Grammatica van het Spokaans

•  Home 
•  Inhoud 
•  Registers & Referenties 
•  Woordenboek 
•  SPARC 
•  Taalmenu 

101. Voltooide deelwoorden √

In dit hoofdstuk komen achtereenvolgens aan de orde:

1. regelmatige voltooide deelwoorden
2. gelexicaliseerde voltooide deelwoorden (vanaf § 101.32)
3. onregelmatige voltooide deelwoorden (vanaf § 101.41)

101.2   ad § 101.1   A. Regelmatige voltooide deelwoorden

Terwijl er voor de teg.dw.n, zoals besproken in Hoofdstuk 100, slechts één suffix beschikbaar is (-lira), moet er voor de (regelmatige) vorming van een volt.dw. een keuze uit maar liefst vier vormen gemaakt worden.
In tegenstelling tot deze vormenrijkdom van het volt.dw. is de gebruiksmogelijkheid ervan zeer beperkt. Zij kunnen uitsluitend als attributief additief of als bijgesteld additief gebruikt worden.
Dus zowel wat betreft de morfologie als wat betreft de syntactische omgeving vormen teg.dw.n en volt.dw.n elkaars tegenpolen.

101.3

In onderstaand Blok zijn de suffixen opgenomen waarmee een regelmatig volt.dw. gevormd wordt. Merk op dat het attributieve volt.dw. gevormd wordt van de wortelstam (zie § 82.2), en dat het bijgestelde volt.dw. gevormd wordt van de grammaticale stam (§ 82.10). In het enkelvoud zijn concrete bijgestelde volt.dw.n gelijk aan de gramst. Verscheidene grammatici spreken in dit verband liever van de toevoeging van een Ø-suffix (zie ook Candell, 1980).

101.4

Met betrekking tot polysyllabische volt.dw.n met een variabel accent is nog het volgende op te merken: als zulke volt.dw.n op een suffix eindigen (-or, -er of -âx), dan zegt de regel uit § 11.18 dat het accent op de vóórlaatste lettergreep ligt. Het accentpatroon is dan identiek aan het patroon bij de verwante infinitief (die op het suffix -e eindigt). Bijvoorbeeld: orefante [örefante] ~ orefantor [örefantör] ~ orefantâx [örefantâkþ]. In alle drie de vormen ligt het accent op de a.
Het volt.dw. dat met een Ø-suffix wordt gevormd, vertoont een afwijkend patroon: het ontbreken van een suffix betekent immers dat het variabele accent een lettergreep naar links verschuift: orefante [örefante] ~ orefant [örefant].

Nu bestaat er sinds ongeveer 1970 een tendens om ook zulke suffixloze volt.dw.n het accentpatroon te geven dat bij de gesuffigeerde varianten (en de infinitief) hoort. Suffixloze volt.dw.n krijgen dan het accent op de laatste lettergreep: orefant [örefant]; texosk [tekþosk]; hômbaar [hômbawar], zodat zij zich conformeren aan het accentpatroon van de overige volt.dw.n. Deze bijzondere accentuering werd omstreeks 1985 populair in de intellectuele kringen van Hirdo en Amahagge (en daarom ook op de radio en tv), en is voor het eerst beschreven door Ðûft-Cwejeñg (1991). Hij wijst erop dat deze neiging om de geaccentueerde lettergreep van een infinitief ook in andere verbale vormen te behouden niet nieuw is: ook bij toevoeging van modale suffixen blijft het accent op de oorspronkelijke lettergreep gefixeerd, bijvoorbeeld: orefante [örefante] ~ orefantavy [örefantavy], en niet *[örefantavy] (wil zwemmen). Dit is in § 11.25 uitgelegd. Het door Candell voorgestelde Ø-suffix lijkt dus – evenals de overige volt.dw.-suffixen uit Blok 101.3 – wel degelijk bestaansrecht te hebben: het beïnvloedt het woordaccent op precies dezelfde manier als een "echt" (monosyllabisch) suffix.

101.5

Een aantal attributieve volt.dw.n (dus op -or) vertonen een kleine afwijking in de wortelstam. De meestvoorkomende gevallen zijn:

Ondanks de afwijkingen in de wortelstam worden deze volt.dw.n tot de regelmatige vormen gerekend.

101.6

In Hoofdstuk 100 is gebleken dat een teg.dw. op voornamelijk morfosyntactische gronden gedefinieerd kan worden: het deelwoord is altijd herkenbaar aan het suffix -lira en geen enkel ander suffix kan een teg.dw. vormen. Daarentegen kan een volt.dw. het beste op semantische gronden gedefinieerd worden, want zo'n deelwoord is lang niet altijd aan een specifiek suffix herkenbaar: ten eerste zijn er drie productieve suffixen (waarvan -er nog diverse andere betekenissen kan hebben), en ten tweede zijn vele volt.dw.n op onregelmatige wijze gevormd (zie § 101.41). De semantische definitie is reeds genoemd in § 40.67, en die luidde:

1. Als een woord X, dat is afgeleid van werkwoord W, uitdrukt dat de handeling van W volbracht is, dan is X een volt.dw.1

101.7

Voorbeelden van attributieve volt.dw.n (we beperken ons hier tot obtrans.werkw.n):

101.8

Voorbeelden van bijgestelde volt.dw.n (we beperken ons hier tot obtrans.werkw.n):

101.9

Stel dat S, O en E de potentiële basiselementen bij werkwoord Y zijn, dan bestaat er een bepaalde semantische relatie tussen volt.dw. X en deze elementen. Dit is uitgelegd in § 40.68.
Omdat er drie potentiële basiselementen zijn, kan de volgende hiërarchie opgesteld worden:

2. Het volt.dw. vormt een bepaling bij: O > E > S.

Deze "Volt.dw.-fundament-hiërarchie" wil zoveel zeggen als: "als er geen potentieel object mogelijk is, dan vormt het volt.dw. een bepaling bij de echo. Als er geen potentiële echo mogelijk is dan vormt het volt.dw. een bepaling bij het subject".1

101.10

In § 40.67–71 zijn de volt.dw.n besproken, voor zover zij een attributieve functie hebben. Ook bij een bijstellende functie geldt b. uit de vorige paragraaf. Bijvoorbeeld (vergelijk ook de voorbeelden in § 40.68):

101.11

In § 100.46 is gewezen op het Principe van de Complexiteit, waarmee verklaard kan worden dat een attributief teg.dw. vervangen wordt door een bijzinsconstructie zodra het teg.dw. deel uitmaakt van een "zware" constituent. Bijvoorbeeld:

Dit Principe wordt op exact dezelfde wijze toegepast bij volt.dw.n., zoals:

Een volt.dw. onderscheidt zich echter van een teg.dw., doordat er voor het volt.dw. twee verschillende vormen bestaan (vergelijk de vette suffixen hierboven), zodat er van een eenvoudige "verplaatsing" van een zware constituent geen sprake meer is.

101.11a

In een bijstellende functie zijn volt.dw.n identiek aan de gramst., indien ze bij een enkelvoudig, concreet subst. horen (ze krijgen een Ø-suffix, zie Blok 101.3). Dergelijke volt.dw.n zijn bovendien identiek aan een additief, indien het werkwoord met het suffix -e van zo'n additief is afgeleid. Zo hoort bij hupstere (groot worden) de gramst. (en dus het bijgestelde volt.dw.) hupster, maar dit is tevens de vorm van het additief waarvan het werkwoord is afgeleid. In dergelijke gevallen wordt het bijgestelde, suffixloze volt.dw. vermeden. Vergelijk:

Zin b. wordt afgeraden omdat het volt.dw. utfin (verbreed) hier niet te onderscheiden is van het additief utfin (breed).1 In dit geval wordt er liever voor een bijzin gekozen, bijvoorbeeld:

101.12

Hoe zwaarder een volt.dw.-constructie is, hoe moeilijker deze attributief gebruikt kan worden. Vergelijk het toenemende gewicht en de hiermee gepaard gaande afnemende grammaticaliteit:

Het vraagteken ? in (2) drukt uit dat een kleine groep van grammatici elke nadere specificatie van een attributief gebruikt volt.dw. afkeurt (zoals Kojen-Pôt, 1963).1

101.13

Een alternatief voor (3) en (4) wordt geboden in de vorm van een bijgesteld volt.dw. Merk op dat zo'n bijstelling bij zeer lichte volt.dw.-constructies juist níét acceptabel is:

Uit (3′a) en (3′b) blijkt dat er voor de twijfelachtige constructie in (3) twee alternatieven bestaan. In (3′a) staat de vette bepaling, evenals in (3), vóór het volt.dw., geheel parallel aan de situatie in (2) en (2′). In (3′b) daarentegen leidt het relatief grote gewicht van de vetgedrukte bepaling tot rechtse dislocatie1, waardoor een constructie ontstaat die identiek is aan (4′). De vetgedrukte voorzetselbepaling in (4′) is zo zwaar, dat rechtse dislocatie de enige oplossing is (een constructie als *ef rapors, fes ef treno tremp is dan ook geheel ongrammaticaal).

101.14

Een attributief volt.dw. kan een wederkerende interpretatie hebben, uitgedrukt met een wed.vnw. (zie Blok 72.3). In (1) staat een voorbeeld van een gewoon transitief werkwoord, en in (2) staat een inherent wederkerend werkwoord (§ 72.4):

Vergelijk deze constructies met de reflexieve teg.dw.n in § 100.24.

101.15

In § 91.30–33 is uiteengezet dat een reflexieve constructie als een passief geïnterpreteerd kan worden indien het subject zakelijk is, zoals in (1b):

Van (1a) kan een volt.dw.-constructie afgeleid worden waarin het wed.vnw. behouden blijft (zie vorige paragraaf); van (1b) is dit echter niet mogelijk:

Het grammaticale alternatief voor (2b) is: ef trempor mimpits (de gelezen boeken).
Merk op dat een wederkerende constructie met een passieve interpretatie wel mogelijk is in combinatie met een tegenwoordig deelwoord: ef sena trempelira mimpits (de boeken die gelezen worden). Zie ook § 100.26.

101.16

Een attributief volt.dw. kan nooit een wederkerige interpretatie hebben, uitgedrukt met een wig.vnw. (zie Blok 72.39). In (1) staat een ongrammaticale constructie met een attr.volt.dw.; in (2) staat de correcte variant met een ondergeschikte bijzin:1

Zie verder de analoge vormen met een tegenwoordig deelwoord in § 100.27.

101.17

Een bijgesteld volt.dw. kan soms een predicatieve relatie aangaan (vergelijk ook een dergelijke relatie met teg.dw.n, § 100.28). Vergelijk het additief in de a-zinnen met het volt.dw. in de b-zinnen, en let op de congruentie tussen het volt.dw. en de zinskern:

101.18

Onder meer Kojen-Pôt (1977) keurt de b-zinnen in de vorige paragraaf af, omdat er eerder sprake is van een eigenschap die aan het predicaat toegekend wordt dan van een voltooide handeling; en een volt.dw. drukt immers typisch zo'n voltooide handeling uit. Hij keurt daarom alleen de volgende alternatieven goed, waarbij het volt.dw. als een attributieve bepaling bij een "dummy"-substantief verschijnt:

101.19

In § 100.40 is erop gewezen dat er bij teg.dw.n die aan een gebeurtenis in het verleden refereren, semantisch-logische restricties bestaan om zulke deelwoorden in een subjectieve (§ 100.31), objectieve (§ 100.35) of echoïsche (§ 100.37) relatie toe te passen. Omdat voltooide deelwoorden per definitie aan een gebeurtenis in het verleden refereren, zijn deze drie relaties onmogelijk. Dit kan geïllustreerd worden aan de hand van de volgende voorbeelden: hierin staat telkens een subjectieve relatie die gedefinieerd wordt als "de handeling (proces) van het predicaat heeft tot gevolg dat het vette element een bepaling bij het subject wordt". In a. is het vetgedrukte element een additief, in b. een teg.dw. en in c. een volt.dw.:

Zin c. is semantische onzin omdat een aan de gang zijnd proces ("groeien") hier tot gevolg moet hebben dat een ander proces reeds voltooid is ("gebogen zijn"). In plaats van de volt.dw.n tegtor of tegtâx kan een additief met de betekenis 'krom, gebogen' gekozen worden, omdat een additief niet een (voltooid) proces uitdrukt, maar een eigenschap: Ef vilduls lelde lo flectriyn (De bomen groeien gebogen).

101.20

In de tweede reeks voorbeelden staat telkens een objectieve relatie die gedefinieerd wordt als "de handeling van het predicaat heeft tot gevolg dat het vette element een bepaling bij het object wordt". In a. is het vetgedrukte element een additief, in b. een teg.dw. en in c. een volt.dw.:

Zin c. is semantische onzin omdat een aan de gang zijnde handeling ("verven") hier tot gevolg moet hebben dat een andere handeling (of liever: proces) reeds voltooid is ("verknoeid zijn"). In plaats van de volt.dw.n texoskor of texosk kan een additief met de betekenis 'verknoeid, verpest' gekozen worden, omdat hiermee een eigenschap uitgedrukt wordt (die het gevolg is van het "verven"): Tek verfute ef krur lo texosa (Tek verft de muur zodanig dat deze verpest wordt/is).

101.21

Een volt.dw. kan nooit binnen een verbale constituent optreden. Daar voltooide tijden (in andere talen typisch tijden om een volt.dw. te gebruiken) met behulp van de woordvolgorde of van een suffix uitgedrukt worden, is er ook geen noodzaak om volt.dw.n bij dergelijke tijden te gebruiken. Hetzelfde geldt voor passiefconstructies, die immers ook met behulp van een verbaal suffix gevormd worden.
Een volt.dw. kan evenmin gecombineerd worden met een koppelwerkw. Vergelijk:

In plaats van (3) kiest het Spokaans voor een passiefconstructie, ook al is er eerder sprake van een situatie dan van een actie die plaatsgevonden heeft:

101.22

Vergelijk:

In (1) staat het additief kârytiy, dat in zin a. een eigenschap aangeeft die aan Elsa toegekend wordt, respectievelijk in b. toegekend zal blijven.
In (2) staat het volt.dw. iriter of iriteror, dat alleen kan uitdrukken dat het proces van "irriteren" voltooid is. Deze betekenis is onverenigbaar met de betekenis van koppelwerkw.n als pónze (worden, raken) of tinde (blijven).

De onmogelijkheid om een volt.dw. met een koppelwerkw. te combineren, is geheel analoog aan de onmogelijkheid om een teg.dw. met een koppelwerkw. te combineren, zoals uiteengezet in § 100.34. Zie verder Hoofdstuk 102 voor koppelwerkwoorden.

101.23

Een passiefconstructie kan soms vermeden worden door gebruik te maken van een constructie met een attributief volt.dw. Zo'n constructie is vooral correct als het passief meer een eigenschap dan een uit te voeren handeling uitdrukt, zoals in:

Vergelijk de (min of meer) overeenkomstige passiefconstructies:

Zie ook § 91.34.

101.24

In § 100.17–19 is met betrekking tot de teg.dw.n een onderscheid gemaakt tussen een attributieve -lira-constructie die een incidentele of continue handeling uitdrukt, en samengestelde substantieven of speciale additieven die een "potentie" uitdrukken. Een dergelijk onderscheid kan ook gemaakt worden bij volt.dw.n. Vergelijk:

Bij (1) leeft de gedachte aan de handeling van het "buigen". De samenstelling in (2) drukt een "potentie" uit: de staaf heeft de mogelijkheid om een gebogen vorm aan te nemen. In (3) wordt slechts een uiterlijke eigenschap genoemd.

101.25

Merk op dat samenstellingen als in (2) heel goed vervangen kunnen worden door speciale additieven, al dan niet afgeleid van een ander additief. Zo bestaan de suffixen -amiy en -n om de in (2) bedoelde "potentie" uit te drukken:

Zie ook § 41.2 voor dergelijke additief-afleidingen.

101.26

Omdat een bijgesteld volt.dw. van de gramst. is afgeleid, ontstaan er dikwijls homoniemen. In § 82.37 is er reeds op gewezen dat veel werkwoorden een identieke gramst. hebben, omdat deze gevormd wordt door verdubbeling van de één na laatste consonant, waarbij de distinctieve eindconsonant wegvalt. Als het volt.dw. bovendien identiek is aan de gramst. (bij niet-abstr.subst.n in het enkelvoud) is de kans op homonimiteit (en dus ambiguïteit) groot, bijvoorbeeld:

Betekenis a. is mogelijk als šot afgeleid is van šote (neerschieten). Betekenis b. is mogelijk als šot afgeleid is van šoe (ondervragen). De ambiguïteit van (1) kan opgeheven worden met de volgende passiefconstructies:

101.27

Een andere wijze om de ambiguïteit in (1) uit de vorige paragraaf op te heffen bestaat uit de toevoeging van een extra attributief volt.dw. dat equivalent is aan het bijgestelde volt.dw. Dit is echter voornamelijk spreektaal of ongedwongen schrijftaal:1

101.27a

Bijgestelde volt.dw.n die gecombineerd zijn met een voorz.bep. kunnen soms vervangen worden door een samengesteld subst., zodanig dat het volt.dw. vervangen wordt door een genominaliseerde vorm op -os. Het gaat hier om nominale afleidingen zoals besproken in § 20.17–18. Bijvoorbeeld:

Zulke samengestelde subst.n ter vervanging van een bijgesteld volt.dw. komen vooral voor in een nogal technische of specifieke context. In andere gevallen geven ze vaak een nodeloos gewichtige indruk die humoristisch of ironisch bedoeld is. Vergelijk zin a. in een neutrale context met de typische kookboekentaal in zin b.:

101.28

Vergelijk:

Bij een trans.werkw. als neyle (dempen) gaat het volt.dw. een semantische relatie met het object aan (in (1a)), en het teg.dw. gaat een relatie met het subject aan (in (1b)). Bij een intrans.werkw. echter gaat zowel het volt.dw. als het teg.dw. een relatie met het subject aan, bijvoorbeeld:

Nu blijken een volt.dw. en een teg.dw. in de definitieve tijd dezelfde betekenis te hebben (mits beide attributief gebruikt).1
Het is moeilijk om duidelijke regels te geven wanneer (2a) en wanneer (2b) gebruikt moeten/kunnen worden. Over het algemeen kan gesteld worden dat de voorkeur gegeven wordt aan een volt.dw., tenzij om de een of andere reden een definitieve tijd expliciet uitgedrukt moet worden, bijvoorbeeld bij contrast of tijdscongruentie. Bijvoorbeeld:

Contrast:

Tijdscongruentie:

Zie ook Hoofdstuk 111 over het gebruik van werkwoordstijden.

101.29

In het Nederlands kunnen volt.dw.n van intrans.werkw.n alleen attributief gebruikt worden als zij mutatief zijn, ofwel "het overgaan van de ene toestand in de andere" uitdrukken (zie ook § 102.21). Immutatieven (die "het verkeren in een toestand" uitdrukken) kunnen dat niet of moeilijk. Mutatieven onderscheiden zich bovendien van immutatieven doordat zij niet met hebben vervoegd worden, maar met zijn. Vergelijk:

Mutatief:

Immutatief:

101.30

Sommige bewegingswerkwoorden krijgen een mutatief karakter als zij nader bepaald worden door een richting-constituent, bijvoorbeeld:

Immutatief:

Mutatief:

101.31

Het Spokaans daarentegen maakt dit onderscheid tussen "mutatief" en "immutatief" niet. Elk intrans.werkw. kan als volt.dw. in een attributieve of bijgestelde positie verschijnen:1

Merk op dat de Spokaanse volt.dw.-constructies bij mutatieven in het Nederlands door een relatieve bijzin vertaald moeten worden.

101.31a

Verbale afleidingen van pers.vnw.n (zie Blok 71.8) kunnen soms in de vorm van een volt.dw. verschijnen als ze aan personen refereren, bijvoorbeeld:

In het laatste voorbeeld wordt getoond hoe ook een vrijere vertaling mogelijk is. Zulke volt.dw.-constructies worden niet door iedereen goedgekeurd. Zie ook § 71.16.

101.31b

Omdat een volt.dw. een voltooide gebeurtenis uitdrukt waarbij de aanwezigheid van een agens begrepen kan worden (mens of zaak die als subject bij het werkw. kan optreden), kan die agens in een voorz.bep. met pai (door) toegevoegd worden. Daarentegen drukt een additief vaak een situatie of eigenschap uit, waarbij een pai-bepaling semantisch niet past. Vergelijk de vette volt.dw.n in a. met de additieven in b.:

Voor gÿpâx en gÿpiyn in (2), zie ook § 101.43.
De a-zinnen kunnen als volgt door een passiefconstructie geparafraseerd worden:

101.32   ad § 101.1   B. Gelexicaliseerde voltooide deelwoorden

Veel volt.dw.n op -or drukken niet alleen de voltooiing van de handeling uit (zoals uiteengezet in § 101.6), maar ook een eigenschap. In dit laatste geval fungeert een volt.dw. als een additief CAT. I. Onder meer de volgende volt.dw.n zijn op een dergelijke wijze gelexicaliseerd:

Er is dus sprake van ambiguïteit in uitdrukkingen als:

Enerzijds kan er een eigenschap bij belp-frenvu, resp. ubara uitgedrukt zijn; anderzijds kan de nadruk liggen op de voltooiing van het proces van "uitsterven", resp. "bederven".

101.33

Het additivische karakter van de volt.dw.n in de vorige paragraaf blijkt uit het feit dat deze vormen ook in combinatie met een koppelwerkw. gebruikt kunnen worden. Vergelijk de additieven in a. met de "echte" volt.dw.n in b., die achter een koppelwerkw. ongrammaticaal zijn:

Grammaticale alternatieven voor de b-zinnen zijn:

101.34

Let op het gebruik van de werkw.n mariane (getrouwd zijn) met het bijbehorende additief marianor (getrouwd = een situatie), en marianare (trouwen) met het bijbehorende volt.dw. marianaror (getrouwd = een gebeurtenis die plaatsgevonden heeft). In (1) is telkens sprake van een situatie; in (2) van een gebeurtenis:

In (1c) is sprake van een vroegere situatie (Leon is tegenwoordig van Sylva gescheiden). In variant i. is het add. marianor verbonden met het koppelwerkw. melde in de def.tijd. In variant ii. staat het werkw. mariane in de def.tijd. Let op dat het add. marianor (getrouwd) níét dezelfde betekenis heeft als het volt.dw. marianor (getrouwd geweest). Het add. drukt een huidige situatie uit, maar het volt.dw. drukt het einde van een situatie uit, analoog aan bijvoorbeeld kinure ~ kinuror (ziek zijn ~ ziek geweest). Om verwarring met het additief te voorkomen, wordt het volt.dw. marianor nooit gebruikt. In een constructie als ef marianor tiyp zal het vette woord dus altijd als een additief begrepen worden, dus: 'het getrouwde stel' (en niet "het stel dat getrouwd is geweest"). Wel kan gezegd worden: ef marianalira tiyp (het stel dat getrouwd geweest is; lett. "het getrouwd geweest zijnde stel"). Vergelijk dit met ef marianaror tiyp (het getrouwde stel) waarin het vette woord uitdrukt dat het stel op enig moment ten overstaan van een geestelijke of ambtenaar in het huwelijk is getreden.

101.35

Het Spokaans kent ook een aantal volt.dw.n op -or waarvan de betekenis zodanig gelexicaliseerd is dat er nauwelijks of geen semantische verwantschap met het bijbehorende werkwoord meer bestaat. Dergelijke gelexicaliseerde volt.dw.n treden eveneens op als een additief CAT. I, en hebben meestal een abstracte betekenis. Enkele algemene gevallen zijn:

101.36

Al deze -or-vormen kunnen tevens als "echt" volt.dw. met de voorspelbare betekenis optreden; vergelijk het volt.dw. in a. met het add. in b.:

101.37

Daarentegen kan een "echt" volt.dw. op -or niet als bijstelling gebruikt worden:

Vergelijk ook de gelexicaliseerde teg.dw.n, zoals besproken in § 41.5.

101.38

Soms bestaat de gelexicaliseerde -or-vorm alleen in een samenstelling:

Terwijl de volt.dw.n zâror, sador en sÿrtor nimmer als additief kunnen optreden, kunnen de hierboven genoemde additieven nimmer als volt.dw. optreden (want de bijbehorende werkwoorden *fer-zâre, *roji-sade en *jasÿrte bestaan niet).

101.39

Een bijzonder geval is:

Dit additief is geen samenstelling van helbi en het volt.dw. meggor (op/uitgevoerd) (dus analoog aan § 101.38), maar van helbi en het additief meggor (geforceerd; aanstellerig) zoals dat in § 101.35 genoemd is.

101.40

Speciale aandacht verdienen de additieven die zijn opgebouwd met de circumfixen ide--or en lâ--or, zoals:

Omdat *drynj, *spur en *tôrt geen bestaande Spokaanse substantieven zijn, mag aangenomen worden dat bovenstaande additieven ofwel met ide--or en lâ--or zijn afgeleid van een werkwoord, ofwel met ide- en lâ- zijn afgeleid van een volt.dw.
De meeste additieven met lâ--or zijn echter afgeleid van een substantief, zoals:

Zie hiervoor § 41.18.

101.41   ad § 101.1   C. Onregelmatige voltooide deelwoorden

Van een groot aantal werkwoorden is een onregelmatig volt.dw. afgeleid. Deze ene onregelmatige vorm wordt in alle gevallen gebruikt die genoemd zijn in Blok 101.2, ofwel: de regelmatige vormen op -or, -Ø, -er en -âx worden alle verdrongen door de onregelmatige vorm. Vergelijk:

Póbare (verkopen) heeft een regelmatige volt.dw.-vorming:

Kuntiyre (stelen) kent het onregelmatige volt.dw. kuntaro (gestolen):

101.42

Let op het verschil tussen een additief en een onregelmatig volt.dw., bijvoorbeeld:

In beide gevallen gaat het om een afleiding met het suffix -iy van een werkwoord. De vorm gÿpiy drukt echter geen "voltooide handeling" maar een "eigenschap" uit, en daarom is hier sprake van een additief.1 De vorm ÿrfotiy daarentegen drukt een "voltooide handeling (proces)" uit, en daarom is dit een volt.dw.

101.43

Omdat gÿpiy géén volt.dw. is, kent het werkwoord gÿpe tevens een (regelmatige) volt.dw.-vorming: gÿpor, gÿp, gÿper en gÿpâx. Vergelijk:

101.44

Omdat ÿrfotiy in § 101.42 een onregelmatig volt.dw. is, zijn de regelmatige vormen *ÿrfótor, *ÿrfót, *ÿrfóter en *ÿrfótâx niet bekend, dus:

101.45

Merk op dat de regelmatige -or-vormen impliceren dat de bijgestelde volt.dw.n de suffixen -Ø, -er of -âx krijgen (Blok 101.2), terwijl de onregelmatige vormen alle bijgestelde varianten uitsluiten. Vergelijk:

In (2a) is tytorre (verhongeren) intransitief, in de betekenis van "honger lijden", terwijl dit werkwoord in (2b) transitief is, in de betekenis van "iemand bewust te weinig eten geven".

101.46

Een aantal werkwoorden kent zowel een regelmatige volt.dw.-vorming als een onregelmatig volt.dw., en wel:

101.47

Een bijzonder geval is het werkwoord prÿme rast furt flaju (iemand verzoeken om iets). Dit werkwoord kent twee volt.dw.n: het regelmatige prÿmor wordt gebruikt in relatie tot het (persoonlijke) object, en het onregelmatige prÿtt in relatie tot de (zakelijke) voorzetselbepaling:

101.48

Soms is er sprake van homoniemen (of van werkwoorden met verschillende betekenissen) waarbij het ene werkwoord (of de ene betekenis) een regelmatige volt.dw.-vorming kent, en het andere een onregelmatige vorm. Dit gebeurt in de volgende gevallen:

101.49

Voor de vorming van een onregelmatig volt.dw. zijn de volgende strategieën mogelijk:

1. toevoeging van het suffix -er
2. toevoeging van het suffix -et of -en (vanaf § 101.54)
3. toevoeging van het suffix -iy of -y (vanaf § 101.57)
4. toevoeging van het suffix -s (vanaf § 101.59)
5. toevoeging van het suffix -t (vanaf § 101.61)
6. volt.dw. is [vorm van] de wortel (vanaf § 101.63)
7. toevoeging van het prefix p- (vanaf § 101.65)
8. overige gevallen (§ 101.67)

Welke strategie er ook wordt toegepast, bijna altijd verandert er iets aan de interne structuur van de verbale wortel, oftewel de infinitief minus de laatste -e (zie ook § 82.1). Indien deze verandering niet meer is dan een wisseling, deletie of toevoeging van een vocaal, wordt dit hieronder niet expliciet aangegeven.

101.50   ad § 101.49   a. Toevoeging van het suffix -er

Het meest algemene suffix is -er. Dit is feitelijk een gereduceerde vorm van het regelmatige volt.dw.-suffix -or, en wordt aan de wortel gehecht (al dan niet met deletie of verandering van een vocaal). Deze volt.dw.-vorming komt bij een tiental werkwoorden voor, zoals:

101.51

Bij drie volt.dw.n die met -er gevormd worden, wordt een extra j ingevoegd:

101.52

Bij vier werkwoorden wordt de eindconsonant veranderd:

101.53

Bij drie werkwoorden wordt een extra t toegevoegd:

Bij 1 werkwoord, ten slotte, valt de eind-j weg:

101.54   ad § 101.49   b. Toevoeging van het suffix -et of -en

Een stuk of tien volt.dw.n worden gevormd met de suffixen -et of -en achter de wortel. Deze suffixen zijn feitelijk varianten van elkaar, zij zijn in het moderne Spokaans complementair gedistribueerd, maar tot halverwege de 19e eeuw (en ook tegenwoordig nog wel dialectisch) werden -et en -en door elkaar gebruikt. Zo kende de moderne vorm blacret (gekropen) vroeger als alternatief blacren. En naast de tegenwoordig gangbare vorm mesen (geïnteresseerd) kwamen voor: meset of mesÿt. Moderne voorbeelden zijn:

101.55

Bij drie werkwoorden wordt een j ingevoegd om te voorkomen dat het suffix -et (vroeger alternatief -en, zie vorige paragraaf) onmiddellijk achter een vocaal volgt:

101.56

Bij een stuk of vijf vormen vallen een of meer eindconsonanten weg, zoals bij:

Bij danše vinden vocaal- en consonantwisseling plaats:

101.57   ad § 101.49   c. Toevoeging van het suffix -iy of -y

De suffixen -iy of -y komen (soms met t-toevoeging) achter de infinitief bij:

101.58

Het suffix -iy komt bij drie volt.dw.n achter de wortel, in één geval met toevoeging van een l:

Een bijzonder geval van -iy-suffigering is:

Jyvve'uke is een samentrekking van het archaïsche †jyvve (uitroeien; geheel vernietigen) en fa'uke (verdelgen v. onkruid of ongedierte). Het volt.dw. jyvviy is feitelijk afkomstig van het werkw. jyvve.

101.59   ad § 101.49   d. Toevoeging van het suffix -s

Het suffix -s komt achter de wortel, waarbij een u altijd in û verandert. Er zijn zeven gevallen bekend, zoals:

Bij fôrdre valt de eind-r weg en is er sprake van consonantwisseling:

101.60

In een stuk of vijf gevallen komt er tussen de wortel en -s nog een bindvocaal, zoals bij:

Bij bâgre valt de eind-r weg:

Een zeer onregelmatige vorm is:

101.61   ad § 101.49   e. Toevoeging van het suffix -t

Het suffix -t komt bij een tiental volt.dw.n achter de wortel, zoals bij:

101.62

Bij vier wortels valt de eindconsonant weg:

Let nog op twee bijzondere gevallen:

101.63   ad § 101.49   f. Volt.dw. is [vorm van] de wortel

Ongeveer 20 volt.dw.n worden gevormd door weglating van de inf.-e. Bijvoorbeeld:

Al deze volt.dw.n beginnen met een consonant (uitzondering: opjÿg). Ook volt.dw.n die met een vocaal beginnen, kunnen gevormd worden door weglating van de inf.-e, maar dan worden zij tevens geprefigeerd met p-. Daarom zijn ze opgenomen in § 101.66.

101.64

In vijf gevallen valt de eindconsonant weg en/of wordt er een bindvocaal toegevoegd:

101.65   ad § 101.49   g. Toevoeging van het prefix p-

Het prefix p- komt alleen voor bij werkwoorden die met een vocaal beginnen.1 Bij ongeveer tien werkwoorden wordt dit prefix aan de infinitief toegevoegd. In al deze gevallen eindigt de wortel op een consonant. Bijvoorbeeld:

101.66

Bij ongeveer acht werkwoorden wordt het prefix p- aan de wortel toegevoegd. In al deze gevallen eindigt de wortel op een vocaal. Bijvoorbeeld:

Het weglaten van de infinitief-e, zoals in bovenstaande gevallen gebeurt, komt ook voor bij volt.dw.n die met een consonant beginnen. Deze worden echter níét geprefigeerd met p-. Zij zijn opgenomen in § 101.63.

101.67   ad § 101.49   h. Overige gevallen

Bij een stuk of 15 werkwoorden wordt het volt.dw. op een geheel afwijkende wijze gevormd. We volstaan met enkele voorbeelden:

Bij de met × gemerkte werkwoorden is het volt.dw. afkomstig van een andere wortel dan het eigenlijke werkwoord. Zo is het volt.dw. ÿpâl afkomstig van het archaïsche werkwoord †ÿpâle (stikken), dat in de 18e eeuw in onbruik is geraakt. Het volt.dw. ÿpâl zou dus eigenlijk thuishoren in § 101.63.
Alle onregelmatige volt.dw.n zijn opgenomen in de Appendices 191 en 194.

© (2000) Rolandt Tweehuysen, Kimswerd, the Netherlands