordt de vraag gesteld of "jij" de man die iets koopt ziet (dus dat "jij" niet een andere man ziet). VS wil weten of "jij" specifiek die ene man ziet die iets koopt. Dát hij iets koopt, is inherent aan het beperkende karakter van de bijzin.
In (2b) wordt de vraag gesteld of "jij" de man ziet, met de aanvullende informatie dat hij iets koopt (uitbreidend). Hier valt de bijzin binnen de vraag en wordt nu ook het waarheidsgehalte van die bijzin in de vraag betrokken. Als "jij" de man ziet, en als die man iets koopt, kan met "ja" geantwoord worden. Het antwoord "nee" is correct in de volgende gevallen (vergelijk de drie gevallen in § 150.21):

1. "jij" ziet de man niet, die iets koopt
2. "jij" ziet de man wel, maar hij koopt niets
3. "jij" ziet de man niet, en hij koopt ook niets

150.23   Gebruik van siy, próp en noft

Het antwoord op ja/nee-vragen kan hetzij bevestigend, hetzij ontkennend zijn. Hiervoor worden de volgende zogenoemde "polaire morfemen" gebruikt:

Voorbeelden:

150.24

Vooral de Spokaanse eigenaardigheid om op een ontkennende vraag met siy te antwoorden als het antwoord ontkennend is, leidt in gesprekken met buitenlanders dikwijls tot misverstanden.
Het gebruik van próp als positief antwoord op een ontkennende vraag heeft in veel Europese talen een equivalent: Duits doch (i.p.v. ja), Frans si (i.p.v. oui), Zweeds/Deens jo (i.p.v. ja), IJslands jú (i.p.v. já).
Het gebruik van siy als negatief antwoord op een ontkennende vraag mist echter elke overeenkomst met genoemde talen, daar deze in dit geval nein, non, nej of nei gebruiken. Het Japans is daarentegen een voorbeeld van een taal die na een ontkennende vraag "ja" moet gebruiken als de Europese talen "nee" zeggen.

150.25

Tussen een duidelijk "ja" en een duidelijk "nee" bestaan nog allerlei gradaties, die over het algemeen op pragmatische wijze worden uitgedrukt (aarzelende stem, ongearticuleerd spreken, hulpeloze gebaren, enz.). Naast deze pragmatische uitdrukkingsmogelijkheden kent het Spokaans ook een aantal woorden die als zwakke varianten van siy, próp of noft beschouwd kunnen worden:

1. we (tja...; wat zal ik zeggen...) drukt uit dat een bevestigende vraag bevestigend beantwoord moet worden, maar dat de aangesprokene dat met tegenzin doet:

   Aftel tu tisjano? – We.	Ben je gezakt? – Ja...; tja...; hm...

2. nûe of niye (wel...; hm...) drukt uit dat de aangesprokene geen zin heeft om de vraag te beantwoorden, dan wel niet weet wat hij moet antwoorden (het antwoord is noch "ja" noch "nee"):

   (1)	Aftel ef turane, té ef kûfôsôrm kaine? – Nûe.
   	Zijn jullie het die het verkeersbord hebben vernield? – Eh...; Nou... niet echt.
   (2)	Aftel tu tiffe, ÿr ef smurf melde? – Niye.
   	Weet je waar het geld is? – Mmm.

   Zin (2) is geen echte ja/nee-vraag, maar veeleer een poging om te achterhalen waar dat geld nu is; zie voor deze constructie ook § 122.95–97.

150.26

Verder bestaan er nog vele (combinaties van) additieven of gelexicaliseerde uitdrukkingen met een bevestigend of ontkennend karakter, die in de plaats van siy, próp of noft gebruikt kunnen worden, zoals:

150.27

Dergelijke additieven en uitdrukkingen worden ook dikwijls gecombineerd met een polair morfeem, bijvoorbeeld:1

Merk de schijnbaar tegenstrijdige combinaties als siy noi gû (nee absoluut niet) en siy, gress nert vraboe (nee, ik vermoed van niet) die gebruikt worden na een ontkennende vraag waarin siy als "nee" begrepen moet worden:

150.28

Onder een "echo-antwoord"1 verstaan we een antwoord dat uit (zo goed als) dezelfde elementen is opgebouwd als de vraagzin, maar dan in de vorm van een bevestigende zin. Voorbeelden van Nederlandse echo-antwoorden:

150.29

In het Spokaans klinken echo-antwoorden alleen natuurlijk als deze een uitbreidende bepaling zijn na siy, próp of noft.1 Een lexicaal werkw. kan in vlotte spreektaal door het spoor paine vervangen worden:

Voor het gebruikt van het spoor paine, zie ook § 132.119–133. Zie ook § 110.35 voor echo-antwoorden met een modaal hulpwerkw. of een modaal suffix.

150.30

De polaire woorden siy, noft en próp kunnen als een pred.add. (§ 40.30) bij een performatief werkw. optreden. In zulke gevallen is toevoeging van een object onmogelijk, bijvoorbeeld:

Merk op dat het Nederlands hetzij gebruikmaakt van een pronominaal object dat refereert aan de voorafgaande zin (zoals "het" in (1)), hetzij een idiomatisch "van" toevoegt (zoals in (2)).

150.31

Kojen-Pôt (1963) noemde de vetgedrukte elementen in (1) en (2) in eerste instantie objecten, maar in zijn latere werk (1977) geeft hij er de voorkeur aan om ze als pred.add.n te behandelen. Beide benaderingen zijn tot zekere hoogte problematisch:

1. Zijn noft, siy en próp in zinnen (1) en (2) objecten, dan kan niet verklaard worden waarom def.tijd-inversie en passivisering onmogelijk zijn; vergelijk (3) met (4):

   (3)	a.	Do miype fitaju.	Hij denkt zoiets.
   	b.	Do fitaju miype.	Hij dacht zoiets.
   	c.	Fitaju miypelije pai do.	Zoiets wordt door hem gedacht.
   (4)	a.	Do miype siy.	Hij denkt van/het wel.
   	b.	* Do siy miype.	Hij dacht van/het wel.
   	c.	* Siy miypelije pai do.	(lett. "wel wordt door hem gedacht")

2. Zijn noft, siy en próp in zinnen (1) en (2) pred.add.n, dan kan niet verklaard worden waarom er geen object toegevoegd kan worden, en waarom linkse dislocatie onmogelijk is. Vergelijk (5) met (6):

   (5)	a.	Do miype kvâ.	Hij denkt nooit.
   	b.	Do miype kvâ fitaju.	Hij denkt nooit zoiets.
   	c.	Kvâ do miype.	Nóóit denkt hij.
   (6)	a.	Do miype siy.	Hij denkt van/het wel.
   	b.	* Do miype siy fitaju.	Hij denkt zoiets van wel.
   	c.	* Siy do miype.	(lett. "wel denkt hij")

Wij houden het erop dat het gebruik van siy, noft en próp in § 150.30 zinnen (1) en (2) geïdiomatiseerd is, waardoor de precieze functie van deze polaire morfemen moeilijk is vast te stellen.

150.32

Siy, noft en próp kunnen ook optreden als een soort obj.add. Hierbij gelden twee restricties: (i) de polaire morfemen worden niet met lo gemarkeerd (iets wat bij obj.add.n feitelijk verplicht is, zie § 40.19), en (ii) het object is altijd ef:

Zulke constructies dragen dikwijls een ironisch karakter, en ze kennen geen passieve of geïnverteerde varianten. Ook hier gaat het weer om idiomatische constructies waarin de precieze status van de vette elementen niet geheel duidelijk is.

150.33   ad § 150.3   B. Informatievragen

Informatievragen worden ook wel "open vraagzinnen" genoemd. De term "open" slaat op het feit dat de informatie waar VS om verzoekt, in principe uit een open verzameling van mogelijke antwoorden gehaald kan worden. Uiteraard wordt het antwoord wel semantisch gestuurd door het soort vrag.vnw.: als VS kiest voor het vrag.vnw. "wie", is een antwoord dat gebaseerd is op het vrag.vnw. "waar" inadequaat. Maar binnen de verzameling van entiteiten die als referent van "wie" voldoen staat het AG vrij om die referent te kiezen die in de gegeven situatie adequaat is. Voorbeelden:

De steller van deze vragen verwacht als antwoord een element (woord, zinsdeel, gehele zin) dat – semantisch gezien – de plaats van het vrag.vnw. of het vraagsuffix kan innemen, en dat de informatie bevat die VS wil weten. Ook nu weer zijn er talloze antwoorden mogelijk die buiten het verwachtingspatroon van VS vallen (en dan meestal niet als adequaat antwoord opgevat worden).

150.34

Informatievragen bevatten altijd een vrag.vnw. of vraagsuffix dat op de een of andere manier refereert aan een entiteit, kwantiteit, plaatsbepaling, richtingsbepaling, tijdsbepaling, of bepaling van wijze of reden, zodanig, dat deze referentie door AG gespecificeerd dient te worden.
De meeste vrag.vnw.n kennen een equivalent in de vorm van een vraagsuffix (maar er zijn geen vraagsuffixen zonder bijbehorend vrag.vnw.). De vraagsuffixen zijn, diachronisch gezien, meestal gereduceerde en geclitiseerde vormen van de vrag.vnw.n. Vrag.vnw.n staan in de hoedanigheid van subject, object, echo of secundaire bepaling altijd op de positie die voor zulke syntactische functies gereserveerd is. Een (zinsdeel met een) vrag.vnw. staat dus niet per se aan het begin van de zin, zoals in het Nederlands. Bijvoorbeeld:

Het vrag.vnw. hojelka (wanneer) staat direct achter het werkw. (de standaardpositie voor een pred.add., zie ook de Blokken in Hoofdstuk 93), want een tijdsbepaling die als antwoord zou kunnen dienen staat daar in principe ook (zie ook de volgende paragraaf):

150.35

Add.n kunnen met linkse of rechtse dislocatie ook vooraan resp. achteraan de zin staan (§ 93.77–81 en § 93.85–90). Ook voor vrag.vnw.n is zo'n dislocatie mogelijk (in het Nederlands staan vrag.vnw.n daarentegen altijd vooraan). Vergelijk:

150.35a

Bij rechtse dislocatie staat de constituent direct achter de matrixzin. Dit kan een conflict opleveren indien de matrixzin gevolgd wordt door een relatieve -lira-constructie, die immers onmiddellijk achter het antecedent moet staan. Vergelijk:

In de a-zinnen staat hojelka (met het karakter van een pred.add.) direct achter het predicaat; dit is de standaardpositie voor een pred.add. In de b-zinnen is hojelka naar de rechterzijde van de matrixzin verhuisd. Dit is in (1b) correct, omdat de onderstreepte relatieve bijzin geheel achter de matrixzin staat. In (2b) leidt rechtse dislocatie van hojelka tot een ongrammaticale constructie, omdat de onderstreepte bijzin een -lira-constructie is die onmiddellijk achter het antecedent (ef stûdent) moet staan, wat door de positie van hojelka verhinderd wordt.
Ook (2c) is fout: de onderstreepte bijzin staat weliswaar direct achter het antecedent, maar hojelka staat nu achter de relatieve bijzin, en niet achter de matrixzin waar het bij hoort.
Voor de a-zinnen, zie ook (2) in § 150.40.

150.36

Rechtse dislocatie verdient de voorkeur bij vrag.vnw.n die als antwoord een complete voegwoordelijke bijzin uitlokken die eveneens bij voorkeur rechts van de matrixzin staat.1 Bijvoorbeeld:

Omdat de onderstreepte bijzin niet binnen een opengebroken matrixzin kan staan, is het eveneens ongrammaticaal (of in ieder geval grammaticaal twijfelachtig) om het vrag.vnw. mitulanis binnen de matrixzin te zetten. Vergelijk (1) met:

Merk op dat het in de Nederlandse vertaling wél mogelijk is om de bijzin binnen een opengebroken matrixzin te plaatset.

150.37

Het vrag.vnw. lomp (wie) en het zinsdeel met folarra (welk) zijn in de volgende voorbeelden objecten, dus staan ze op de objectpositie:

In het Spokaans dient de woordvolgorde dus níét om aan te geven dat we met een vraag te doen hebben (in het Nederlands is de vooropplaatsing van wie en welk een duidelijke indicatie, afgezien van de intonatie en interpunctie).

150.38

Omdat vrag.vnw.n in het Nederlands (en andere Europese talen) altijd op een initiële positie staan, wordt het principe van "subject vóór object" doorbroken, wat leidt tot ambiguïteit. Zin (1) is ambigu, maar zodra Jân vervangen wordt door een pers.vnw. en we moeten een keuze tussen de nominatief hij of de accusatief hem maken, is de ambiguïteit opgeheven:

In zinnen waar een onderscheid nominatief ~ accusatief geen rol kan spelen (omdat er geen pers.vnw.n aanwezig zijn) kan de ambiguïteit opgeheven worden door voor een passiefconstructie te kiezen. Vraag (1) valt dan uiteen in:

150.39

Omdat vrag.vnw.n in het Spokaans altijd op hun oorspronkelijke positie staan, bestaat een ambiguïteit als in zin (1) niet:

Passiefconstructies analoog aan voorbeeld (2) zijn in het Spokaans dus niet nodig om ambiguïteit op te heffen.

150.40   Informatievragen gevolgd door een performatieve of relatieve bijzin

In § 150.20–22 is uitgelegd hoe de hechte band die een -lira-constructie met de matrixzin heeft, in staat is om de scope van aftel te vergroten. Zo'n hechte band maakt het ook mogelijk om een vrag.vnw. in de matrixzin te hebben, die scope heeft over de gehele constructie. Zoiets is bij een perf.bijzin met den, of een rel.bijzin met betr.vnw., niet mogelijk. Vergelijk:

150.41

In (1a) en (2a) in de vorige paragraaf heeft het vrag.vnw. hojelka (wanneer) alleen scope over de matrixzin. De vraagsteller wil in (1a) dus alleen weten wanneer "jij" het stelen van de laptop hebt gezien, en in (2a) wanneer "jij" de student hebt gezien. Het hoeft dus niet zo te zijn dat "jij" in (1a) ook daadwerkelijk getuige was van de diefstal (de student kan de laptop eerder hebben gestolen). In het Nederlands is er dus een verschil tussen "stal" en "heeft gestolen".
Evenmin hoeft het in (2a) zo te zijn dat "jij" ook daadwerkelijk de student hebt gezien toen hij bezig was met stelen (hij kan de laptop al veel eerder hebben gestolen).
In (1b) en (2b) drukt de -lira-constructie een hechte band met de matrixzin uit, zodanig dat het vrag.vnw. ook een scope heeft over de bijzin. Dit heeft tot gevolg dat het antwoord op het vrag.vnw. hojelka niet alleen het moment uitdrukt dat "jij" de diefstal hebt ontdekt, resp. de dief hebt gezien, maar ook het moment dat de diefstal daadwerkelijk plaatsvond, dus dat "jij" de diefstal zélf hebt gezien, oftewel dat "jij" de student op heterdaad hebt betrapt.1

150.42   Informatievragen in een performatieve of relatieve bijzin

In § 150.40 is uitgelegd hoe de hechte band die een -lira-constructie met de matrixzin heeft, in staat is om de scope van een vrag.vnw. dat in de matrixzin staat te vergroten. Zo'n hechte band maakt het ook mogelijk om een vrag.vnw. in de bijzin te hebben, die scope heeft over de gehele constructie. Zoiets is bij een perf.bijzin met den, of een rel.bijzin met betr.vnw., niet mogelijk. Vergelijk:

150.43

Voorbeelden (1a) en (2a) zijn ongrammaticaal omdat het vrag.vnw. kluft op het niveau van een bijzin staat, terwijl de gehele constructie als vraag optreedt. Daarentegen zijn (1b) en (2b) wel correct. Dit is een indicatie dat het deel lorerdelira kluft niet optreedt als een aparte bijzin maar "geïncorporeerd" is in de matrixzin, zodanig dat het vrag.vnw. kluft op matrixniveau een open vraag kan sturen. De Nederlandse vertaling van (1b) vertoont iets dergelijks: het vrag.vnw. wat "stijgt" vanuit de bijzin naar de matrixzin, waar het als object bij zien terechtkomt. Voor (2b) bestaat er geen goed Nederlands equivalent, omdat het ondergeschikte wat niet als object in de matrixzin kan optreden, want hier staat reeds het object de man.1

150.43a

Nog enkele voorbeelden waarbij het vrag.vnw. in het Nederlands "stijgt" naar de matrixzin:

Merk op dat in zin (3) níét gevraagd wordt naar het moment dat "jij" iets denkt, maar naar het moment dat "ik", volgens jou, Elsa in de supermarkt heb gezien.

150.44   Overzicht van alle vrag.vnw.n en vraagsuffixen

De vrag.vnw.n worden gerekend tot de pronominale groep van grammaticale voornaamwoorden. Hiertoe behoren ook de betrekkelijke vnw.n (zie Hoofdstuk 124). Een deel van de vrag.vnw.n is "substantiefvervangend", zoals lomp (wie). Voorts is een deel "lidwoordvervangend", zoals folarra (welke) of kolpert (hoeveel). En ten slotte zijn er vrag.vnw.n die "constituentvervangend" genoemd kunnen worden, zoals hojelka (wanneer). Om te voorkomen dat de categorie van vrag.vnw.n in drie subcategorieën uiteen zal vallen, is het zinvol om de pronominale groep van "grammaticale vnw.n" te accepteren, hoewel de groepen "substantiefvervangend" en "lidwoordvervangend" ook reeds bestaan. Kojen-Pôt en Nôrbert Kerido-Ploema geven er echter de voorkeur aan om de grammaticale groep niet te erkennen, waardoor de vrag.vnw.n in drie subgroepen uiteen vallen.1

150.45

150.46

Veel vrag.vnw.n kennen een equivalent in de vorm van een vraagsuffix. Dit suffix komt achter de gramst. van het hoofdwerkw., zodat een passieve markering onmogelijk is (die moet immers óók aan het hoofdwerkw. gehecht worden). Is een hulpwerkw. afwezig, dan moet ook het tijdssuffix aan het hoofdwerkw. gehecht worden, wat onmogelijk is als er reeds een vraagsuffix staat.
Daarom worden de vraagsuffixen bij voorkeur gebruikt als er een neutrale tijd in de actieve vorm (subject = kern) moet worden uitgedrukt. Bij andere tijdsvormen is zo'n suffix mogelijk als de tijd uit de context blijkt. Een zin als Vikter zârÿra ber Minde? zal dus primair begrepen worden als 'Waar in Minde woont Vikter?'. Willen we een definitieve tijd uitdrukken (omdat we weten dat Vikter nu niet meer in Minde woont), dan moet een vrag.vnw. gebruikt worden: Vikter zâra ÿr ber Minde? (Waar in Minde heeft Vikter gewoond?). Bij trans.werkw.n is natuurlijk aan de positie van het object te zien met wat voor tijd we te doen hebben:

In passieve constructies kan alleen een vrag.vnw. worden gebruikt:

150.47

Het gebruik van een vraagsuffix wordt afgeraden als er ambiguïteit ontstaat, zoals in:

Deze dubbelzinnigheid kan vermeden worden als we mitulanis gebruiken:

Zie ook § 82.37.

150.48

Als er een hulpwerkw. aanwezig is, draagt dit het tijdssuffix, zodat de tijd ook in constructies met een vraagsuffix uitgedrukt kan worden:

150.49   <<   Fesenn, ÿrhenn, mipenn, -enniy, -ynnâ

Mipenn, fesenn en ÿrhenn zijn samentrekkingen van resp. mip (uit), fes (in) en ÿr (waar), met hennâ (daarheen).
Fesenn, mipenn, -enniy en -ynnâ kunnen zowel aan personen als aan zaken en dieren refereren. Ÿrhenn is een synoniem van fesenn, maar alleen als het om zaken of dieren gaat. Voorbeelden:

De vrag.vnw.n fesenn en mipenn kunnen ook als voegw. gebruikt worden, zie hiervoor § 122.36.

150.50

Van fesenn en mipenn bestaan de volgende genitiefvormen:

Genitieven die refereren aan een persoon, eindigen op -er, als ze aan zaken of dieren refereren, eindigen ze op ..ÿr1. Bij ÿrhenn ontbreekt een genitiefvorm.

150.51

Omdat het Nederlands zulke genitiefvormen mist (behalve wie > wiens, wier), is vaak een wat vrijere vertaling noodzakelijk. Voorbeelden:

150.52   <<   Lomp, kluft, -ompiy, -atéf

Lomp en kluft kunnen beide aan zowel een enkelvoudige als een meervoudige entiteit refereren. Als ze als subject optreden, is dit bijvoorbeeld te zien aan de meervoudsvorm van een modaal suffix (in (1b)), of aan de meervoudsvorm van een pred.add. (in (5)):

Bij (5) zou het Nederlands een omschrijving kunnen kiezen om aan te geven dat het om meer dan één dier gaat, bijvoorbeeld "Welke dieren blaffen daar nu al de hele dag zo fel?".
De vrag.vnw.n lomp en kluft kunnen ook als voegw. gebruikt worden, zie hiervoor § 122.39.

150.53

Lomp kan goed gecombineerd worden met een verbale afleiding van een pers.vnw. (zie § 71.15). De volgende vormen zijn synoniem:

Omdat in de melde-constructies lomp telkens als een obj. optreedt (volgens de Spokaanse grammaticale conventie), kan het vervangen worden door een vraagsx.: Ef meltompiy?. Bij de verbaliseringen treedt lomp echter als subject (= zinskern) op.

150.54

In een aantal, min of meer geïdiomatiseerde, gevallen worden kluft en -atéf met 'hoe' vertaald:

Deze uitdrukkingen zijn zo bevroren dat het gebruik van hetzij kluft, hetzij -atéf vastligt: we kunnen de een niet door de ander vervangen. Alleen de alternatieve constructie Ef gifiy melde kluft? (Hoe/wat is de stand?) is als minder correct Spokaans nog acceptabel.

150.55

De combinatie van een voorz. + kluft (wat) wordt in het Nederlands meestal vertaald met waar + voorz.:

150.56

In plaats van de – theoretisch mogelijke – richtings-uitdrukkingen uit Kolom 1 worden meestal de alternatieven uit Kolom 2 gebruikt:

Vergelijk ook § 122.36.

150.57

De omschrijvingen uit Kolom 1 zijn alleen gebruikelijk als er een expliciet onderscheid gemaakt moet worden tussen "personen" enerzijds en "zaken/dieren" anderzijds: in Kolom 1 wordt dit onderscheid immers uitgedrukt door de oppositie lomp ~ kluft. In Kolom 2 bestaat alleen een expliciete uitdrukking voor "zaken/dieren" bij het vrag.vnw. ÿrhenn (waarheen), dat nooit aan personen kan refereren.
De omschrijvingen in Kolom 1 komen we verder soms tegen in teksten waarin kinderlijke spreektaal uitgedrukt moet worden, bijvoorbeeld:

150.58

Ten slotte zijn de omschrijvingen in Kolom 1 bruikbaar als er sprake is van een concrete betekenis waarin de richtingsbepalingen helkara of rifonn sterk emfatisch of contrastief gebruikt worden. Dit komt feitelijk alleen voor bij indirecte vragen, zoals:

150.59

De omschrijvingen in Kolom 1 kunnen echter nóóit gebruikt worden als de uitdrukking van richting overdrachtelijk is, zoals in:

Voor de genitiefvorm kluftecÿr, zie de volgende paragraaf.

150.60

Van lomp en kluft bestaan de volgende genitiefvormen:

Genitieven die refereren aan een persoon, eindigen op -er, als ze aan zaken of dieren refereren, eindigen ze op -ecÿr.
Omdat het Nederlands zulke genitiefvormen mist (behalve wie > wiens, wier), is vaak een wat vrijere vertaling noodzakelijk. Voorbeelden:

150.61   <<   Kolpert, -upe

Kolpert (hoeveel) is niet alleen een lidwoordvervangend of "afhankelijk vrag.vnw.", maar kan ook zelfstandig gebruikt worden. Het kan aan personen, zaken en dieren refereren, maar altijd in het meervoud of stoffelijk. Voorbeelden van lidwoordvervangende constructies (in (1)) en van zelfstandig gebruik (in (2)):

Kolpert kan ook als voegw. gebruikt worden, zie hiervoor § 122.53.

150.62

Het afhankelijke vrag.vnw. kolpert kan in een actieve zin vervangen worden door een vraagsuffix, als het object bevraagd wordt. In dat geval moet het bijbehorende subst. door het bep.lidw. ef gemarkeerd worden (in de volgende voorbeelden verduidelijkt met vet). Constructies met zulke afhankelijke vraagsuffixen zijn in zoverre opmerkelijk, dat er een syntactische binding bestaat tussen predicaat en suffix, maar een semantische binding tussen suffix en object. Vergelijk:

Het gebruik van -upe, als dit een semantische band met het object heeft, komen we voornamelijk in de schrijftaal tegen. In de spreektaal wordt de voorkeur aan een afhankelijk gebruikt vrag.vnw. gegeven.

150.63

Om de semantische band tussen suffix en object zo veel mogelijk tot uitdrukking te laten komen, is het gewenst om het object onmiddellijk achter het gesuffigeerde werkw. te hebben. Dat kan alleen in de neutrale tijd, als er bovendien geen extra constituenten tussen werkw. en object staan.1 De volgende b-zinnen zijn daarom niet erg correct, volgens velen zelfs ongrammaticaal (vergelijk de voorbeelden in de vorige paragraaf):

150.64   <<   Folarra, folarkluft, lompol, kolpol, -ompiy, -atéf

De vrag.vnw.n folarra (welk[e]), folarkluft (wat voor [een]), lompol (wie van de) en kolpol (welk[e] van de) behoren tot de lidwoordvervangende of "afhankelijke voegw.n": ze worden altijd door een nominale constituent gevolgd. Folarra en folarkluft kunnen aan personen, zaken en dieren refereren, zowel in het enkelvoud als in het meervoud. Lompol kan alleen aan personen refereren, kolpol alleen aan zaken of dieren. Beide kunnen worden gevolgd door zowel een enkelvoudige als een meervoudige constituent. Bij een enkelvoudige constituent gaat het om de keuze van één entiteit uit een groep, bij een meervoudige constituent worden er meerdere entiteiten uit de groep gekozen. Voorbeelden:

Deze vrag.vnw.n kunnen ook als voegw. optreden; zie hiervoor § 122.48.

150.65

Het afhankelijke vrag.vnw. folarra (welke) kan in een actieve zin vervangen worden door een vraagsuffix, als het object bevraagd wordt. In dat geval moet het bijbehorende subst. door het bep.lidw. ef gemarkeerd worden (in de volgende voorbeelden verduidelijkt met vet). Constructies met zulke afhankelijke vraagsuffixen zijn in zoverre opmerkelijk, dat er een syntactische binding bestaat tussen predicaat en suffix, maar een semantische binding tussen suffix en object. Hoewel er bij folarra geen onderscheid tussen personen of zaken wordt gemaakt, gebeurt dat wel bij de alternatieve suffixen -ompiy (personen) en -atéf (zaken). Vergelijk:

Het gebruik van -ompiy en -atéf, als ze een semantische band met het object hebben, komen we voornamelijk in de schrijftaal tegen. In de spreektaal wordt de voorkeur aan een afhankelijk gebruikt vrag.vnw. gegeven.

150.66

Om de semantische band tussen suffix en object zo veel mogelijk tot uitdrukking te laten komen, is het gewenst om het object onmiddellijk achter het gesuffigeerde werkw. te hebben. Dat kan alleen in de neutrale tijd, als er bovendien geen extra constituenten tussen werkw. en object staan (maar zie ook § 150.63 voetnoot 1). De volgende b-zinnen zijn daarom niet erg correct, volgens velen zelfs ongrammaticaal (vergelijk de voorbeelden in de vorige paragraaf):

150.67

In § 150.52 is uitgelegd hoe de suffixen -ompiy resp. -atéf zelfstandig in de betekenis van 'wie' resp. 'wat' kunnen voorkomen. Of deze suffixen nu met "wie/wat" dan wel met "welk" vertaald moeten worden, hangt dus af van de vraag of er al dan niet een constituent in de functie van object aanwezig is. Vergelijk a. met b. (object is onderstreept):

150.68

Een vraagsuffix kan nooit aan een passiefsuffix gekoppeld worden, zodat er in passieve zinnen alleen vrag.vnw.n mogelijk zijn:

150.69   <<   Hojelka, hojelkami, -elka

Hojelka drukt uit dat iets op een bepaald tijdstip plaatsvindt. Hojelkami is een afleiding met het suffix -ami, dat uitdrukt in welk geval iets geldt (vergelijk bijvoorbeeld kinur ~ kinurami (ziek ~ in geval van ziekte), of aðiyk ~ aðiykami (laatst ~ in het laatste geval)). Hojelkami drukt uit wanneer en in welke gevallen er iets plaatsvindt. Bijvoorbeeld:

Merk op dat in zin (2) ook "wanneer" gebruikt kan worden in plaats van "in welke gevallen", maar dat het hier niet gaat om een tijdstip dat de motor niet wil starten, maar om een bepaalde situatie. Zie ook § 122.37 voor hojelka en hojelkami in de functie van voegw.

150.70   <<   Ÿr, -ÿra

Met het vrag.vnw. ÿr (waar) wordt primair naar een bepaalde plek gevraagd. Als alternatief bestaat het suffix -ÿra. Bijvoorbeeld:

Zowel ÿr als het suffix -ÿra kan in een afhankelijke context gebruikt worden (bijvoorbeeld gecombineerd met een voorz.bep.). Vergelijk het zelfstandige gebruik in a. met het afhankelijke gebruik in b.:

Ÿr kan ook gebruikt worden als voegw. (zie § 122.35) en als betr.vnw. (zie § 124.37–38a).

150.71

Van ÿr bestaat de volgende genitiefvorm:

Deze genitief is lastig in het Nederlands over te zetten. Vergelijk:

De genitiefconstructie ÿrcÿr garage-sÿrt, waarbij de locatie van een parkeerterrein wordt bevraagd, is geheel parallel aan een genitief als lomper garage-sÿrt (wiens parkeerterrein), waarbij de eigenaar van een parkeerterrein wordt bevraagd.
In zin (1) verwacht VS dat AG een locatie opgeeft waarmee het parkeerterrein geïdentificeerd kan worden. Een antwoord als "Op het parkeerterrein van de Grote Markt", of kortweg "Op de Grote Markt" is dus een adequaat antwoord, maar een antwoord als "Op het parkeerterrein met de drie kastanjes" is dat niet, want "drie kastanjes" is geen locatie maar een kenmerk.
Als VS vraag (2) stelt, neemt hij genoegen met elk antwoord dat een indicatie bevat waarmee hij het relevante parkeerterrein kan identificeren. Als AG antwoordt: "Op het parkeerterrein met de drie kastanjes", is dit dus adequaat.

150.72

Let op dat ÿrcÿr + subst. een eenheid vormt die syntactisch equivalent is aan ÿr (waar):

Hier vinden we dus precies dezelfde parallelliteit als bij andere genitiefconstructies, bijvoorbeeld:

150.73

We moeten de volgende twee constructies goed uit elkaar houden:1

In zin (1) wordt de locatie van de la bevraagd. Een antwoord als "De derde la van de kast daar in de hoek" is adequaat, maar antwoorden als "De la met dat blauwe etiketje" of "De la die op slot zit" zijn dat niet (want die geven een eigenschap van de la aan, niet de plek waar de la zich bevindt). In zin (2) wordt de locatie van het boek bevraagd; het boek ligt in een la, maar de juiste plek aldaar is niet bekend. Antwoorden als "Onder die doos" of "In het midden van de la" zijn adequaat (mits die doos in bedoelde la ligt), maar antwoorden als "De derde la van boven" of "De la met dat blauwe etiketje" zijn dat niet.

150.74

In slordig taalgebruik komen we wel eens een contaminatie van constructies als (1) en (2) in de vorige paragraaf tegen:

Foutieve zinnen als (3) en (4) staan meestal in de plaats van een goede zin als (2): er wordt dus naar een plek in de la gevraagd, en niet naar de plek waar die la zich bevindt. Onderzoek door Parô Mesâ-Xeelm & Florez (1981; "The linguistic feeling of Spocanians") heeft echter uitgewezen dat een zin als (4) door sommigen opgevat wordt als equivalent aan (1). Deze verkeerde interpretatie is goed mogelijk als het voorz. qua betekenis overeenkomt met de positiebepaling die in de genitief ÿrcÿr besloten ligt: in (4) ligt het boek in de la, en de la zit in een kast.

150.75

Als er sprake is van een voorz. dat qua betekenis níét overeenkomt met de positiebepaling die in ÿrcÿr besloten ligt, zal de verwarring die er tussen (4) en (1) hierboven bestaat niet zo gauw optreden; alleen de verwarring tussen (4) en (2) blijft dan over. Vergelijk (5) en (6) met de foutieve contaminaties (7) en (8):

De foutieve zinnen (7) en (8) staan hier primair in de plaats van de goede zin (6): er wordt naar een plek op de tafel gevraagd, en niet naar de plek waar die tafel staat. Omdat het meer voor de hand ligt dat de locatie van de tafel met een voorz. als "in" kan worden omschreven dan met "op", zal (8) (waarin kaf (op) voorkomt) niet zo gemakkelijk als equivalent van (5) opgevat worden, waarin ÿrcÿr een positiebepaling met "in" uitlokt (bijv. "de tafel in de keuken").

150.76   <<   Ÿriy

Bijzondere aandacht verdient het zelfstandige vrag.vnw. ÿriy dat een voorzetsel (of voorz.bep.) bevraagt, en in bijna geen enkele andere taal een equivalent heeft; ook in het Nederlands moeten we ons behelpen met een omschrijving. Ÿriy staat in een vraagzin op de plaats waar in het antwoord het voor VS onbekende voorzetsel komt:

Het antwoord kan dus zijn:

150.77

Hoewel ÿriy etymologisch verwant is met de positie-vrager ÿr (waar), kan ÿriy ook aan andere voorz.s dan plaatsbepalingen refereren. Dit is echter een marginaal verschijnsel waarbij het over het algemeen uit de context duidelijk is dat het om twee antoniemen zal gaan:

Mogelijke antwoorden:

150.78

Als VS verwacht dat het antwoord een voorz. zal bevatten dat een resultatief vereist, mag ook in de vraag een resultatief op ÿriy volgen. Dit geldt met name als richting-aangevende voorz.s bevraagd worden, want die vereisen dikwijls een resultatief (zie Blok 140.7). Een antwoord waarin een voorz. gebruikt wordt dat géén resultatief vereist, wordt in dat geval niet adequaat gevonden. Vergelijk:

Rempe en rifonn zijn synoniem, maar rifonn in antwoord b. is minder correct, omdat kelbra hier geen resultatiefvorm krijgt (wat in de vraag gesuggereerd werd).

150.79

Een aantal richting-aangevende voorz.s kennen echter geen resultatief-vereisende variant. In dat geval is een resultatiefloos antwoord acceptabel:

150.80

In bovenstaande voorbeelden is geïllustreerd hoe VS moet anticiperen op het antwoord om zelf reeds al dan niet voor een resultatiefvorm te kiezen. Iets dergelijks geldt voor het niveau van een pers.vnw. Sommige voorz.s kunnen alleen door een pers.vnw. 1n of 2n gevolgd worden (zie Blokken 140.7–10), en VS kan dat incalculeren:

150.81

Vraag a. hierboven is neutraal wat betreft 1e of 2e niveau. Zowel antwoord a. als antwoord b. is dan adequaat. Vraag b. is echter gemarkeerd: VS kiest expliciet voor het pers.vnw. 2n lelp (het), en geeft dus een indicatie dat hij met ÿriy een voorz. bevraagt dat een 2e niveau vereist. In dat geval is antwoord b. adequaat (loiniy (in de richting van) vereist een 2e niveau), maar antwoord a. is dat eigenlijk niet, al zal AG geen andere keus hebben, omdat voorz.s nooit een synoniem kennen met een ander niveau (dit in tegenstelling met de synoniemparen die er bestaan als we al dan niet voor een resultatief willen kiezen). Het zal duidelijk zijn dat het gebruik van ÿriy waarbij een resultatief of een pers.vnw. 2n op een bepaald voorzetsel "gestuurd" wordt, een beperkte gebruiksmogelijkheid heeft en meestal niet erg natuurlijk is.

150.82   <<   Mitulanis, brâ, -anis

Mitulanis vraagt naar de reden ("waarom") of naar de oorzaak ("waardoor") van iets. Als alternatief kan soms het suffix -anis gebruikt worden. Bijvoorbeeld:

In (1) is de variant met het suffix -anis alleen acceptabel als uit de context blijkt dat het hier om een verleden tijd moet gaan, want die is hier niet expliciet uit te drukken omdat het tijdssuffix -a vanwege -anis niet gebruikt kan worden.
In (2) is -anis niet bruikbaar vanwege het reeds aanwezige suffix -lije.
In (3) verdient de constructie met het vraagsuffix de voorkeur, want het vrag.vnw. mitulanis staat vanwege de lengte van de zin zo ver naar achter dat het bij het produceren van deze zin te lang duurt voordat AG in de gaten heeft dat er een vraag gesteld wordt. In § 93.77 is uitgelegd dat een additief soms naar voren gehaald mag worden (linkse dislocatie). Dat geldt ook voor vrag.vnw.n, en daarom is de volgende variant duidelijker:

Het vrag.vnw. mitulanis kan ook als voegw. gebruikt worden, zie hiervoor § 122.61. Ook brâ kan een voegwoordelijke functie hebben, maar dan in de betekenis van 'want'; zie § 122.58.

150.83

In de spreektaal kan mitulanis soms vervangen worden door brâ. Dit vrag.vnw. komt altijd aan het begin van de zin en geldt alleen voor directe vragen. Vergelijk alle variaties:

Varianten a. en b. zijn het meest formeel. Variant c. is minder formeel maar wel correcte schrijftaal. Variant d. is typisch spreektaal. Merk op dat brâ feitelijk een voegw. is met de betekenis 'want'; dit is behandeld in § 122.58–60.

150.84

Brâ (of brâ kâ) wordt in de spreektaal vaak geïsoleerd gebruikt in de betekenis 'waarom?; hoezo?' Evenals hoezo kan het ongeloof, verbazing of argwaan uitdrukken. De ontkennende variant brâ nert (waarom niet?; hoezo niet?) wordt vaak samengetrokken tot brân't. Bijvoorbeeld:

150.85   <<   Kol, -ecco

Het vrag.vnw. kol (hoe) kent als alternatief het suffix -ecco. Bijvoorbeeld:

Het vrag.vnw. kol kan ook als voegw. gebruikt worden, zie hiervoor § 122.62.

150.86

In de idiomatische uitdrukking tu farte kol? (hoe maak je het?) kan het vrag.vnw. kol niet door het suffix -ecco vervangen worden: tu fartecco heeft dus alleen de letterlijke betekenis 'hoe loop je?'. In snelle spreektaal klinkt tu farte kol als [tufaRtekô], en in wat nadrukkelijker taalgebruik verschuift het accent naar de laatste syllabe: [tufaRteko:]. Daarentegen klinkt tu fartecco altijd als [tufaRte:ko]. Er is dus in alle gevallen een verschil in geaccentueerde syllabe.

150.87

Kol kan goed gecombineerd worden met een add. Ook het equivalente vraagsuffix -ecco past in zo'n afhankelijke constructie (mits deze actief is). Vergelijk het zelfstandige gebruik in a. met het afhankelijke gebruik in b. en c.:

In zin c. komt het suffix -ecco in de plaats van het tijdssuffix -a in zâra. Het vraagsuffix -ecco is dus alleen bruikbaar als uit de context blijkt dat het hier om een verleden tijd moet gaan. Bij een expliciete uitdrukking van tijd kan alleen kol gebruikt worden.
Zie ook § 122.63 voor een dergelijk gebruik van kol in de functie van voegwoord.

150.88   <<   Pertót, -ótâ

Het vrag.vnw. pertót (hoevaak; hoeveel keer) kent als alternatief het suffix -ótâ. Bijvoorbeeld:

In zin a. wordt de voltooide tijd uitgedrukt middels inversie (object vóór het predicaat). Zo blijft ook de uitdrukking van tijd behouden in de variant met het vraagsuffix -ótâ.
In zin b. is de voltooide tijd niet uit te drukken met het suffix -a als dit vervangen is door -ótâ. In dit geval verdient het vrag.vnw. dus de voorkeur als de voltooide tijd expliciet uitgedrukt moet worden (omdat deze niet uit de context blijkt).
Het vrag.vnw. pertót kan ook als voegw. gebruikt worden, zie hiervoor § 122.38.

150.89   <<   Arðiyg

Arðiyg betekent 'in hoeverre; in welke mate', bijvoorbeeld:

Zeker in een wat langere zin (zoals b.) wordt de voorkeur aan linkse dislocatie gegeven, zodat de antwoordgever al direct begrijpt dat er een vraag wordt gesteld.
Arðiyg kan ook als voegw. gebruikt worden, zie hiervoor § 122.34.

150.90   <<   Kol-vrôk, kol-wys

Kol-vrôk en kol-wys zijn samengesteld uit kol (hoe) en vrôk = wys (wijze, manier). Bijvoorbeeld:

Kol-vrôk en kol-wys kunnen ook als voegw. gebruikt worden, zie hiervoor § 122.66–67.

150.91

Kol-vrôk en kol-wys kunnen ook aan méér dan één wijze of manier refereren. Om dit expliciet uit te drukken, kan eventueel ook voor een omschrijving gekozen worden, vergelijk:

In zin b. gebruikt het Spokaans een expliciet meervoud, evenals het Nederlands. Een expliciet enkelvoud (dus met de nadruk op het feit dat er maar één manier is) kan eveneens met een omschrijving bereikt worden, zoals in:

In dit laatste voorbeeld klinkt een wat vrijere Nederlandse vertaling natuurlijker.

150.92

Let op het subtiele verschil tussen kol (hoe) in a. en kol-vrôk (op welke wijze) in b.:

In a. wordt de nadruk op de wijze van schilderen gelegd, dus bijvoorbeeld of Piga het met een kwast, roller of verfspuit gaat doen. In b. lijkt het accent meer te liggen op het resultaat van het schilderen, dus hoe de kamer eruit komt te zien, afhankelijk van de kleur van de verf, of de verf mat of glimmend is, of het houtwerk een andere kleur krijgt, enzovoort.

150.93   Twee vrag.vnw.n in één vraagzin

In tegenstelling tot bijvoorbeeld het Nederlands, maakt het Spokaans niet graag vraagconstructies met twee vrag.vnw.n, in de trant van "wie heeft welk boek gelezen?". Indien mogelijk, worden zulke constructies in het Spokaans opgevangen met een constructie waarin een vrag.vnw. gecombineerd wordt met een vraagsuffix, bijvoorbeeld:

Deze zin kent geen alternatief, zodanig dat het vrag.vnw. lomp door het vraagsuffix -ompiy wordt vervangen en het vraagsuffix -atéf door het vrag.vnw. folarra, want lomp is het subject en kent derhalve geen equivalent vraagsuffix.
Zulke vraagzinnen waarin er naar twee dingen tegelijk gevraagd wordt, worden dubbele vragen genoemd.

150.94

Er zijn ook vraagzinnen mogelijk waarbij het vrag.vnw. en het vraagsuffix kunnen wisselen. VS moet nu een keus maken, en hij zal dan het vrag.vnw. gebruiken voor de primaire informatie die hij wil vernemen, en het vraagsuffix voor de secundaire informatie; vergelijk:

Als VS vraag a. produceert, wil hij primair weten wat Jân gegeten heeft, en secundair waar Jân gegeten heeft. In vraag b. is het net andersom. Moet de definitieve tijd expliciet uitgedrukt worden (dus met inversie: object vóór predicaat), dan is alleen variant a. mogelijk.

150.95

Bij een aantal vrag.vnw.n ontbreekt een vraagsuffix als equivalent, zoals: lompol (wie van de); kolpol (welk van de); folarkluft (wat voor een); arðiyg (in hoeverre); en ook alle genitiefvormen. In dat geval staat het Spokaans een vraagzin met twee vrag.vnw.n toe, bijvoorbeeld:

150.96

In wat meer verzorgde schrijftaal wordt zo'n dubbel vrag.vnw. hoe dan ook vermeden, en kan de toevlucht genomen worden tot een nevenschikking, in de trant van:

150.97   Vrag.vnw.n in geïsoleerde positie

De zelfstandige vrag.vnw.n uit Blok 150.45 kunnen ook geïsoleerd als vraag gebruikt worden, vaak als reactie op een onduidelijke of onvolledige mededeling (IN = initiële informatie, gegeven door AG):

150.98

Ook de afhankelijke vrag.vnw.n uit Blok 150.45 kunnen geïsoleerd als vraag optreden. De basisvormen worden eventueel uitgebreid met het spoor tiyn[s] (ding[en]) – ook als het aan mensen refereert (§ 132.31). Een dergelijke uitbreiding is bij de genitiefvormen zelfs verplicht:

Het spoor tiyn wordt verder beschreven in § 132.15–36.

150.99

Geïsoleerde vrag.vnw.n zijn alleen correct als duidelijk is waarnaar er gevraagd wordt. De vragen in de volgende voorbeelden zijn ambigu en dienen daarom vermeden te worden:

150.100

In beide antwoorden dient een indicatie gegeven te worden waaraan het vrag.vnw. refereert: aan het subject of aan het object. In (1) ligt de disambigueringsstrategie voor de hand: het spoor wordt vervangen door de focus uit de initiële zin:

150.101

Deze strategie gaat bij het zelfstandige vrag.vnw. in (2) niet op. In dit geval kan VS kiezen voor een elliptische constructie waarin het werkw. wordt herhaald, hetzij in de actieve, hetzij in de passieve vorm:

Eventueel kunnen de werkw.n vervangen worden door de sporen paine of painelije; zie hiervoor § 150.29.

150.102

Bijzonder frequent komen de geïsoleerde vrag.vnw.n voor in zogenoemde opinie-sequenties, zoals besproken in § 160.26. Omdat het in Spokanië niet beleefd is om ongevraagd je mening over iets te geven, probeert degene die graag zijn mening te berde wil brengen, de tegenpartij tot een vraag te bewegen, waarop zodanig geantwoord kan worden dat er sprake is van een meningsuiting. Een concreet voorbeeld: Rina gaat bij Kârle op bezoek en ziet dat hij een nieuwe bank heeft aangeschaft. Rina vindt dat een hele chique bank en wil dat graag tegen Kârle zeggen. Een spontane reactie in de trant van:

wordt in Spokanië niet op prijs gesteld, en zou bij Kârle de volgende reactie kunnen losmaken:

150.103

Daarom moet Rina voor een opinie-sequentie kiezen, bijvoorbeeld:

In deze context, waarin het evident is dat Rina wil dat Kârle haar mening vraagt, kan hij volstaan met het geïsoleerde kluft? (wat?). Elke langere vraag zou de indruk wekken dat hij ook écht naar Rina mening vraagt (wat hij niet van plan is te doen). Ook de andere uitspraken in deze sequentie kunnen een zeer elliptisch karakter krijgen, bijvoorbeeld:

150.104

Zo'n sequentie van snelle, elliptische frases komt in Spokanische communicatie zo frequent voor, dat mening-gevers in een informele situatie vaak niet eens de uitgelokte vraag van de tegenpartij afwachten.1 De elliptische sequentie uit de vorige paragraaf kan dan nog verder gereduceerd worden tot:

150.105   ad § 150.3   C. Antwoorden op informatievragen

Het element dat in een antwoordzin de nieuwe informatie draagt (waarnaar VS benieuwd is) wordt "focus" genoemd. Korte antwoorden (met weinig constituenten en eenvoudige syntax) kunnen op twee manieren geformuleerd worden: (i) de focus komt op de (ongemarkeerde) originele positie achter het predicaat, of (ii) de focus wordt naar voren gehaald, op een initiële (gemarkeerde) positie. Deze wijziging in de constituentenvolgorde is in § 93.77 en § 93.88–90 behandeld onder de term linkse dislocatie. Bijvoorbeeld:

Voor "gecombineerde" vragen (combinatie van een ja/nee-vraag met een informatievraag in de bijzin) als (3)VS, zie verder § 122.95–97. Vergelijk ook § 150.122.

150.106

Hoe langer en/of complexer een antwoordzin is, hoe meer de neiging bestaat om linkse dislocatie toe te passen. Voorbeeld: in (4) en (5) worden de antwoorden vanwege de aanwezigheid van een object zo "zwaar" gevonden dat er een sterke voorkeur voor vooropplaatsing van de focus is:

150.107

Als de focus een basiselement is (subject, object of echo), dan is vooropplaatsing ervan hoe dan ook noodzakelijk. Een subject in een actieve zin staat reeds op een initiële positie (zie (6)), maar een object of echo kan daar alleen verschijnen als de zin gepassiviseerd wordt (object of echo moet de kern worden, zie (7) en (8)):

Bij de vraag in (7) zijn twee antwoorden mogelijk: i. een passief met het subject pai do, en ii. een onpersoonlijk passief met het spoor blul (waarbij inversie achterwege blijft, zie ook § 132.134 voetnoot 1).
De met * gemerkte zinnen in (7) en (8) zijn wél grammaticaal als ze een spontane mededeling vormen, of als de zinskernen do resp. gress als focus optreden.

150.108

De focus kan ook een deel van een basiselement zijn. Als dit basiselement een object of echo is, zal er ook nu voor een passief gekozen moeten worden om dit element (als kern) vooraan de zin te krijgen. Dit is reeds behandeld in § 92.8:

Het telwoord dur is de focus, maar omdat deze deel van de object-constituent uitmaakt, moet het gehele object initieel worden, wat betekent dat het als zinskern in een passieve constructie moet optreden. De met * gemarkeerde zin is natuurlijk wel correct als spontane mededeling, of als antwoord op een vraag in de trant van Tu painât velk kluft? (Wat moet je nog doen?). In dat geval treedt de gehele antwoordzin als focus op (zie § 150.111).

150.109

In § 90.24 is er reeds op gewezen dat passivisering in het Spokaans ook noodzakelijk is bij symmetrische werkw.n als tinkere (worden) of pe (heten), waarbij het object als focus optreedt:

Ook nu weer geldt dat de met * gemarkeerde zinnen wel correct zijn als spontane mededelingen.

150.110

Als de focus een bijzin van een performatieve constructie is, moet er voor een passief gekozen worden, zodanig dat de bijzin vóór de hoofdzin met het performatieve werkw. staat, dus (zie ook § 92.7):

Ook nu weer geldt dat de met * gemerkte zin wél grammaticaal is als deze een spontane mededeling vormt.

150.111

Sommige vrag.vnw.n vereisen een antwoord dat uit een complete zin bestaat. In dat geval vallen focus en antwoordzin samen, en is vooropplaatsing van een constituent niet relevant:

150.112   Alleen focus [+ werkwoord]

Alle antwoordzinnen in (1)–(12) in § 150.105–110 doen ietwat geforceerd aan, zeker als de focus in een passiefconstructie is vervat, zoals in (7)–(12). In natuurlijke spreektaal zullen antwoordzinnen bijna altijd gereduceerd worden tot de focus, en als die focus de functie van zinskern heeft, kan die eventueel nog gevolgd worden door het werkwoord.
Vergelijk § 150.105–106 zinnen (1)–(4) met:

150.113

Vergelijk § 150.106 voorbeeld (5) met:

De focus die met hojelka? (wanneer?) bevraagd wordt, is opgesplitst in twee nevengeschikte "sub-focussen": mas en ef pirmink-lunatof. Deze zijn nader gemarkeerd met de referenten van tu (jullie): (i) Elsa en (ii) gress (ik). De nevengeschikte antwoordzin is derhalve een elliptische constructie. Voor zulke constructies, zie ook § 131.6 voetnoot 1.

150.114

Vergelijk § 150.107 voorbeelden (6)–(8) met:

De antwoorden in (7′) en (8′) hierboven zijn elliptische passiefconstructies waarbij het subject achterwege blijft. Zulke constructies zijn alleen als antwoorden acceptabel. Normaliter moeten objectpassieve zinnen zonder subject geconstrueerd worden met een spoor, bijvoorbeeld blul (zie § 91.8):

150.115

Bij voorbeeld (8′) in de vorige paragraaf zijn drie antwoorden mogelijk: (i) alleen de focus (al dan niet met de determinant ón); (ii) focus met hoofdwerkwoord; (iii) focus met gehele predicaat.1 Omdat het modale hulpwerkw. probare wel een semantische band met het subject gress ("ik" = aan wie gevraagd wordt) heeft, maar niet met de echo tu ("jij/jou" = aan wie gegeven wordt), keuren velen het elliptische antwoord (iii) af. Vandaar de ?-markering. Zie verder § 131.6 voetnoot 1 voor elliptische constructies.

150.116

Vergelijk § 150.108–109 voorbeelden (9)–(11) met:

Bij de koppelwerkw.n tinkere (worden) en tinde (blijven) kan het antwoord zo geformuleerd worden dat het bestaat uit de focus, gevolgd door het met pai gemarkeerde subject; dit is geïllustreerd in voorbeeld (10′).

150.117

Vergelijk § 150.110 voorbeeld (12) met:

Weglating van het voegw. den zal ertoe leiden dat VS de zin interpreteert als een spontane mededeling van AG (ofwel AG is van mening dat VS een klootzak is), niet als antwoord op zijn vraag (ofwel AG zegt dat Jân vindt dat VS een klootzak is). Bijvoorbeeld:

In geschreven taal (en ook in ietwat stijve spreektaal) kan den weggelaten worden mits er voor een Quotatief/Reportatief (§ 110.80–81) gekozen wordt, die een indirecte rede uitdrukt (ook in het Duits kan een conjunctief voorkómen dat de spreker zelf verantwoordelijk gehouden wordt voor de inhoud van de mededeling):

150.117a

Het voegw. den kan vaak ook vervangen worden door een -lira-bijzin, zoals in:

Maar als antwoord op de vraag "Wat zei Jân?" is alleen een den-bijzin mogelijk:

Ook dit is een indicatie dat een -lira-constructie een hechtere eenheid vormt met een matrixzin, en daarom niet geïsoleerd kan optreden; dit in tegenstelling tot een den-bijzin. Zie ook § 127.18 en § 132.42a voetnoot 1 voor dit verschil tussen den en -lira.

150.118

Hoofdwerkw.n die in een antwoordzin herhaald mogen worden, kunnen eventueel vervangen worden door het spoor-werkwoord paine (doen):

Hulpwerkw.n blijven bij paine achterwege. Merk op dat het herhalen van een hulpwerkw. in een antwoordzin toch al weinig correct is (§ 150.115).

150.119

Als de focus uitgedrukt kan worden met een pers.vnw., kan dit vervangen worden door een verbalisering, indien de focus optreedt als subject:

150.120

Vergelijk a. met b.:

In moderne spreektaal ontstaat echter een tendens om in alle gevallen een geverbaliseerd pers.vnw. als alternatief toe te staan, ook als het pers.vnw. als object of echo fungeert. Veel jongere Spokaniërs zullen ef gressera als antwoord in b. dan ook goedkeuren.
Vûcy-Zelma heeft dit gebruik reeds in 1971 in zijn artikel "Questions and Answers" geconstateerd en keurde het ten strengste af. In 1983 kwam hij in zijn artikel "Reference in colloquial Spocanian" terug op deze problematiek en moest hij toegeven dat een "strenge afkeuring van dit gebruik niet meer lijkt te stroken met een algemeen doorgezette en geaccepteerde tendens".

150.121   Focale zin en potentiële focus

Let op de verschillende focussen in a. en b.:

De enige nieuwe informatie in antwoord a. is Petriy; de overige elementen in de antwoordzin vormen slechts een echo-antwoord (herhaling van de informatie in de vraagzin). Dus alleen Petriy is focus.
In antwoord b. worden weliswaar de elementen kuntiyre en ef smurf herhaald, maar zij vormen tezamen met de negatie nert en de bijzin achter tur nieuwe informatie. In b. is dus de gehele antwoordzin de focus, en niet alleen Petriy.
Antwoordzin a. noemen we daarom een "focus-zin met herhaalde informatie", en antwoordzin b. noemen we een "focale zin".
Dus: een "focus-zin" is een zin die een focus bevat; een "focale zin" is een zin die zelf, in zijn geheel, als focus optreedt.

150.122

De focale zin b. in § 150.121 bevat een element dat ook op zichzelf als focus kan optreden (nl. Petriy, zie a.). Daarom kunnen we zeggen dat de focale zin b. een "potentiële focus" bevat. Het onderscheid tussen focale zinnen met een potentiële focus, en focale zinnen zonder zo'n potentiële focus is relevant, omdat potentiële focussen, evenals echte focussen, graag vooropgeplaatst worden. In het volgende voorbeeld is de potentiële focus vet, maar de echte focus is de gehele antwoordzin:

De frase ber Liyrotyka had een adequaat antwoord op de vraag kunnen zijn, omdat dit alle nieuwe informatie bevat waarnaar middels ÿr? (waar?) wordt gevraagd.1 Echter, AG bouwt om deze focus een complete zin die als nieuwe informatie gezien moet worden: in deze focale zin wordt de potentiële focus vooraan geplaatst.

150.123

Als de potentiële focus een object of echo is, moet deze met behulp van passivisering vooraan geplaatst worden:

De actieve vorm * Lerdu nÿf mimpits kuntiyre, tur iftam eft pen is als antwoord ongrammaticaal, omdat hierin twee potentiële focussen zitten, en een ervan moet vooropgeplaatst worden, wat alleen met passivisering mogelijk is.

150.124

Een constituent (of hele zin) die in principe als focus kan optreden, maakt soms deel uit van een groter geheel met focusfunctie. Een "groter geheel" kan focusfunctie hebben als het informatie bevat die voor de vraagsteller nieuw is:

In dit voorbeeld bestaat de focus uit een gehele zin, gevolgd door een afterthought, oftewel een nadere specificatie die aangeeft dat AG niet geheel zeker is van zijn gegeven antwoord. Vergelijk ook § 125.63 voetnoot 1.

150.125   Dubbele vragen

In § 150.93 is een voorbeeld gegeven van een constructie waarin een vrag.vnw. gecombineerd wordt met een vraagsuffix. We herhalen hier het voorbeeld:

Het antwoord op een dubbele vraag als (1) is altijd zo geconstrueerd dat het vrag.vnw. corefereert met de focus, en het vraagsuffix met een niet-focus. Zin (2a) is derhalve een juist antwoord op (1), maar (2b) is dat niet:

150.126

Merk op dat voorbeeld (2b) hierboven wel correct is als antwoord op een vraag als:

Nu fungeren ef mesâ mimpit en ef miterus tiyn in (2b) elk als focus, refererend aan de focussen folarra mimpit resp. folarra tiyn in (3).

150.127

In § 150.94 is een voorbeeld gegeven van een dubbele vraag met twee alternatieven, waarbij het vrag.vnw. gebruikt wordt voor de primaire informatie die VS wil vernemen, en het vraagsuffix voor de secundaire informatie. We herhalen dit voorbeeld en vullen het aan met wat mogelijke antwoorden:

150.128

Als iemand vraag (1) in § 150.127 produceert, wil hij primair weten wat Jân gegeten heeft, en secundair waar Jân gegeten heeft. In vraag (2) is het net andersom. Het meest natuurlijke antwoord is zodanig geformuleerd dat de primaire informatie het eerst gegeven wordt. Maar de initiële positie die de plaatsbepaling fes ef Napoli-lurfel in de antwoorden bij (2) inneemt, is vergeleken bij de basisvolgorde in de antwoorden bij (1) tamelijk gemarkeerd. Daarom zullen sommige Spokaniërs er de voorkeur aan geven om ook bij (2) antwoorden als bij (1) te gebruiken, ongeacht welk element nu primair of secundair is. De gemarkeerde antwoorden bij (2) zullen daarentegen nooit natuurlijk klinken als antwoorden op vraag (1), omdat vraag (1) expliciet primair naar wat? vraagt, en de antwoorden bij (2) zich expliciet primair op waar? richten.

150.129

In § 150.95–96 is een voorbeeld gegeven van een vraag met twee vrag.vnw.n, en het nevengeschikte alternatief dat als meer verzorgde schrijftaal geldt. We herhalen hier beide zinnen:

In beide gevallen bestaat het meest natuurlijke antwoord uit een passiefconstructie met de objectkern als focus, gevolgd door een beschrijving van het gedrag, iets in de trant van:

Een wat formeler antwoord met een -lira-bijzin waarin de aard van de straf in geverbaliseerde vorm is beschreven, zou kunnen zijn:

150.129a   Linkse extralocatie

In § 150.105–120 zijn twee strategieën besproken om een antwoordende zin te vormen die aansluit op een vraag. In beide gevallen gaat het in principe om vooropplaatsing van de focus. Bij linkse dislocatie is dan een passiefconstructie nodig om het object of de echo als zinskern aan het begin van de zin te krijgen. Dit is echter geen spontane spreektaal, maar meer formele schrijftaal – iets wat bij antwoordzinnen niet vanzelfsprekend is, aangezien een vraag/antwoordspel per definitie in de gesproken taal thuishoort.
De andere strategie is om af te zien van een "volledige" zin en alleen de focus, of de focus samen met het werkwoord, te noemen. Deze strategie past beter in spontane spreektaal.
Er bestaat nog een derde strategie, en dat is linkse extralocatie. Hierbij wordt de focus uit de basiszin gehaald en ervóór geplaatst. Als de focus een subject of object is, blijft er in de basiszin dus een positie leeg. Deze wordt dan opgevuld met een spoor op de subject- of objectpositie. Meestal wordt als spoor een pers.vnw. gekozen dat qua getal en geslacht met het element op de linkse extralocatie corefereert, maar als het spoor de objectpositie moet vullen, is ook het neutrale ef mogelijk. Wordt een echo uit de basiszin gehaald, dan gaat de echomarkeerder ón mee naar de extralocatie en de echopositie in de basiszin mag dan leeg blijven. Een andere mogelijkheid is dat ón op de oorspronkelijke echopositie achterblijft, samen met een spoor. Vergelijk een reguliere basiszin in a. met de linkse extralocatie in b. en c. (het spoor is vet):

150.129b

We geven hier enkele voorbeelden hoe de focus (dus dat wat bevraagd wordt) als extralocatie prominent genoemd wordt (het spoor is vet):

Merk op dat gewone voorz.bep.n hoe dan ook vooraan de zin kunnen staan; het gaat dan om linkse dislocatie, niet om extralocatie. Vergelijk de dislocatie in a. met de extralocatie in b. (altijd gescheiden door een komma):

De dislocatie van de voorz.bep. in a. is in alle gevallen correct, dus ook als het géén antwoord op een vraag betreft. De extralocatie van de echo in b. is alleen correct als de zin een antwoord op een vraag is waarbij kost ÿksanera als focus optreedt.

150.129c

De in de vorige paragrafen besproken vormen van extralocatie gelden als het een focus in een antwoordzin betreft. In onder meer § 92.12–16 en § 133.24 zijn andere vormen van extralocatie besproken die níét bedoeld zijn om een focus te markeren, maar om een topic weer te geven. Vergelijk de focus in a. met de topic in b.:

Zin a. is een adequaat antwoord op de vraag "Wie nodigen jullie niet uit?". "Pelf" is hier de focus. Variant b. is een mededeling binnen een context waar Pelf het onderwerp van gesprek is. Hier is "Pelf" dus een topic, en nu krijgt deze een kernfunctie, wat blijkt uit de objectpassieve constructie.
Andere voorbeelden van extralocatie zijn te vinden in § 110.49 en § 127.11.
Zie ook § AT.96 voor een algemeen overzicht met betrekking tot extralocatie, topic en focus.

150.130   ad § 150.3   D. Keuzevragen en hun antwoorden

Keuzevragen worden ook wel "gesloten vraagzinnen" genoemd. De term "gesloten" slaat op het feit dat VS in zijn vraag reeds een gesloten verzameling van mogelijke antwoorden vervat, waaruit AG moet kiezen. Een keuzevraag bevat bijna altijd een nevenschikking met het voegw. oft (of), en is in syntactisch opzicht meestal een variant van type 2 (open vraagzinnen; § 150.2).1 De nevenschikking kan syntactisch in de vraagzin verwerkt worden, maar ook als een losstaande bepaling op de vraag volgen. In feite doet VS dan twee dingen: hij stelt een vraag, en geeft vervolgens aan uit welke verzameling van potentiële antwoorden AG mag kiezen. Vergelijk de (open) informatievragen in a. met de (gesloten) keuzevragen in b.:

Merk op dat een vraag als (2b) niet alleen gericht kan zijn aan "jij", maar ook aan ["jij" + Elsa], aan ["jij" + Jân] of aan alledrie.

150.131

Vraag (1b) in § 150.130 is in syntactisch opzicht de eenvoudigste soort keuzevraag. VS produceert een gewone informatievraag (identiek aan die in (1a)), en voegt hier een elliptische zin aan toe, waarin de potentiële antwoorden genoemd worden. De enige adequate antwoorden die VS verwacht, zijn "op de tafel" of "in de kast" (maar AG kan natuurlijk ook een andere plek noemen, of "geen van beide" antwoorden, als VS een verkeerde keuze voorlegt).
Vraag (2b) is een variant op het type in (1b). De potentiële antwoorden zijn als nevenschikking in een relatieve bijzin vervat (hier vet), die het vrag.vnw. lomp als antecedent heeft. De bijzin is compleet als het spoor-werkw. melde (zijn) is toegevoegd (als drager van het suffix -lira), maar hij mag ook elliptisch zijn door het spoor-werkw. weg te laten. Merk op dat (2b) op twee manieren vertaald kan worden: vertaling i. is syntactisch gebaseerd op een informatievraag, gevolgd door een uitbreidende nevenschikking; vertaling ii. is syntactisch gebaseerd op een ja/nee-vraag waarin het subject als keuze-vereisende nevenschikking gevormd is.
In vraag (3b) heeft het vette deel het karakter van een relatieve bijzin (analoog aan (2b)), maar omdat het niet gebruikelijk is dat een -lira-bijzin geheel aan het eind van de matrixzin staat (in plaats van direct achter het antecedent), spreken we hier liever van een geïdiomatiseerde constructie (een soort afterthought) waarin meldelira eventueel aanwezig mag zijn.
Vraag (4b) kan beschouwd worden als een efficiëntere variant van vraag (5) hieronder, die analoog aan vraag (ii) in voetnoot 2 is gevormd:

150.132

Een bijzondere vorm van keuzevragen kan geïllustreerd worden met de volgende voorbeelden:

Vraag (7) is zonder verdere context ambigu, zoals blijkt uit de twee verschillende vertalingen; vraag (7) kan:

1. syntactisch identiek zijn aan vraag (6a), zodat -atéf in de betekenis van "welke" een vraagbepaling bij de reeks genoemde dieren vormt;
2. dezelfde syntactische vorm als (6b) hebben, zodat -atéf de onafhankelijke betekenis van "wat" heeft. De vetgedrukte reeks diersoorten is dan een keuze-uitlokkende bepaling, analoog aan de vette uitbreiding in (2b) in § 150.130.

150.133

Wordt (7) begrepen met betekenis i., dan zal een antwoord adequaat zijn als dit een of meer namen van dieren bevat, waarbij elke diernaam moet refereren aan hetzij een zoogdier, hetzij een reptiel, hetzij een vis, hetzij een amfibie (we hebben met een open informatievraag te doen). Bijvoorbeeld:

Zou AG ook nog vertellen dat hij vier papegaaien heeft gezien, dan is het antwoord niet adequaat, want "vogels" wordt in de reeks diergroepen niet genoemd!

150.134

Wordt (7) begrepen met betekenis ii., dan zal een antwoord adequaat zijn als dit een of meer van de vette elementen noemt (we hebben met een gesloten vraag te doen waarbij de potentiële antwoorden reeds door VS opgesomd zijn). Bijvoorbeeld:

150.135

Zonder nadere indicaties zal (7) geïnterpreteerd worden met betekenis i. (de primaire interpretatie). De secundaire interpretatie ii. moet expliciet uitgelokt worden, bijvoorbeeld doordat er vóór het bezoek aan de dierentuin in het bijzijn van VS is bepaald dat alléén de vier met name genoemde diersoorten bekeken zullen gaan worden.
Na het dierentuinbezoek kan VS (die thuis is gebleven) vraag (7) in de betekenis van ii. stellen.
Betekenis ii. kan echter ten gunste van i. uitgelokt worden, en wel op twee manieren:

1. Door het vette zinsdeel middels komma's van de rest te isoleren, en door er eventueel meldelira (zijnde) aan toe te voegen, analoog aan zin (2b) in § 150.130.
2. Door toevoeging van de determinanten qu ... qu.

Bijvoorbeeld:

150.136

In § 133.47–57 is de werking van qu ... qu met een refererende functie uitgelegd: als qu₁ een verzameling entiteiten markeert, en qu₂ markeert een reeks of opsomming, dan maken alle elementen uit deze reeks of opsomming per definitie deel uit van genoemde verzameling.
Zin (7′b) in de vorige paragraaf kan als volgt geparafraseerd worden: qu₁ markeert de verzameling entiteiten waaraan -atéf (wat) refereert; qu₂ markeert een opsomming van diersoorten die deel uitmaken van genoemde verzameling. Zodra VS het eerste deel van de vraag: tu qu zerfatéf ... heeft geuit, weet AG dat er nog een opsomming volgt van dingen waaraan het vraagsuffix moet refereren. Het vraagsuffix kan dan niet meer zó geïnterpreteerd worden dat het een ondergeschikte band met de elementen uit de opsomming aangaat en "welke ..." betekent.

150.137

Zin (7′b) in § 150.135 is in zoverre een onnatuurlijk voorbeeld, dat het refererende gebruik van qu ... qu officiële schrijftaal is, terwijl de gestelde vraag over de dieren in de dierentuin typisch in een spreektaalsituatie thuishoort. Qua inhoud en vorm is het volgende voorbeeld daarom veel natuurlijker:

Zou qu ... qu in bovenstaand voorbeeld achterwege blijven, dan is theoretisch ook de volgende interpretatie mogelijk: "Van welke tocht, benauwdheid, koude, hitte of herrie heeft u het meeste last in uw werkkamer?". Deze vraagzin klinkt echter nogal wonderlijk.

150.138

Ja/nee-vragen waarin enkele mogelijkheden met oft (of) nevenschikkend verbonden zijn, worden in verzorgd Spokaans níét als keuzevraag geïnterpreteerd, maar gewoon als ja/nee-vraag, waarbij bevestigend geantwoord kan worden als minstens één van deze mogelijkheden waar is. Vergelijk de "echte" keuzevragen in a. met de ja/nee-vragen in b.:

150.139

Bij de a-vragen hierboven verwacht VS dat AG een van de vetgedrukte elementen als focus in zijn antwoord kiest. Bij de b-vragen wordt een bevestiging of ontkenning verwacht. Concreet: als een van de drie genoemde personen in (1b) het geld daadwerkelijk heeft gestolen, of als een van de vijf opgesomde ergernissen in (2b) inderdaad tot last is, dient met "ja" geantwoord te worden (VS is dan verder niet geïnteresseerd wie van de drie de dader is, respectievelijk welke van de ergernissen het meest tot last is).
Als geen enkele persoon de dader is, of geen enkele ergernis (het meest) tot last is, dient de vraag met "nee" beantwoord te worden. Enigszins onduidelijk is de situatie als meer dan één persoon de dader is, of meer dan één ergernis tot last is. Formeel zou de vraag dan ontkennend beantwoord moeten worden (immers: het voegw. oft impliceert dat maar één van de opgesomde elementen "waar" kan zijn). In de praktijk blijken taalgevoel en logica niet hand in hand te gaan, en zullen beide vragen bevestigend beantwoord worden als ook twee van de genoemde personen (of zelfs alle drie), respectievelijk twee of meer van de genoemde ergernissen "waar" zijn.

150.140

Zoals gezegd, in verzorgd Spokaans worden de b-vragen in (1) en (2) van § 150.138 als pure ja/nee-vragen beschouwd. In minder formele spreektaal zullen dergelijke vragen vaak als echte keuzevragen worden gebruikt, zodat ze equivalent aan de a-vragen zijn. Op dergelijke informele keuzevragen kan op twee manieren geantwoord worden: het antwoord kan a. een herhaling van een deel van de vraag zijn, of b. aangeven welk deel van de vraag waar is:

De b-antwoorden zijn wel heel erg informeel, en alleen acceptabel als de vraag weinig complex is (maar dat zal een informele vraag per definitie al zijn). Uiteraard zijn ook andere antwoorden, zoals "Geen van beide" of "Ik weet het niet" mogelijk.

150.141

Dat de "minder formele spreektaal" ook in de schrijftaal kan doordringen, wordt bevestigd met de volgende vraag, die op een formulier van de gemeente Hoggebim voorkwam:

150.142

Veel personen die het formulier moesten invullen, antwoordden formeel correct "ja" of "nee", maar in dat geval stuurde de gemeente het formulier terug met de opmerking dat men graag wilde weten welke van de vier genoemde spaarmethodes men gebruikte. Dit misverstand is uiteindelijk uit de weg geruimd door de vraag te herformuleren in:

Merk op dat er aan de vier mogelijkheden nog een is toegevoegd: "geen van deze".
Ook als men geen enkele spaarmethode gebruikt, is de vraag nog steeds adequaat en kan er een toepasselijk antwoord gegeven worden.

150.143

In § 150.18 is gewezen op het verschil tussen a. een ja/nee-vraag met een nevenschikkend "of" en b. een nevenschikking van twee aparte vragen:

Het syntactische verschil tussen (4a) en (4b) is te visualiseren met behulp van de volgende structuurschema's, in de geest van wat er in § 120.18–19 is uiteengezet:

150.144

Bekijk nu de volgende nevenschikking van twee ja/nee-vragen:

De nevenschikking van de twee ja/nee-vragen in (5) is syntactisch equivalent aan de nevenschikking in (4b) (vorige paragraaf), maar in semantisch opzicht kennen beide nevenschikkingen een verschil: in (4b) bestaat er geen oorzakelijk verband tussen beide nevengeschikte leden: als men niet getrouwd is, hoeft men per definitie nog niet een partner te hebben; er zijn dus drie mogelijkheden: 1. men is getrouwd; 2. men heeft een partner; 3. men is niet getrouwd en heeft evenmin een partner.
Het ontkennen van het linker lid van de nevenschikking ("bent u getrouwd?") impliceert dus níét de bevestiging van het rechter lid ("heeft u een partner?"), en omgekeerd. Daarom moet het antwoord uit een duidelijke omschrijving van de situatie bestaan.

150.145

In vraag (5) echter is er een oorzakelijk verband tussen beide nevengeschikte leden: als de motor wél gerepareerd is hoeft de auto níét naar de garage gesleept te worden, en omgekeerd. Andere mogelijkheden: (i) de motor is gerepareerd maar de auto moet toch naar de garage gesleept worden, of (ii) de motor is niet gerepareerd en de auto hoeft ook niet naar de garage gesleept te worden, zijn binnen de context uitgesloten.1

De bevestiging resp. ontkenning van het rechter lid van de nevenschikking is dus direct afhankelijk van de ontkenning resp. bevestiging van het linker lid. Als AG dus alleen op de vraag in het linker lid antwoordt, is impliciet ook een antwoord op de vraag in het rechter lid gegeven. Theoretisch zou AG dus moeten kunnen volstaan met een simpel "ja" of "nee", waarmee hij de vraag (een ja/nee-vraag!) in het linker lid beantwoordt. In de praktijk werkt dit echter niet, omdat in een vraag/antwoordspel elk antwoord geacht wordt een antwoord op de laatste vraag te zijn (tenzij expliciet wordt aangegeven dat dit niet het geval is). Als AG op vraag (5) met "ja" antwoordt, kan VS dit op twee manieren opvatten: (i) volgens logische wetten is dit een antwoord op de linker vraag, want de beantwoording van deze vraag geeft impliciet het antwoord op de rechter vraag: dus de auto hoeft niet naar de garage gesleept te worden; (ii) volgens pragmatische wetten is dit een antwoord op de rechter vraag, want dit is de laatste vraag die gesteld is: de auto moet dus wel naar de garage gesleept worden. Deze ambiguïteit kan in het Nederlands opgeheven worden door een antwoord in de trant van

De antwoorden a., b. en c. refereren aan de linker vraag, antwoord d. aan de rechter.

150.146

In het Spokaans wordt deze ambiguïteit op de meest natuurlijke manier opgeheven door een echo-antwoord in de betekenis van "ja":

Echo-antwoord a. bevestigt de linker vraag, dus de rechter vraag is impliciet met "nee" beantwoord. Echo-antwoord b. bevestigt de rechter vraag, dus de linker vraag is impliciet met "nee" beantwoord.
AG geeft dus hoe dan ook een bevestigend antwoord, maar door het echo-effect wordt duidelijk welke van de twee nevengeschikte vragen bevestigend beantwoord wordt. Dit is het enige soort vraag/antwoordspel waarbij kale echo-antwoorden natuurlijk klinken (of volgens sommigen: grammaticaal zijn; zie ook § 150.29).

150.147

Nog een voorbeeld van twee nevengeschikte vraagzinnen waarbij er een causaal verband tussen het linker en rechter lid bestaat, zodanig dat het antwoord op het linker lid het tegenovergestelde antwoord op het rechter lid impliceert:

Er zijn nu twee echo-antwoorden mogelijk:

In b. kunnen de elementen tussen [  ] beide (of één ervan) weggelaten worden.

150.148   ad § 150.3   E. Verkapte vragen en Pseudovragen

Onder verkapte vragen verstaan we constructies die in syntactisch opzicht bevestigende zinnen zijn, maar binnen een bepaalde context begrepen moeten worden als een ja/nee-vraag, informatievraag of keuzevraag.
Pseudovragen zijn constructies die er in syntactisch opzicht als een vraag uitzien, maar waarop geen verbale respons wordt verwacht.

150.149

Voorbeelden van a. verkapte vragen, en b. de equivalente echte vraag:

150.150

De verkapte vragen (1) en (2) hebben het karakter van een ja/nee-vraag; (3) heeft het karakter van een informatievraag, en (4) van een keuzevraag.
Merk op dat een zin als (3a) géén indirecte vraag is, maar een echte bijzin met het voegw. kolpert (hoeveel). Voor het verschil tussen bijzinnen en indirecte vragen wordt verwezen naar § 150.167.
Of de a-zinnen in de vorige paragraaf als verkapte vraag begrepen worden, hangt van diverse factoren af, zoals de context, conventie, of kennis van de wereld.
Zijn deze factoren afwezig, dan zal de hoorder de a-zinnen als pure mededelingen opvatten, en niet met een verbale respons komen.

150.151

De antwoorden op verkapte vragen worden precies zo geconstrueerd als die op de equivalente echte vragen (zie hiervoor § 150.105–129c). Let daarom op de passiefconstructies in de volgende antwoorden (omdat het object de focus is):

VS:	Gress lelperre nÿf prôx morises, kolpert do rinne ef.
	Ik heb geen flauw idee hoeveel hij verdient.
AG:	Vluf dus 1000 rinnelije pai do noi ne'âma.
	Hij verdient wel meer dan 1000 herco.
VS:	Gress bladide eft cafer.
	Ik wil graag koffie.
AG:	Kettelije ef pai gress.   (eventueel:  Kette gress ef.1)
	Ik zal het brengen. (lett. "het wordt door mij gegeven")

In het antwoord bij het laatste voorbeeld wordt de focus ef (= de koffie) als zinskern gepresenteerd. Het bijzondere van deze verkapte vraag is, dat VS niet alleen een antwoord verwacht, maar ook een non-verbale respons (of misschien verwacht hij uitsluitend een non-verbale respons): hij wil dat AG met een kop koffie aankomt. Zo'n verkapte vraag is dus tegelijkertijd een pseudovraag, zoals in de volgende paragraaf wordt uitgelegd.

150.152

Pseudovragen vallen grofweg in zes categorieën:

1. Meningsverkondigingen: de spreker kleedt zijn mening in een vraag in, maar verwacht geen bevestiging of ontkenning van de hoorder. Het gaat meestal om een sturende vraag met een negatie (zie ook § 150.15–16):

   Aftel Mariy nert chafoste hordâ?	Zingt Mariy niet mooi?
   Aftel ef wónzol nert melde ojic lelmo tof?1	Is het geen schitterend weer vandaag?

2. Retorische vragen: het antwoord is reeds vervat in de context waarbinnen de vraag gesteld wordt. Ook dit zijn dikwijls sturende vragen met een negatie; de aanwezigheid van een AG is uitgesloten:

   Mitulanis ef pâx mešane kvâ fes ef wertlâ dus?
   Waarom komt er nou nooit 's vrede op de wereld?
   Aftel ef wónzol nert melde ojic lelmo tof?1
   Is het geen schitterend weer vandaag?
   Lerdu paino kluft? Cradef kirro tiffe!
   Wat heeft Lerdu gedaan? Wij allen weten het!
   Aftel tûre do melde vilt frera klojâs?
   Maar hij is je broer toch niet?
   Tu tiffe jazy, kol do bladide beri méte tu?
   Je weet toch hoe graag hij jou wil ontmoeten?
   Gress nert reppe pertót, tu perkelira beri hantre ef argerat? (zie ook § 150.88 zin c.)
   Hoe vaak heb ik niet gezegd dat je de deur op slot moet doen?

   In poëtisch taalgebruik kan een retorische vraag als zodanig benadrukt worden door toevoeging van ur fit ... (en zo ...):

   ℗ Ur fit, aftel mittof ÿrzeéts lelperre velk veliyter ÿdrentôs?
   [En] hebben deze barbaren nog menselijke gevoelens?

   ---

   1

   De pseudovraag Aftel ef wónzol nert melde ojic lelmo tof? is hier gegeven als een voorbeeld van zowel een meningsverkondiging als een retorische vraag. Afhankelijk van de context kan de hoorder uit deze vraag begrijpen dat VS zijn mening geeft (hij vindt het inderdaad prachtig weer, maar het is niet gezegd dat een ander dat ook vindt, want het is best wel fris), dan wel dat VS er niet op uit is om een mening te geven maar alleen om de weersgesteldheid bij de hoorder onder de aandacht te brengen (we zijn het er allemaal over eens dat het noodweer is, dus de vraag kan opgevat worden als ironie). Zie ook § 150.153.

   ---

3. Suggesties, aansporingen, vermaningen ed.: de spreker wil een actie ondernemen waaraan de hoorder moet meewerken, of waarmee hij op zijn minst moet instemmen (deze actie kan ook "verbaal" zijn, dus een vraag stellen):

   Mitulanis stus nert ojelste bjerr?
   Waarom geen bier bestellen? (bedoeld wordt: laten we nu een biertje bestellen)
   Aftel tu nert unere den tu perke beri kirture mittof?  (zie ook § 151.17)
   Begrijp je dan niet dat je daarvan af moet blijven? (bedoeld wordt: blijf met je vingers van dat [ding] af)
   Kol tu cônsidere ef ÿlorerdos enn eft kleter litalu furt ef kokmit?
   Wat zou je ervan zeggen om een nieuwe lamp voor de keuken te kopen? (bedoeld wordt: laten we een nieuwe keukenlamp gaan kopen)

4. Onduidelijkheid, onzekerheid of twijfel: de spreker vervat de uitspraak van een derde in een vraagvorm, of stelt zichzelf een vraag, om als het ware zijn gedachtegang in goede banen te leiden:

   (1)	Aftel gress meltâte fesért?	Zou ik thuis [geweest] zijn?
   (2)	Kol tétecû gress ef ljôls guldâ, gress reppe?2	Hoe zou ik de rupsen het beste kunnen doden?

   In voorbeeld (1) geeft de Reportatief (uitgedrukt met een conjunctief; § 110.81) weer dat iemand anders gezegd heeft dat ik thuis was. Zin (2) drukt een innerlijke twijfel uit. De spreker verwacht geen antwoord, maar laat zijn gedachten werken om het probleem zelf op te lossen. Zie ook § 110.63 waarin de Dubitatief behandeld wordt.

   ---

   2	Het tussenwerpsel gress reppe (lett. "ik zeg") drukt feitelijk uit dat het voorgaande geen vraag is waarop een antwoord wordt verwacht, maar een mededeling over de twijfel die ik heb. Gress reppe is in bevestigende zinnen dikwijls het equivalent van "namelijk". Het drukt een reden of een verklaring uit: Gress tinde fesért; ef bidale, gress reppe. Ik blijf thuis; het regent namelijk.

   ---

5. Beleefdheidsfrases: de vraag kan vaak met een (eventueel identieke) wedervraag beantwoord worden:

   Tu farte kol?	Hoe gaat het met je?

   Het is niet de bedoeling dat de aangesprokene na deze vraag omstandig gaat uitleggen wat hem de afgelopen tijd is overkomen en hoe hij zich momenteel voelt. Veeleer wordt er verwacht dat hij reageert met een identiek [Ur] tu farte kol? ([En] hoe gaat het met jou?) of met een neutraal Quista. (Goed.) of met het elliptische Ur tu? (En met jou?).

6. Verzoeken, bestellingen, geboden ed.: de spreker wil de hoorder tot een actie aanzetten, en daarom spreken we van "actie-opwekkingen":

   Aftel tu holarecû eft cafer?
   Kun je koffie brengen?
   Aftel tu linnavy ón Petriy, hojelka ef rapors melde klótarus?
   Wil jij aan Petriy vragen wanneer het rapport klaar is?

150.153

De grens tussen categorie 1. en 2. is niet altijd duidelijk te trekken. In alle gevallen hangt het van diverse factoren (context, conventie, kennis van de wereld) af, of de hoorder een vraag als pseudovraag opvat, en zich dus niet geroepen voelt om een verbale respons te geven. Retorische vragen worden als zodanig vaak gemakkelijk herkend omdat zij in geschreven taal voorkomen, waarbij de schrijver niet kan verwachten dat de lezer antwoord geeft (dat kan de schrijver feitelijk alleen verwachten als hij een enquêteformulier heeft geschreven).
Bij de categorieën 1. en 2. wordt er door de spreker in principe geen enkele respons van de hoorder verwacht, maar bij categorie 3. wel. De non-verbale respons die bij verzoeken, bestellingen, geboden ed. hoort, wordt nader geanalyseerd in § 150.171–176.

150.154

Soms kan een bijzin uit een (retorische) vragende zin bestaan. Vergelijk:

150.155

Vragen die niet bedoeld zijn om verbaal te beantwoorden, maar als actie-opwekkingen fungeren, zijn in het Spokaans minder algemeen dan bijvoorbeeld in het Nederlands. Een vraag wordt alleen als actie-opwekkende pseudovraag opgevat als aan twee voorwaarden wordt voldaan:

1. De vraag wordt gesteld in een situatie waarin er sprake is van een beroepsmatige uitvoering van de actie (zoals in dienstverlenende sectoren: obers, huisknechten, winkel- of baliepersoneel, en soms ook ondergeschikten op kantoor).

2. De vraag voldoet inhoudelijk aan bepaalde conventies die aan het beroep gebonden zijn (men kan een ober wel om koffie vragen, maar niet om een pakje sigaretten).

150.156

Vergelijk de volgende drie situaties:

I. Elsa is bij de kruidenier en vraagt:

Dit is een pseudovraag, waarop de winkeljuffrouw adequaat kan reageren door een pak suiker op de toonbank te zetten, en daarbij de prijs te noemen.

II. Elsa is bij de kruidenier en vraagt:

De situatie waarin Elsa vraag (2) stelt is identiek aan die bij (1), maar inhoudelijk valt (2) buiten de conventie: personeel in een kruidenierswinkel is niet aangenomen om geld te wisselen. De winkeljuffrouw zal (2) daarom als een echte vraag interpreteren en met "ja" of "nee" beantwoorden. Antwoordt ze met "ja", dan kan Elsa een verkapte vraag in de trant van (3) stellen:1

III. Elsa belt bij de buurvrouw aan en vraagt:

Dit is een echte vraag, waarop de buurvrouw met "ja" of "nee" kan antwoorden, maar die haar niet tot actie zal aanzetten.2 Als de buurvrouw met "ja" antwoordt, kan Elsa een actie uitlokken met een verkapte vraag in de trant van:

150.157

Als de verhouding tussen Elsa en de buurvrouw heel familiair is, kan de echte vraag (4) achterwege blijven, en is een verkapte vraag in de trant van:

voldoende om de buurvrouw tot actie aan te zetten.

150.158

De grens tussen "conventionele pseudovragen" en vragen die vanwege het gemarkeerde karakter niet als pseudovraag worden geïnterpreteerd, is niet altijd scherp te trekken. Een barkeeper die naast de drank ook veel sigaretten van het merk Keerâ verkoopt zal een vraag als Heeft u een pakje Keerâ voor me? als "conventionele pseudovraag" opvatten en tot de actie {AG GEEFT PAKJE SIGARETTEN AAN VS} overgaan. Verkoopt hij daarentegen zelden dit merk, dan kan hij bedoelde vraag als "onconventionele echte vraag" interpreteren, en alleen met "ja" of "nee" antwoorden, zonder zo'n pakje te geven.1 VS moet dan alsnog een verkapte vraag stellen om daadwerkelijk een pakje Keerâ te krijgen.
In alle gevallen is het in het Spokaans goed mogelijk om het subtiele vraag/antwoordspel zoals hier geschetst te omzeilen door gebruik te maken van een beleefde imperatief, bijvoorbeeld:

150.159

Pseudovragen (zie § 150.152) die bedoeld zijn als een aansporing, of om iemand tot actie aan te zetten, zullen door de aangesprokene meestal als vraag worden geïnterpreteerd, ook al snapt hij dat hij een verzoek krijgt. Een (sturende) vraag als

zal door een Spokaniër in principe beantwoord worden met "ja", "nee", "weet ik niet" of wat dan ook, maar hij zal hier nooit een aansporing in zien om het gras ook werkelijk te gaan maaien. Zo'n aansporing moet expliciet met een imperatief (vet) uitgedrukt worden, bijvoorbeeld:

Merk op dat een frase als ur paine-tûe beleefd is, terwijl het Nederlandse equivalent "en doe 't dan" juist gebiedend en onbeleefd overkomt.

150.160

Een taaluiting als

zal in Spokanië nooit zo begrepen worden dat de aangesprokene het vuilnis ook werkelijk buiten zet. Alleen een imperatieve toevoeging (vet) kan van deze vraag een beleefd verzoek maken:

Dit is de beleefde variant van de directe imperatief:

150.161   Gebruik van klojâs

Een positief dan wel een negatief antwoord kan uitgelokt worden door de vraag af te sluiten met het tussenwerpsel klojâs? (is het niet zo?). Vergelijk:

150.162

Ook in de volgende voorbeelden drukt klojâs? uit dat VS graag een bevestiging wil horen van wat hij vraagt (dus een "pseudovraag"):

150.163

Klojâs komt ook in bevestigende (dus niet-vragende) constructies voor. Het verschil met de voorbeelden uit de vorige twee paragrafen is minimaal: gebruikt VS klojâs? in een vragende zin, dan verwacht hij dat AG duidelijk "ja" of "nee" zegt; er wordt een verstandhouding tussen VS en AG benadrukt.
Na een bevestigende zin met klojâs mag de aangesprokene blijven zwijgen; de spreker verwacht geen instemming of medeleven van de aangesprokene, want hij wil alleen zijn mening kwijt.
Vergelijk a. met b.:

In de b-zinnen ontbreekt de vragende intonatie. Merk ook de vrije vertaling van klojâs in (2b) en (3b) op.

150.164   ad § 150.3   F. Indirecte vragen

Indirecte vragen kunnen op twee manieren geconstrueerd worden:

1. als een Quotatief
2. als een indirecte rede

Een Quotatief legt de nadruk op de vorm van de vraag; bij de indirecte rede gaat het om een bijzin met een voegwoord waarbij de inhoud van een gestelde vraag benadrukt wordt. Dit onderscheid is uitgelegd in § 125.46–47.
In de Quotatief krijgt het werkw. het conjunctief-suffix -ât[e] (in enk.) of -ûs[e] (in mv.), tenzij de vraag met een vraagsx. geconstrueerd is (het vraagsx. verdringt -ât en -ûs). Vergelijk:

In a. staat de directe rede (een directe vraag). In b. is de directe vraag in een Quotatief opgenomen; hier wordt de nadruk gelegd op het feit dat Elsa de vraag stelde: Lerdu zâre ÿr? of Lerdu zârÿra? In c. heeft de directe vraag het karakter van een bijzin met het vrag.vnw./voegw. ÿr gekregen; als Remiy degene is die zin c. produceert, doet hij dan ook geen uitspraak over de vorm waarin Elsa haar vraag heeft gepresenteerd, maar deelt hij slechts mee dat Elsa iets specifieks wil weten. Afhankelijk van de context heeft dit de implicatie dat ook Remiy dit zelf wil weten. Feitelijk bedoelt Remiy dan: "Zowel Elsa als ikzelf zou willen weten waar Lerdu woont".

We zullen eerst de Quotatief behandelen, waarna de indirecte rede aan de orde komt bij de behandeling van de voegwoorden (vanaf § 150.167).

150.165

Het vrag.vnw. aftel wordt ook bij de Quotatief gebruikt, maar bij een indirecte rede wordt het voegwoord âl (of) gebruikt. Vergelijk:

De Quotatief in zin b. wordt uitgedrukt met de conjunctief tiffûs, en het vraagpartikel aftel krijgt het karakter van een voegwoord (in het Nederlands staat inderdaad het voegw. 'of'). De indirecte rede in c. wordt gevormd met een bijzin, ingeleid met het voegw. âl (of).
Zin b. geldt alleen als Lerdu een vraag stelt/gesteld heeft in de trant van "Kennen zij Petriy?". Zin c. is daarentegen níét gebaseerd op het daadwerkelijk stellen van een vraag. De persoon die taaluiting c. doet, geeft met âl te kennen dat hij evenmin op de hoogte is van het waarheidsgehalte van de SvZ ZIJ KENNEN PETRIY als Lerdu dat is. Zie verder § 125.46–50 voor het onderscheid tussen aftel, âl en den in de functie van voegw.

150.166

Als er sprake is van emfase of contrastwerking, kan de Quotatief soms vóór de hoofdzin geplaatst worden. In dat geval is er een pragmatisch verschil tussen een vrag.vnw. en een vraagsx. Vergelijk:

In zin (1) ligt de nadruk op de plaats waar Petriy woont, en in (2) op het wonen.
Beide vooropgeplaatste Quotatieven zijn correct als er sprake is van een contextueel contrast.1

150.167   ad § 150.3   G. Vragende voornaamwoorden vs. voegwoorden

Het onderscheid tussen vrag.vnw., vraagsx., voegw. en betr.vnw. komt in het volgende Blok tot uitdrukking:

In de volgende paragrafen worden voorbeelden van de woorden uit dit blok gegeven. Bij de voorbeelden geldt:

1. = directe vraag
2. = Quotatief
3. = voegwoord
4. = betr.vnw.

De woorden en suffixen uit dit blok worden in de voorbeelden vet weergegeven; object- en echosporen staan onderstreept.
De voorbeelden zijn uitsluitend bedoeld om de verschillen tussen deze vier constructies te illustreren. Voor het semantische en syntactische gebruik van vrag.vnw. en vraagsuffixen, zie de rest van dit hoofdstuk. Voor het gebruik van voegw.n en determinanten, zie Hoofdstuk 122; voor de betr.vnw.n, zie Hoofdstuk 124.

150.168

Voorbeelden met zelfstandige vrag.vnw.n en voegw.n:

150.169

Voorbeelden met genitiefvormen:

150.170

Voorbeelden met afhankelijke vrag.vnw.n en voegw.n:

150.171   ad § 150.3   H. Non-verbale responsen

Alle soorten vragen die in § 150.2 zijn genoemd, kunnen ook een non-verbale respons uitlokken. Hiermee bedoelen we dat AG tot een bepaalde actie overgaat, wat hij niet gedaan zou hebben als de vraag niet gesteld was. In feite betreft het hier een algemeen verschijnsel dat in elke conversationele situatie mogelijk is. Ook het roepen ("help!"), schelden ("godverdomme!"), beledigen ("wat ben jij een stomme analfabeet!"), klagen ("ik voel me zo zielig") of welke taaluiting dan ook kan een non-verbale reactie bij de hoorder oproepen.
We zullen ons hieronder beperken tot het vraag/antwoordspel; degene die de non-verbale respons geeft, noemen we AG (antwoordgever). Non-verbale responsen worden hier gecodeerd met SCHREEFLOZE HOOFDLETTERS tussen accolades.1

150.172

De polaire morfemen siy en próp (§ 150.23) dienen dikwijls als ondersteuning van een non-verbale respons, zoals:

150.173

Als een vraag een bepaalde situatie verifieert, wordt dit meestal niet begrepen als een verzoek aan AG om tot een bepaalde actie over te gaan, bijvoorbeeld:

Deze vraag wordt door AG als een zuivere ja/nee-vraag opgevat, en hij zal dus bevestigend of ontkennend antwoorden, zonder de koffiepot daadwerkelijk te gaan halen, ook al wijst VS demonstratief naar zijn lege kopje. Echter, als AG het antwoord niet weet, kan hij zich door VS aangespoord voelen om in de keuken te gaan verifiëren. In dat geval is AG feitelijk tot een non-verbale actie aangezet om te voldoen aan de verwachting van VS, namelijk om de vraag van een adequaat antwoord te voorzien. Deze actie kan dan gemakkelijk een voortzetting krijgen in de vorm van het oppakken van de koffiepot en deze naar de kamer meenemen om het kopje van VS vol te schenken.
Als VS weet dat ook AG weet dat de koffiepot in de keuken staat, weet VS dat zijn vraag geen actie uitlokt, zodat hij gedwongen is om een directe vraag in de trant van

te stellen, als hij zijn kopje volgeschonken wil krijgen.

150.174

Informatievragen worden, evenmin als ja/nee-vragen (§ 150.173), gemakkelijk opgevat als een verzoek om tot een non-verbale actie over te gaan. Stel dat Jân en Elsa in de kamer zitten en Elsa hoort de baby (Kârle) boven huilen:

Als Jân weet waarom de baby huilt zal hij de reden aan Elsa meedelen zonder zich verder geroepen te voelen om boven naar Kareltje te gaan kijken. Als Jân níét weet waarom Kareltje huilt, kan hij zich verplicht voelen om boven te gaan kijken teneinde Elsa's vraag van een adequaat antwoord te kunnen voorzien. In dat geval doet Jân indirect wat normaliter met een concreet verzoek in de trant van:

bereikt had moeten worden.

150.175

Vergelijk het volgende voorbeeld met dat in § 150.173:

Ook nu weer geldt: als AG weet hoeveel koffie er nog in de pot zit, zal hij blijven zitten en het antwoord geven. Als hij het niet weet kan hij zich verplicht voelen om in de keuken te gaan verifiëren (teneinde een adequaat antwoord te kunnen geven), en als hij dan tóch eenmaal in de keuken is, kan hij (uit eigen wil) de koffiepot mee naar de kamer nemen.

150.176

De theoretische benadering in de vorige paragrafen kan in de praktijk als volgt vertaald worden: elke ja/nee-vraag of informatievraag die niet direct met een pers.vnw. 2e persoon aan AG is gericht, zal in principe nooit opgevat worden om tot een non-verbale handeling over te gaan, tenzij zo'n handeling nodig is om het adequate antwoord te achterhalen. In dat geval kan AG zijn actie zo aanpassen dat het "lijkt" of hij een door VS gedaan verzoek inwilligt.
Buitenlanders die zich in een Spokanische taalsituatie bevinden, vinden het gedrag van een Spokaniër vaak grillig of onhebbelijk, omdat zij deze wijze van vragen interpreteren niet begrijpen. Zo kon de volgende klacht van een Nederlander die bij een Spokaniër logeerde opgetekend worden: "Ârmyll is zo onberekenbaar. Gisteren toen ik hem vroeg of er nog bier in de koelkast was, stond hij direct op om een flesje te gaan halen, maar vandaag bleef hij zitten, en zei hij alleen maar 'ja'. Toen mocht ik het zelf gaan halen!" Wat deze Nederlander over het hoofd zag, was dat Ârmyll gisteren níét wist of er nog bier in de koelkast stond: hij ging dus kijken om zijn Nederlandse vriend van een adequaat antwoord te kunnen voorzien. Maar toen hij de koelkast eenmaal open had, was het natuurlijk een kleine moeite om een flesje bier voor zijn vriend mee te nemen. Toen de Nederlander dezelfde vraag de dag erna stelde, wist Ârmyll wél dat er bier aanwezig was. Hij hoefde dit dus niet te verifiëren en kon, terwijl hij bleef zitten, het adequate antwoord "ja" geven. De Nederlander had na dit antwoord direct moeten vragen: "wil je dan een flesje halen?" (dit was waarschijnlijk ook wat Ârmyll verwachtte, want waarom zou zijn vriend de vraag anders überhaupt gesteld hebben?).

© (2000) Rolandt Tweehuysen, Kimswerd, the Netherlands