Dictio N-S: D

3D:: »driedimensionaal.

3D-printer:: DD-kabier {C}, 3D-kabier {C}.

d:: (naam vd letter D) de {C}.

daad:: (handeling) car {C/Aef; mv= câre}; (met nadruk op voltooiing na inspanning) ups {C}; goede ~ (=weldaad): quistacar {C}; onbewuste/niet bedoelde ~: mârip {SC}; ongeoorloofde ~: topyrfÿ {C}; vol met daden (energiek): car {I}.

daadwerkelijk:: real {I}.

daags:: (=doordeweeks/gewoon) toftiy {I}; »•daags.

•daags:: •-tofiy {I}; (bijv) zesdaags: sers-tofiy (6 dagen durend).

daar::

(bw/bv)
1. ~[ginds]: kusama {I}; k'ma {III} (spr), ta {III} (spr); kijk ~ eens!: zerfe-tûe k'ma/ta!; ~ zijn, zie ~: k'maje {E; gst= k'mat} (spr); kijk, ~ is/gaat een kameel, zie ~ een kameel: k'maje eft kamo; de boeken moeten dáár zijn/liggen: ef mimpits k'matûs; hij mag ~ niet zijn/komen: do k'matog noi; ~ waar ...: kaf ef sÿrt, kaf té ...; kusamass, kaf té ...; kusamass ÿr ... (spr); de takkenbossen liggen ~ waar het ijs dun is: ef grâtyliys melde kusamass, kaf té ef pica melde fyg; Spokaniërs komen niet ~ waar trollen wonen: ef Spooksôls nert vende kaf ef sÿrt, kaf té ef ratles zâre; (in spr ook:) ef Spooksôls nert vende kaf ef sÿrt, ÿr ef ratles zâre;
2. (px bij vz) daar• (vz + dat): vz + pana {ZV; rs= panae} (enk: contextueel); •pann {SX.vz} (gereduceerde vorm v pana; dl= Zuid-Liftka/Tigof/Lomky); vz + panas {ZV; rs= panases of panses} (mv: contextueel); •pass {SX.vz} (gereduceerde vorm v panas; dl= Zuid-Liftka/Tigof/Lomky); (bijv) daarop: kaf pana = kafpann; kaf panas = kafpass; de kerk met ~naast twee beuken: ef korda lef perdÿr quitas kusamat pana (kusamatpann); twee huizen, en ~tegenover de school: perdÿr sérts, ur âst panas (âstpass) ef koles; de politie hield het steegje in de gaten, want van ~uit was de dief gevlucht: ef polišo ef terf ucjyfe mitai ef hajemos, brâ rifoliy panae (rs!) (rifoliypann) ef zaft itÿrro; »er 2.
(vg) reden/oorzaak: =omdat/doordat) janof {VG}, lifrostiy {VG} (schr), ma {DT}; ik blijf thuis ~ het regent: gress tinde fesért, janof ef bidale = gress ma tinde fesért, ef bidalilóme; ~ het gevroren heeft, zijn de straten glad: janof ef cryra, ef mirras melde glal.

daarbij:: (=tevens/ook) tjâg ef somp (afk= t.e.s.) {C}; (fig) kusamass {I}; ~ kunnen storingen optreden: kusamass henkôsta quxecos; (lett) »daar A.2.

daarentegen:: (daartegenover [staand]): palles {I}.

daargelaten:: ..., nog ~ of: ..., dotoje ef âl.

daarginds:: (=verderop) giynsa {I}.

daarheen:: (daar naar toe) hennâ {III}.

daarlaten:: (buiten beschouwing laten) ef pilde flaju dotoje ef; »daargelaten.

daarna:: (=vervolgens) tillefit {III}; (lett) »daar A.2.

daarnaar:: (in overeenstemming met) »naar B.4.

daarnet:: (=zo-even) lâstÿrô {III}.

daarom:: (om die reden) tanne {III} (refereert aan iets dat niet expliciet is genoemd, of reeds veel vroeger in de context voorkwam); juist ~ (precies om díé reden): tanne bloirâ; »hierom; (lett) »daar A.2.

daartegenover:: ~ [staand] (daarentegen): palles {I}; (lett) »daar A.2.

daartoe:: (voor dit doel) frópjÿ mittof.

daaruit:: (=daarvandaan) henoliy {III; [mv=enk]}; (lett) »daar A.2.

daarvandaan:: (=daaruit) henoliy {III; [mv=enk]}.

daarvoor:: (lett) »daar A.2; »hiervoor.

daas:: (paardenvlieg) kônka {C} (ihb: L. Tabanus bromius); (bep soort vlieg in Spok: "blauwoogdaas") vâpje-kônka {C} (L. Chrysops infestus).

dadel:: (vrucht) dâts {C; mv= dâtse}.

dadelijk:: hétra {III}.

dadelpalm:: dâtse-vildul {C}, todâtsÿ {C}.

dader:: painatjen {C}.

dag::

(zn) (concreet gezien v 4-22 uur, maar dikwijls in de betekenis v "etmaal") tof {C; mv= terrats}; (met nadruk op etmaal: dag-en-nacht): gestriy {C}; de vorige ~: ef furtof {C}; vrije ~ (waarop niet gewerkt wordt): jolaiyðe {C}; de orde van de ~: ef toftiy petsquts; hij heeft zijn ~ niet (alles zit tegen): do nert lelperre sener rovret tof;
(idioom bij tijdsduur/tijdstip) 24 uur per ~: eft gestriy lo tof; wij hebben drie ~en vakantie: kirro lelperre dur gestriys lo zirrot; een dezer ~en: effer tof; [gedurende] de hele ~: lóf ef pijâ tof; tofpip {III}, terratip {III}; zo goed als elke ~ (dagelijks): toftas {III}; alle ~en (elke dag): cradef terrats; werkelijk elke ~ (=dagelijks: 4-22 uur): riyfain toftas; de godganselijke ~: ef lilt-terat tof; volgende ~ (morgen): mas {III}; één keer per ~: ér toftiy tim; om de vier ~en, elke vier ~en: fâr-toftiy; hij woont [pas] twee ~en in ons dorp: do zâre [amiði] ten terrats fes kult zeces; ik zal verhuizen op de ~ als/dat hij vertrekt: sértare gress armt ef tof, fara do prate; op dezelfde ~ als ...: armt ef monta tof své ...;
(wens) dag! (goedendag!; bij komen of gaan): hato!; tata! (kindertaal: aanstellerigheid);
(idioom met vz) aan de ~ leggen (tonen): ef pilde fes ef ubaralot; om de andere ~: tof nert tof iftam (afk= tnti.); op de ~ dat ...: armt ef tof, den ...; op dezelfde ~: gestriyne {I}; op zekere ~: iftams'ter tof; op klaarlichte ~: gestrer {I}; een roofoverval op klaarlichte ~: eft gestrer króto; op zijn oude ~: fes ef terdor terrats; over twee ~en (overmorgen): mas-kura {III}; van ~ tot ~: ja terrats; voor ~ en dauw: luft slapelira armâtat; voor ~ en dauw opstaan (om te gaan jagen/vissen): vizaje {U; gst= vizajet}; het voor ~ en dauw opstaan: vizajos {C}; voor de ~ komen met: ef tuffese ef léejas furt.

dagblad:: (=krant) quiyrda {C}; zie ook Dagbladen in .

dagboek:: (=agenda) jornâ {C}.

dagelijks:: (4-22 uur; zo goed als elke dag; spr: zo goed als elk etmaal) toftas {III}; (zonder uitzondering elke dag) riyfain toftas; (elke dag; daags, gewoon, doordeweeks) toftiy {I}; (huis-tuin-en-keuken•) sértsÿrt {I}; ons ~ brood: kult toftiy tjokâs; de ~e (gewoonlijke) zorgen: ef ~n nelatiycosz.

dagenlang:: terratsot {I}.

dageraad:: toforigiy {C}.

dagkoekoeksbloem:: mindefit hélfer {C} (L. Melandrium rubrum).

daglicht:: terratat {C}; (fig) in een slecht ~ staan: nôge {U}; in een slecht ~ staand (berucht): tildâ huldufit {I}.

dagpauwoog:: (vlinder) vÿttiyrâ-eit {C} (L. Inachis io).

dagschotel:: (eenvoudige maaltijd in café ed) larde-éttel {C}.

dagvaarden:: tijâpâre {K}; het ~ (dagvaarding): tijâpâros {C}.

dagvaarding:: (het dagvaarden) tijâpâros {C}; (document) tijâpârafiy {C}.

dahlia:: dalja {C}.

dak:: (op huis) zillepip {Crs}; groot ~ (kap: v station ed): huf {C}; rond ~: krumaros {C}; (=kap: v auto) ro'i {C}; van de ~en schreeuwen dat ... (aan de grote klok hangen dat ...): ef berrare toyclómmôsta, den ...; van een leien ~je (op rolletjes): ðÿm târ; (sprkw) er is te veel ~ op het huis (er zijn ongewenste toehoorders, we kunnen niet vrijuit spreken): ef flâkâs zirde kir.

dakbedekking:: (alg: in Peg, behalve golfplaat en asfaltpapier) kyrfâf {C}.

dakgoot:: jôrm {C}.

daklijst:: rur {C}.

dakloos:: idesérettor {vdw}; ~ maken: idesérette {K}; het ~-maken: idesérettos {C}.

dakloze:: (persoon) ideséretter {C}.

dakpan:: tutt {C}; (ook lei; alg: dakbedekking in Peg, behalve golfplaat en asfaltpapier) kyrfâf {C}.

dakraam:: (uitbouw) vasista {C}; (lichtkoepel) lankotat {C}.

dal:: ðarmiy {C}; glooiend ~ (vallei): wâljÿ {C}; (v rivier) cliyn {C}.

dalen:: (alg) monente {U}; dalen||stijgen: xâmée {Uid}; .

daling:: monentos {C}.

dam::

(dijk) grulôt {C}.
(dubbele damschijf) piy {C}.

damast:: ašetto {Sef}; van ~ gemaakt (=damasten): ašetto {I} (genoemd naar de stad Asjetto).

damasten:: (van damast gemaakt) ašetto {I}.

dambord:: piynregtâ {C}, piy-šolg {C}.

dambordje:: (vlinder) muriy-flyddere {C} (L. Melanargia galathea).

dame:: (=vrouw) mosjeus {C}; (met nadruk op deftig) tjâst mosjeus; (v gegoede stand) fema {C; mv= femas}; ~s en heren: eby {S}; mijne ~s en heren! (aanhef bij speech ed): Eby!; mijne ~s en heren, ik heet u welkom!: Eby!, gress vóbe furt kirnem!; ~s (opschrift op toiletdeur): sjeus-zip {C}.

damesblouse:: ÿgiy {C}.

damhert:: dâmsa {C} (L. Dama dama).

dammen:: (damspel beoefenen) piymerre {U}.

damp:: (=gas) gaza {S}; (=stoom) tâmp {S}.

dampkring:: gaza-lanko {C}.

damschijf:: piytiyn {C}.

damspel:: piy {C}, piymert {C}.

dan::

(add) (alg) dus {III}, das {III} (arch/poe); (afzwakkend stopwoord in spr:) kom ~ toch!: arfine-tûe dus!; (spr: inleiding v hoofdzin, als bijzin vooraan staat) als het regent, ~ blijven we thuis: fara ef bidale, dus kirro tinde fesért; ~ maar/ook (=dus: toegeving/berusting/gevolgtrekking): ijâk {III}; ~ blijven we maar thuis (bijv omdat de auto niet blijkt te starten): ijâk kirro tinde fesért; en ~ (vervolgens): colafess {I}, co'ess {I} (pop); en dán (op hetzelfde ogenblik): pejanuf {III}; ik stap in bad en ~ gaat de telefoon: gress lappe fesdu ef wik ur pejanuf ef telefonos rupke; pas dán; eerst dán: denn {III}; pas dán kan hij komen: do arfinecû denn = denn do arfinecû; (in een bijzin neemt denn de plaats in vh vg den, zodat denn het karakter v vg krijgt:) hij beweert dat hij pas dán kan komen: do zjoffe, denn do arfinecû (en niet: do zjoffe, den do arfinecû denn); ~ toch (uiteindelijk): dus kiykirot; het is ~ toch gebeurd: ef hâftera dus kiykirot; »als B.3; »hoe; »weer B; »wel B.3;
(vergelijking: alg) dus {VG}; hij is groter ~ ik: do melde hupster terat dus gress; ik ben minder groot ~ jij: gress melde hupster oiba dus tu; hij beledigt haar erger ~ mij (dan hij mij beledigt): do dakre graviy terat hópsat dus tsil = do dakre graviy terat eup dus do gress; hij beledigt haar erger ~ ik [haar beledig]: do dakre graviy terat eup/hópsat dus gress;
(vergelijking: alleen bij vk) fet {VG} (arch); ik ben minder groot ~ jij: gress melde hupster oiba fet tu;
(vergelijking: met bijzin) ~ [dat]: fitus {VG}; hij rookt meer ~ [dat] gezond voor hem is: do uokke vluf, fitus ef melde helt armt do; (met performatieve, gedeverbaliseerde bijzin) het boek is nog veel duurder ~ ik gedacht had: ef mimpit melde stôt mikar lÿ gressex ef ÿmiypos;
(vergelijking: het te vergelijken element refereert aan beide partijen) âst {VZ}; Elsa is een aardiger meisje ~ Mariy: Elsa melde eft flifados 'nin âst Mariy; hij is slimmer ~ zijn broer: do melde siklaji âst sener frera;
(voorwaarde: positief) maar ~, en ~: das {VG/DT}; je mag vanavond uit, maar ~ moet je morgen thuisblijven: tu pratog lelmo luppor, das tintât fesért mas = tu das pratog lelmo luppor, tu perkilóme beri tinde fesért mas; als Lerdu zo'n dure villa kan kopen, ~ moet hij wel veel geld gespaard hebben: Lerdu das lorertecû teâk mikar kôtagjes, do pert smurf perkilóme beri feszolle; (das als vg heeft ook een sequentiële interpretatie, die de dt niet heeft:) Tonja geeft Qurt een klap, en ~/vervolgens lacht Styna hem uit: Tonja qugle eft strek ón Qurt, das Styna obezjerÿne do; maar ~ wel ...: das ... fit; je mag mee, maar ~ moet je wel wandelschoenen aan doen: tu ventog rala, das tu oimeterât fit sener sôlše-tomustÿ;
(voorwaarde: negatief) maar ~ niet, en ~ niet: dâsnû {VG/DT} (evtl nert in bijzin); ik geef je voor de laatste keer 10 herco en zeur ~ niet meer: gress kette 10 herco ón tu kaf tim aðiyk, dâsnû [nert] wempe-tûe! = gress dâsnû kette 10 herco ón tu kaf tim aðiyk, tu [nert] gelderilóme beri wempe;
(add) (refererend aan eerder genoemde tijdsbepaling) dusa {III}; hij laat zijn hond altijd precies om vier uur uit, maar ~ wil dat beest nooit plassen: do bôrade sener hâst riyfain kest bloirâ fâr zurt, tur dena belp ðâgavy kvâ dusa;
(zo; na een bijzin) fÿ {III} (arch/poe); als Petriy thuis komt, [dan] rent Mariy het huis uit: fara Petriy arfine fesért, fÿ Mariy zyle cupp ef sért.

»al A.

dancing:: (alg) danše-sért {C}; (disco[theek]) plata-nefâr {C}; flerrt {C; mv= regelm.} (pop).

Daniël:: (bijbel) Danyl {N} (afk= Dan).

dank:: missos {A}; met ~ aan iets/iemand: misselira flaju/rast (tdw v misse); iets [niet] in ~ afnemen: ef [nert] putte-armt flaju lo merdišof.

dankbaar:: (=erkentelijk) miskân {I}; (voor wat een ander voor je doet/gedaan heeft) merdišof {I}; hij zal me later nog ~ zijn: melde do velk merdišof helkara gress fiseronam.

dankbaarheid:: (=erkentelijkheid) miskâniy {A; mv=enk}.

danken::

(=bedanken) iemand ~ voor iets: misse rast frópjÿ flaju {K}; dank u wel (als men iets krijgt): missjeffô! (afk= miss.), miss! (pop); niets te ~!: [mittof] morde nert!;
(toeschrijven) te ~ zijn aan: ef kettelira misse frópjÿ; (te ~ hebben aan) Y heeft hij aan X te ~: X melde nalalôvelira Y; zijn verkoudheid heeft hij te ~ aan het feit dat hij zonder jas op straat liep: doex ÿfartos tehaste šâm kas melde nalalôvelira sener marteltšiy ral;
danken aan||wijten aan: fesmanne kaf {Kid}; .

dankjewel:: »danken 1.

dankuwel:: »danken 1.

dankzij:: miyr {VZ2n}; ~ jouw slagvaardigheid is het probleem opgelost: miyr vilt ÿboea blul ef môntyos hûchelije.

dans:: danšos {C}.

dansen:: danše {U; vdw= dânsen}; de gasten die de hele nacht gedanst hebben: ef hÿrðys, dânsen ef pijâ kÿl; hier wordt veel gedanst: k'mije ef šôt, dânsen pert (spr); ze ~ op wilde muziek: óps danše kaf otlôgt musiyc.

dansmug:: triyft {C} (L. Chironomus annularis).

dapper:: hÿqu {I}.

dar:: (mnl bij) tós {C}.

darm:: intestinn {C}, tarm {C}.

dartelen:: tjerke {U}; (=buitelen) butele {E}; (=stoeien) póðe {U}.

das::

(sjaal) cÿramm {C; mv= cÿramma};
(zoogdier) bâtjer {C} (L. Meles meles).

dashboard:: (in auto) moter-ÿrpaafâ {C}.

dashond:: tâxo {C}.

daslook:: ðarmiy-lék {S} (L. Allium ursinum).

dassenburcht:: bâtjer-husof {C}, bâtjer-manes {C}.

dat::

(aw)

{AW}	concr/semc			abstr
{AW}	enk	stoff	nominale afleiding	enk
neutraal ver weg contextueel	dena bô mittof	tem bôs mittof[s]	temiy {Cef; mv=enk} bôtiy {Cef; mv=enk} -	- - kâ*
* in Tjemp/Plefô wordt mittof ipv kâ gebruikt

(idioom) ~ huis van haar: dena/bô belt sért; ~ varken van hem: bô groft knok; ~ zand van mij: bôs kost pleko; welk gebakje wil je? – ik wil dát (ver weg) graag: tu zecofe folarra belt-omi? – gress zecofe ef bôtiy; dit rode boek hier en ~ gele daar: lelmo mindefit mimpit ur ef kolai bôtiy.

(zv)
1. (deiktisch: enk) kâ {ZV; gnp= kâer; gnz= kâcÿr; rs= kâe}; (Jân wijst op het boek en zegt:) ~ is nat: kâ melde ošo; (Mariy wijst op haar tas en zegt:) het handvat ervan ("van ~") is kapot: kâcÿr criakrum melde tirdus; (ik wijs op het zoekende kind en zeg:) zijn jas ("de jas van ~") is weg: kâer kas melde tijâ; (Elsa wijst op de 2 gebakjes en zegt:) wil je dít of dát?: aftel tu bladide lelmo kâ oft bô kâ?;
2. (contextueel: enk) pana {ZV; gnp= paner; gnz= panÿr; rs= panae}; we hebben een nieuw bed gekocht; ~/het is geel en de poten ervan ("van ~") zijn groen: kirro eft kleter slapelsat lorerde; pana melde kolai ur panÿr lippiones melde mesâ; in de gang staat een vreemd kind te wachten; het gezicht van ~ (diens gezicht) staat me niet aan: fes ef tult eft tnefer efanty quÿelira; paner lomkâ nert insule gress; (kan ook verwijzen naar wat er in gehele zin wordt vermeld) we hebben een nieuwe auto gekocht, en ~ was een moeilijke beslissing: kirro eft kleter oto lorerde, ur pana meldo eft diffiyk faledos;
3. (idioom) ~ is ~! (klaar is kees!): ef rât bzaéjer!; ~ is ~! (ziezo!): kâ tiyn melde!;
4. (gereduceerde vormen) •kû {SX.vz}, •pann {SX.vz}, •pa {SX.vz} (dl= Zuid-Liftka/Tigof/Lomky); op dat, daarop, erop: kafkû = kaf kâ; kafpann = kafpa = kaf pana.
(bt)
1. (enk-concr) té {BT; gnp= téx; gnz= técÿr; rs= tét[te]}; ik ben het boek aan het lezen, ~ hij mij gisteren gegeven heeft: gress trempelira ki ef mimpit, do té kette hols ón gress; het kind ~ op straat loopt: ef efanty, té farte tehaste; het kind, wiens zuster op straat loopt: ef efanty, téx sour farte tehaste; het huis waarvan het dak (welks dak) van riet was, is afgebrand: ef sért buro, técÿr zillepip melde rittiy;
2. (stoff) té {BT; gnp= téx; gnz= técÿr; rs= tét[te]}, mit {BT; gnp= mitex; gnz= mitÿr; rs= mitte}; het zand ~ wegspoelt: ef pleko, té/mit smôlme-tijâ; het licht ~ ik doof: ef armâtat, gress treske tét/tétte/mitte (rs!);
3. (enk-abstr/semc) sem {BT; gnz= semÿr; rs= semme}; het voorbehoud ~ onvermijdelijk is: ef feszloffos, sem melde rôtjulôlétt; het conflict waarvan ik het nut (welks nut) niet begrijp: ef hasos, gress nert unere semÿr hâc;
4. (..lira-constructie: kan elk bt vervangen) het vee ~ in de wei graast: ef fa'i, crazelira fes ef blufk = ef fa'i, té/mit craze fes ef blufk; het kind ~ ik niet ken: ef efanty, gress nert tiffelira = ef efanty, gress nert tiffe té; (..lira-constructie komt direct achter antecedent; bijzin met bt komt achter hoofdzin; als het antecedent van een bt door ki gemarkeerd wordt, wordt de bijzin als inperkend opgevat; een ..lira-constructie heeft meestal een uitbreidende interpretatie); (vgl) hij geeft het bier ~ hij niet lekker vindt aan mij: do kette ki ef bjerr ón gress, do nert brae mit (het bier dat hij wel lust behoudt hij zelf!); hij geeft het bier, ~ hij [overigens] niet lekker vindt, aan mij: de kette ef bjerr, do nert braelira, ón gress; (in schr wordt ..lira-constructie soms uit ondergeschikte zin gehaald en als bv voor antecedent geplaatst); (vgl) het jongetje, ~ langs de oever loopt, heeft geen broek aan: ef fartelira âgy lelperre-armt nÿf bofs, lango ef klarbÿr = ef âgy, fartelira lango ef klarbÿr, lelperre-armt nÿf bofs.
(vg) den {VG}; ..lira; ik vind het goed ~ je vertrekt: gress quistare, den tu prate/tu pratelira; (in spr soms onvertaald bij korte zinnetjes:) ik vind het goed ~ je vertrekt: gress quistare, tu prate; in de week ~ ze 60 werd, stierf haar man: fes ef mink, den eup pónzo lef 60 zempers, belt merater sterdo.

data:: (gegevens) datas {Cmv}; (=bestand: verzameling gegevens; ook computerbestand) ramâos {C}.

dateren:: (van een datum voorzien) datumere |..ÿje| {K}.

datgene::

~ wat: nem {ZV; gnp= nemer; gnz= nemÿr; rs= nemme} (enk: bepalingaankondigend);
(als nem = zinskern: 3pv of stus in bijzin) ~ wat door hem beweerd wordt, is onzin: nem westarelije pai do, ef melde nonsens;
(als nem = GEEN zinskern: bt in bijzin) ~ wat hij beweert, is onzin: do westare nem, té melde nonsens; ze vraagt ~ wat ze niet krijgen kan: eup linne nem, eup nert pónsecû té.

dato:: de ~: kaf ef datumas (vz-uitdr) (afk= ked); dd 3 april 1990: ked 030490.

datum:: datumas {C; mv= datumâse}; van een ~ voorzien (dateren): datumere |..ÿje| {K}.

datzelfde:: »zelfde.

dauw:: ðô {S}; er is/hangt ~: ef ropjare ðô; »dag 4.

dauwen:: het dauwt (er hangt dauw): ef ropjare ðô.

dauwig:: (=bedauwd) ðôte {I}; het is ~: ef ropjare ðô.

daverend:: dazâf {I}; ~e bijval: crubunelira pretšÿrs; ~e klap (dreun): gedrômta {C}.

dazen:: (=bazelen) léte {U}.

de::

(bepaald lw) ef {LW};
(passieve afleiding) ófe {LW} (arch); (causatief subj:) Menda laat de slavin de giftige zwam eten: Menda larde ófe slaviyta ef tlôc = (modern) Menda larde-épe, meldelira ef slaviyta, ef tlôc;
(bij obj) ef {LW}; nef {LW}, ennf |emf| {LW} (dl= Centraal-Berref); (= enn + ef; als obj vóór het ww staat) ik heb de brief gelezen: gress nef/ennf letra trempe (in standaard-Spok: gress ef letra trempe).

dealer:: (=tussenpersoon) yplelâft {C}; (=handelaar) lebetatjen {C}; (=drugsdealer) diller {C}.

debat:: fûtiu {C; rs= fûtitt}.

debatteren:: ~ [over]: fûtiuje [rifo] {U; gst= fûtiut}.

debiel:: (achterlijk: persoon) blefmiypiy {I}.

debitcard:: (=bankpasje) benc-kârta {C}.

debiteren:: tijâstinde {K}.

debitering:: tijâstindos {A}.

debutant:: (iemand die voor het eerst in het openbaar optreedt: schrijver, sporter ed) wulparer {C}.

debuteren:: (acteurs, auteurs, sportlieden ed) wulpare {U}.

debuut:: (dat waarmee men debuteert) wulpos {C}; (eerste optreden) wulparos {C}.

debuutconcert:: wulpare-kafnutos {C}.

debuutroman:: wulpare-român {C}.

decaan:: (=deken) decaniy {C}.

decagram:: (10 gram) dekagrâma {C} (afk= dkg).

decaliter:: (10 liter) dekalitriy {C} (afk= dkl).

decameter:: (10 meter) dekameter {C} (afk= dkm).

december:: desembry {Cef} (afk= ds of des); deshertel {C} (arch).

decennialang:: decadiysot |dekadisot| {I}.

decennium:: decadiy {C}.

decigram:: desigrâma {C} (afk= dg).

deciliter:: desilitriy {C} (afk= dl).

decimaal:: (zn) desimaliy {C}; (bv) desimalo {I}.

decimeter:: desimeter {C} (afk= dm).

declameren:: (=voordragen) wuxe-furt {K}.

declaratie:: (=rekening) nota {C}; (in rekening brengen v (on)kosten) kafteblaffos {C}; (lijst v ingrediënten en andere karakteristieken die op etiketten v voedingsmiddelen moeten worden vermeld) deklarašo {C} (met een k!).

declareren:: ((on)kosten in rekening brengen) kafteblaffe {K}.

deconstructie:: idecônstrukšo {C}.

deconstructivisme:: idecônstruktivesmiy {SC}.

decor:: jeðo {C}.

decoratie:: (=versiering) ÿchisros {C}, chisros {C} (arch/poe).

decoreren:: (=versieren) ÿchisre {K; gst= ÿchiss}, chisre {K; gst= chiss} (arch/poe).

decorum:: het ~ bewaren: ef plâge ef parfâsosz.

decreet:: (=besluit) ÿrsto'ecc {C}.

deeg:: blot {S}.

deeggerecht:: (Italiaanse pasta ed) blot-lardos {C}.

deegwaren:: toblotÿ {C}.

deel:: (alg) kanas {C}; (=onderdeel) partos {C}; alle samenstellende delen van een chemische stof bij elkaar: clobjiyt {C}; ten dele (vrnl fig): furt kanas; in genen dele (helemaal niet): net-katô {III}; voor het belangrijkste ~: mikkelel tu-kanas {III}; voor het grootste ~ (grotendeels): oppelepe {III}; ~ uitmaken van (behoren tot): kanase armt {Upr}; een ~ van: »verscheidene 2.

deelbaar:: kanasiy {I}.

deelgenoot:: paine-ralaer {C}.

deelname:: (=deelneming) painos-ral {C}, hâliynos {C}.

deelnemen:: ~ aan (meedoen aan): paine-ral fes {U}, hâliyne {K}.

deelnemer:: hâliyner {C}.

deelneming:: (=deelname) hâliynos {C}, painos-ral {C}; (=rouwbeklag) ro-painos {C}.

deels:: kanasiy {I}.

deelteken:: ("gedeeld door": :) parter {C}.

deeltje:: elementair ~: elementanas {C}.

deelwoord:: (taalk) tegenwoordig ~: ralopainn {C}; verleden/voltooid ~: horitpainn {C}.

deemoed:: (=ootmoed) korsocÿrm {Aef}.

deemoedig:: (=ootmoedig) korsocÿrm {I}.

Deen:: Denmarky {Cef}.

Deens::

(zn: taal) denise {C};
(bv) denmarko {IIef}; ~e vrouw: Denmarka {Cef}.

deerlijk:: (=jammerlijk) derjiy {I; mv=enk}; (=erg/geducht) graviy {I}.

defensie:: (=verdediging) devendos {C}; (=leger) verestâ {C}; minister van ~: devendos-menester {C}.

defensief:: (=verdedigend) devenseff {I}.

definiëren:: definiere |..ÿje| {K}.

definitie:: definišo {C}; per ~: lo qurtos (afk= l.q.) {A}.

definitief:: (=voorgoed) definiteff {I}, wém {III}; (=vaststaand) dÿršen {I}; niet ~ (fig: voorbijgaand): ÿrbaek {I}; ~ zijn (fig: vaststaan): dÿrše {U}; een ~ besluit: eft dÿršen cicÿralos.

deftig:: tjâst {I}.

deftigdoenerij:: (koude drukte) epestrÿf {C}.

degelijk:: (=stevig) stalate {I}, lâryta {I}; (=flink) kogûrus {I}; (=duurzaam) wencât {I}; (serieus) torpa {I}.

degelijkheid:: (=stevigheid) stalatiy {C}.

degen:: (=dolk) masté {C}.

degene::

(met de gedachte aan een of meer bepaalde personen) ~[n] die: nem {ZV; gnp= nemer; gnz= nemÿr; rs= nemme} (enk: bepalingaankondigend); (als nem = zinskern: 3pv of stus in bijzin) ~ die zoiets doet, komt in de gevangenis terecht: nem paine fitaju, stus arfine fes ef leld'sért; (als nem = GEEN zinskern: bt in bijzin) hij scheldt de vriend uit van ~ die de fiets heeft gestolen: do zaare nemer frint, té ef pitter kuntiyre;
(algemeen) ~[n] die (=alle[n] die): crat {ZV; rs= cratte} (enk: bepalingaankondigend); (als crat = zinskern: 3pv of stus in bijzin) ~n die zich inschrijven vóór 1 mei, krijgen 10 % korting: crat sen fesstinde futtof 1 mai, stus pónze 10% lo oibâniy; voor ~ die mij wil helpen/voor allen die mij willen helpen, heb ik een leuk cadeautje: crat cÿrtiravy gress, gress lelperre eft mindoh pamel fân eup (ik doel slechts op vrw personen, wat blijkt uit eup); (als crat = GEEN zinskern: bt in bijzin) aan ~n/allen waar anderen onderdanig tegen zijn, ergert Elsa zich: lelpirus ÿazje ón crat, Elsa reéðe piti té.

degenereren:: degenerere |..ÿje| {U}.

dégénéré:: (gedegenereerd persoon) degenereratjen {C}.

degradatie:: degradašo {C}, slompos {A}.

degraderen:: (trans) degradere |..ÿje| {K}; (in rang/waarde achteruitgaan) slompe {U}.

deining:: (lett/fig: =onrust) tÿrquðiy {C}.

dek:: (v schip) dec {C}; op het ~ van een schip aan het werk zijn: storiyvve {U}; werkzaamheden op het ~ van een schip: storiyvvos {C}.

dekbalk:: (scheepsterm) haiym {C}.

dekbed:: (donzen deken) dydiy-sako {C}.

deken::

(op bed) lâgal {C; mv= léges}, (dik laken) atyje {C}.
(persoon) (RK priester) decann {C}; (=decaan) decaniy {C}.

dekken:: (v tafel) caribe {K}, dreumâne {K}; (v schade/tekort) hulle {K}; (fig: omvatten) znynte {K}; de titel dekt niet de inhoud: ef tytle nert znynte ef ÿrtÿr; zich ~: frajare {Upr}.

dekking:: (fig) hullos {A}.

deklaag:: mennwÿja (mennÿja) {Crs}.

deklading:: (=deklast) dec-lados {C}.

deklast:: (=deklading) dec-lados {C}.

deksel:: (alg) decs {C}.

deksels:: ~ moeilijk (verduveld lastig): knurfelbur'-diffiyk {I}.

dekzeil:: (alg) caribefâsto {C; mv= caribefâstôe; rsmv= caribefâstott}; (scheepsterm) réng {C}.

dele:: ten ~ (vrnl fig): furt kanas {C}.

delegatie:: (=afvaardiging: groep mensen) lozôstjos {C}.

delen::

(=splitsen) sperde {K};
(met anderen iets doen/hebben/denken) jesme {K; gst= jess}; de broer en zus ~ de slaapkamer: ef frera ur sour jesme ef slapelmit; de gemeenten willen hun data met de politie ~: ef zomars jessaves sener datas lef ef âpippolâ;
(rekenkundig) parte {K}; gedeeld door: part {VZ}; zes gedeeld door twee is drie: sers part ten kette dur;
~ [in] (=verdelen in): jesme [kaf] {K; gst= jess}; eerlijk ~!: jesme-tûe lef tuffes eits! (vaste frase als je denkt dat de ander een groter stuk voor zichzelf opeist);
~ in (fig): rovrete armt {U}; in de vreugde ~: ef rovrete armt ef hâng.

deler:: (v breuk) parte-nûmp {C} (afk= PN).

deleren:: tijâplaše {K}.

deletie:: tijâplašos {C}.

delfstof:: hustatiyn {S}.

Delftsblauw:: (aardewerk) delft-blotter |delf-| {I}.

deling:: (=splitsing) sperdos {C}; (rekenkundig) parte-šômtos {C}.

delta:: (rivier) opast {C}, delta {C}; zie ook Delta's in .

delven:: (=opgraven) hustae {K}.

delving:: (=opgraving) hustaos {C}.

Democraat:: Demokrater {C} (in Amerika).

democratie:: demokrašo {C}.

democratisch:: demokratise {I}.

democratiseren:: demokratisere |..ÿje| {K}.

democratisering:: demokratiseros {C}.

demonisch:: demonise {I}.

demonstrant:: demonstrerer {C}.

demonstratie:: demonstrašo {C}; ~ houden: gôsare {U}.

demonstratief:: gôsariy {I}.

demonstratieoptocht:: (=betoging) gôsaros {C}.

demonstreren:: gôsare {U}; ~ voor/tegen: demonstrere fes/mip |..ÿje| {U}.

demontabel:: (=uitneembaar) idemônteren {I}.

demontage:: idemônta |..mÔnta/..môntA| {C; mv= idemôntaes}.

demonteren:: idemôntere |..ÿje| {K}.

dempen:: (v water) neyle {K}; (v geluid/kleur/licht) hue {K; gst= hut; vdw= hûs}.

den:: (=pijnboom) sparot {C} (L. Pinus); grove ~: presÿr sparot (L. Pinus sylvestris); zwarte ~: doffiy sparot (L. P- nigra); Corsicaanse ~: Urapas-sparot (L. P- nigra var. maritima); Monterey-~: Cârwÿnn-sparot (L. Pinus radiata).

denderen:: (=dreunen) gedrôme {U}; (dreunen: zwaar voorwerp, trein) dryche {U}.

Denemarken:: Denmarko {G}.

Den Haag:: Ef Hagiy {G}.

denkbaar:: ~ zijn (voor te stellen zijn): masóte {K}.

denkbeeld:: ÿrmetiyn {SC}; (=idee) moris {C; mv= morises}.

denkbeeldig:: fofel {I}.

denken::

(alg: menen, geloven) miype {K}; ~ aan: miype armt {U}; ~ aan (=overdénken; rekening houden met): miypare {K}; opnieuw ~ aan; nog eens ~ aan: nâs-miype armt {U}; ~ over: miype kura {U}; het ~: miypos {A}; (ook: menen) ik denk dat het goed is dat/om ...: gress miype ef quista moris, den ...; blijf je thuis? – ik denk van wel: aftu tinde fesért? – siy gress miype; ik denk niet dat hij het gedaan heeft: gress nert miype den do paina ef; (abusievelijk menen) tesse {U}; hij dacht dat het regende (maar dat was niet zo): do tesso, ef bidalelira; ik denk van wel: gress miype (als antwoord op een vraag); ~d aan (=gedachtig): miyparelira {VZ};
(mening hebben) wat denk jij ervan?: tu cônsidere kol?; ga je mee? – ja natuurlijk, wat denk je?: vende tu rala? – gress cônsiderelira!; ga je mee? – natuurlijk niet, wat denk je wel?: vende tu rala? – cônsidere tu jazy?;
(sterk afwijzen) ik denk er niet aan om dat te doen (ik ben daar gek om dat te doen): gress pÿre beri paine ef;
~ te hebben/zijn: šâfpe fes {U}; mijn nicht dacht schuld te hebben (schuldig te zijn): kost šâfla šâfpa fes šâftra; Petriy denkt dat hij bedrogen is (meent bedrogen te zijn): Petriy šâfpe fes ef ÿcjestovlos;
doen ~ aan: »herinneren.

denkwijze:: miype-vrôk {SC}.

dennenappel:: (=sparappel) quiff {C}; laag ~s en dennennaalden op de [bos]grond: quiffos {C}.

dennenboleet:: sparot-chént {C} (L. Boletus pinicola).

dennenbos:: sparot-wuma {C}.

dennenmoorder:: (paddenstoel) njore-missis {C; mv= ..-missisa} (L. Heterobasidion annosum).

dennennaald:: vriys {C}, quda {C; mv= qudâe; rsmv= qudatt}; laag ~en en dennenappels op de [bos]grond: quiffos {C}.

dennenzwavelkop:: gewone ~: sparot-rôska-missis {C; mv= ..-missisa} (L. Hypholoma capnoides).

departement:: (=ministerie) depârtemen {C}; »ministerie.

departementaal:: (=ministerieel) depârtemena {I}.

dependance:: (elders gevestigd deel ve organisatie) nefhuflif = suhuflif {C}; (v universiteit) suuniversitiy {C}.

deportatie:: (=wegvoering) deportašo {C}.

deporteren:: (wegvoeren: ook dieren naar het slachthuis) deportere |..ÿje| {K}; (naar concentratiekamp: bij elkaar drijven en vervolgens uitroeien) zaare {K}.

deposito:: mipkett {C}.

depositogarantiestelsel:: Colsmurf furt ef Mipkett-xômarstos {N} (afk= CMX); .

depot:: (=bewaarplaats) zolle-sÿrt {C}; (=voorraad) tozollosÿ {C}; (onderhouds- en stallingsplaats voor locomotieven) fradâs-póntel {C}.

deppen:: (=betten) wikare {K}.

depressief:: ~ zijn (in mineur gestemd zijn): ef melde fes icôt.

derailleren:: (=ontsporen) âskâne-mip {U}.

derden:: (zn) durtefs {Cmv}.

derdewereldland:: (onderontwikkeld land) primišark {C}.

deren:: (=schelen); het deert mij niet[s] (het kan mij niet[s] schelen): ef nert uxârtecû gress; (vgl) ef nert uxârte gress = het doet mij geen verdriet.

dergelijk:: een ~ (zulk een): teâk {OV} (enk-concr); [een] ~ (zulk [een]): sest {OV} (enk-semc/abstr; stoff; mv); ~e koeien hebben ze hier niet: stus nert lelperre sest boerts kusami; een ~e liefde kan ik niet vertrouwen: gress nert trustecû sest rovretos; ~e klei is niet vruchtbaar: sest klao nert melde fûrta; iets ~s (zoiets: enk): fitaju {ZV; gnz= fitacÿr; rs= fitajje}; •taju {SX.vz} (gereduceerde vorm; dl= Zuid-Liftka/Tigof/Lomky); op iets ~s: kaf fitaju = kaftaju; een ~ persoon: fitaju rast (vaak geringschattend of nietig); en ~e: ur tiyns lo kâ (afk= u.t.l.k.); (in opsomming) ur idem tiyns (afk= uit.); iets ~s: sest tiyn.

derhalve::

(bv: =bijgevolg) lÿtiy {I};
(vz: gevolg) lÿtiy {VG}; gisteren heeft hij een ongeluk gekregen, en ~ moet hij zijn vakantie uitstellen: do eft moplariy pónze hols, lÿtiy do miptrekkât sener zirrot.

dermate:: (dusdanig) ~ [dat]: festûrgiy [fitfara]; ~ ... dat: fit pert ... fitfara; het schip ligt ~ uit de koers dat de kapitein niet meer weet waar hij is: ef karé sen wencate fit pert kusamat ef qurs, fitfara ef câpytenn tiffe éfti ÿr do melde; »zodanig.

dermatologie:: dermatolôiy {C}.

dermatologisch:: dermatologise {I}.

dermatoloog:: (=huidarts) dermatolôche {C}.

dertien:: râsen {TW}; (rekenkundig) main-dur {TW}, râsen {TW}.

dertig:: tenerg-ten {TW} (= 28+2); (rekenkundig) dursa {TW}.

des:: ~ te ...er: vluf ... meldelira |meldelira/melira|; de reis was ~ te fijner omdat de zon scheen: ef tupplip ma melda vluf olla meldelira, ef kôbo nÿlilóme; hij werkt nu ~ te meer, omdat hij de noodzaak ervan inziet: do ma ÿrôme vluf meldelira, do zerfilóme ef perkos; als je de jonge merrie aanspoort, loopt ze ~ te langzamer: fara tu éne ef kapa, eup farte vluf lôftquar meldelira; dat is ~ te erger: mittof qugle stôt; ~ te beter: rifo ef gulderiy {C}.

desalniettemin:: iftamos {III}.

desbetreffend:: antrôn {I}; (=eveneens) igt {I}.

deserteren:: mipoume {K}; (=overlopen) mitaóst[r]e {U; gst= mitaóster}.

deserteur:: mipoumer {C}.

desertie:: mipoumos {C}.

design:: design |Eng. / (spr) desÿnn| {S/I} (de Spok uitspraak wordt als onverzorgd beschouwd, maar steeds meer gebruikt door mensen uit creatieve beroepen die zelf met design bezig zijn); hier verkopen ze duur ~: kusami stus póbare mikar design; ze heeft een ~jurk aan: eup vende fes eft design robô.

desinfecteren:: idefestasse {K}.

deskundig:: tiffiy {I; [mv=enk]}.

deskundige:: tiffatjen {C}.

deskundigheid:: tiffer {A; mv=enk}.

desnoods:: (zo nodig) nestiyelira {III}.

desondanks:: os mittof = os kâ; miyr {III} (arch/poe).

dessert:: (=nagerecht) dÿfer {C}.

destabiliseren:: (vooral fig; bijv ve land) ojabrare {K}.

destijds:: (bw: toen) zûfiy {III}; fes ef forte (rs!).

destillatie:: tâmpjepsos {C}.

destilleren:: tâmpjepse {K}.

detachement:: (soldaten/politie) jelpjiy {C}.

detail:: detÿll {C}.

detailleren:: ([gedetailleerd] omschrijven) detÿle {K}.

detaillering:: ([gedetailleerde] omschrijving) detÿlos {C}.

detective:: (persoon) detekteff {C}; (boek) detekmip {C}.

detector:: detecterr {C}.

determinant:: determinent {C}; (taalk ook) mâer {C}.

deugd:: vyrtos {A}.

deugdelijk:: (=solide) nemercel {I}; (=eerzaam) néruvva {I}; (=braaf) vyrtosiy {I}.

deugen:: vyrte {U}; nergens voor ~ (vooral v personen): mercele {E}.

deugniet:: (=bengel) kânlâ {C}; (=schelm) kâle {C}, myssa {C}.

deuk:: ðiyc {C}, ðiycsû {C}.

deuntje:: (alg) stómi {C}; (=volksliedje, volkswijsje) hôjô {C}; gefloten ~: wÿrros {C}.

deur:: argerat {C}; (in de voorgevel: voordeur) bascerat {C}, pôrte {C} (dl= (Tigof/Lomky); (anders dan ve huis of gebouw) •fers {SX > c}; (bijv) schuurdeur: kulfers; sluisdeur: slušefers; voor de ~ laten staan (niet binnenlaten): mipméte {K}; het is niet naast de ~: ef šôt nert zirde naponto; hij woont niet bepaald naast de ~: do jazy nert lâzâre ef šôt, zirdelira naponto; dat doet de ~ dicht (dat is het toppunt): ef pylses melde refâx; (sprkw) ze kunnen niet door één ~: óps nert kurre beri paše mitai ef monta kaltânn.

deurklopper:: zâgtos {C}; clenper {C} (in Spok meestal in de vorm ve roofdier).

deurknop:: (=deurkruk) cnô {C}, criacnô {C}; (rond: draaibaar) gyre-cnô {C}.

deurslot:: grent {C}.

deurwaarder:: korhut {C}.

Deuteronomium:: (bijbel) Duteronomim {N} (afk= Dut).

devaluatie:: smurfmonentos {A}.

devalueren:: ef kette smurfmonentiy {I}.

devies:: (=leuze) stint {C}; (=motto/kenspreuk) lédo-avis {C}.

deviezen:: (valuta) la'ycâs {Cmv}.

deze::

(aw)

{AW}	concr/semc			abstr
{AW}	enk	mv/stoff	nominale afleiding	enk	mv
neutraal dicht bij contextueel	dena lelmo° mittof	tem lelmos° mittof[s]	temiy {Cef; mv=enk} lelmoiy° {Cef; mv=enk} -	- - kâ*	- - kâs*
* in Tjemp/Plefô wordt mittof[s] ipv kâ[s] gebruikt ° lelmo..: speek uit: \|lemo..\|

(idioom) ~ koe van hem: dena/lelmo groft boert; ~ varkens van ons: lelmos kult knoks; ~ klei van mij: lelmos kost klao; welke appel wil je? – ik wil déze graag: tu zecofe folarra geffy? – gress zecofe ef lelmoiy; die rode jas daar en ~ gele hier: bô mindefit kas ur ef kolai lelmoiy; ~ maand/week: lelmo hertel/mink (maand/week die aan de gang is; in tijdsbepalingen altijd lelmo); ~ [maand] januari (die aan de gang is): kest [ef] januy.

(zv)
1. (deiktisch: enk) kâ {ZV; gnp= kâer; gnz= kâcÿr; rs= kâe}; (Jân wijst op de appel en zegt:) ~ is rot: kâ melde tval; (Mariy wijst op haar auto en zegt:) de motor ervan ("van ~") is kapot: kâcÿr moter melde tirdus; (ik wijs op mijn zoekende vader en zeg:) zijn jas ("de jas van ~") is weg: kâer kas melde tijâ; (Elsa wijst op de 2 appels en zegt:) wil je déze of díé?: aftel tu bladide lelmo kâ oft bô kâ?;
2. (deiktisch: mv) lelmos |lemos| {ZV; gnp= lelmoser; gnz= lelmosÿr; rs= lelmoses}; (ik wijs op de boeken en zeg:) ik ken ~ niet: gress nert tiffe lelmos; (Elsa wijst op de aardbeien en de frambozen en zegt:) wil je déze of díé?: aftel tu bladide tem lelmos oft bôs lelmos?;
3. (contextueel: enk) pana {ZV; gnp= paner; gnz= panÿr; rs= panae}; we hebben een nieuwe auto gekocht; ~ is geel en het dak ervan is groen: kirro eft kleter oto lorerde; pana melde kolai ur panÿr huf melde mesâ; in de gang staat een vreemde man te wachten; het gezicht van ~ (diens gezicht) staat me niet aan: fes ef tult eft tnefer merater quÿelira; paner lomkâ nert insule gress;
4. (contextueel: mv) panas {ZV; gnp= panaser; gnz= panasÿr; rs= panases of panses}; we hebben nieuwe stoelen gekocht; ~ zijn wit en de zittingen ervan ("van ~") zijn geel: kirro kleter ferdusz lorerde; panas melde blakker ur panasÿr felts melde kolai; in de gang staan twee vreemde mannen te wachten; de gezichten van ~ (diens gezichten) staan me niet aan: fes ef tult ten tnefer meraters quÿelira; panaser lomkâs nert insule gress; de kaarsen zijn bijna op; je moet ~/ze doven: ef ðaks melde pordel tijâ; tu treskât panases/panses;
5. (gereduceerde vormen) •kû {SX.vz}, •pann {SX.vz}, •pass {SX.vz}, •pa {SX.vz} (dl= Zuid-Liftka/Tigof/Lomky); op deze, hierop, erop: kafkû = kaf kâ; kafpann = kaf pana; kafpass = kaf panas; kafpa = kaf pana[s].

dezelfde:: »zelfde.

dia:: dia {C; rs= diat}.

diabolo:: (voorwerp met de vorm hiervan) ÿmâstiy {C}.

diadeem:: (klein kroontje) qulta {C}; (haarband) mir-bent {C}.

diagnose:: diagnoss {C; mv= diagnoses}; (vaststelling ve ziekte) oôntaros {A}; ~ stellen: oôntare {U}.

diagonaal:: eka-jag {I}.

diaken:: djakiy {C}.

diakritisch:: ~ teken: cvyff {C}; (in Spok de tekens op â é ÿ š).

dialect:: dalet {C}, nefmux = sumux {C}; zie ook Spokanische dialecten in .

dialectiek:: kvâmpe-narân {SC}.

dialectisch:: daletiy {I}.

dialectologie:: dialektolôiy {C}.

dialoog:: (vrnl fig) kura-reppos {C}.

diamant:: (materiaal) djamantiy {S}; (steen) djamantiyn {C}; van ~ gemaakt; met ~en bezet (diamanten): djamanta {I}.

diamanten:: (van diamant gemaakt; met diamant bezet) djamanta {I}; ~ voorwerp: djamantiyn {C}.

diamantslijper:: djamantiy-ôtosmatjen {C}.

diameter:: (alg) diametra {C}.

diaprojector:: chiqurstat {C}, diatat {C}.

diarree:: slerros {S}; ~ hebben: slerre {U}.

diatonisch:: diatonise {I}.

dicht:: (niet open) ilba {I}; (op slot) closs {I}, trâf {I}; nog ~ (onaangebroken: fles wijn): klah {I}; (bos/haargroei) afriyn {I}; ~ raken ([zich] verdichten: bos/haar): afriynare {U}; ~ bij (=vlak bij: plaats): tarô {VZ}; ~ bij de brug: tarô ef pônt; (het gebruik v danen als vz wordt niet als correct beschouwd, zoals:) hij woont dichter bij het station dan ik: do zâre danen ef garrent dus gress (beter: do zâre vluf tarô ef garrent dus gress).

dichtbevolkt:: zampôrtecc {I}.

dichtbij:: (naastbijgelegen) tarô {I; vt= danen; ot= wena}; de brug ~/hier in de buurt: ef tarô pônt; zeer ~ (op een steenworp afstand): jumpetece-plâks {III}; hij woont dichterbij dan ik: do zâre danen dus gress; ik geef de voorkeur aan een dichterbij gelegen kruidenier (meer in de buurt): gress armtju'ecce eft danen kruttater; dichterbij komen (naderen: van een afstand) ilbaje {U; gst= ilbat}; dichterbij komen (naderen: terwijl men/het al in de buurt was): tarôe {U}; »dicht.

dichtbinden:: (alg) binde-ilba {K}; (=dichtknopen) ilbatejône {K}.

dichtbundel:: topoitiynÿ {C}.

dichtdoen:: (=sluiten) ilbaje {K; gst= ilbat}; (op slot) cjole {K}; (=dichtmaken) klahere {K}; (=dichtdraaien: kraan ed) scvÿze {K}.

dichtdraaien:: (kraan ed) scvÿze {K}.

dichten:: (gedichten schrijven) poite {U}.

dichter:: (man die dicht) poit {C}.

dichterbij:: »dichtbij.

dichteres:: poita {C}.

dichterlijk:: (=poëtisch) poitise {I}.

dichtheid:: (bos/haargroei) afriyniy {C}; (bevolking) zusliy {C}.

dichtknopen:: (=dichtbinden) ilbatejône {K}.

dichtkunst:: (poëzie) poésy {S}; (gerijm) cmôltos {C} (pej); wat betreft de ~: poésyne {I}.

dichtmaken:: (=sluiten) ilbaje {K; gst= ilbat}; (=afdichten) klahere {K}.

dichtmetselen:: matie-ilba {K}.

dichtregel:: seg {C}.

dichtsneeuwen:: plurre-ilba {U}; in sneeuwrijke gebieden laten de dassen de ingangen van hun burchten ~: fes snÿsót areûs ef bâtjers kirture den sener manestecÿr fesfiys plurre-ilba.

dichtwerk:: (artistiek) qummertiyn {C}.

dictaat:: côléafiy {C}.

dictator:: diktaterr {C}.

dictatoriaal:: diktaterÿ {I}.

dictatuur:: diktaturiy {C}.

dictee:: copiy {C}.

die::

(aw)

{AW}	concr/semc			abstr
{AW}	enk	mv/stoff	nominale afleiding	enk	mv
neutraal ver weg contextueel	dena bô mittof	tem bôs mittof[s]	temiy {Cef; mv=enk} bôtiy {Cef; mv=enk} -	- - kâ*	- - kâs*
* in Tjemp/Plefô wordt mittof[s] ipv kâ[s] gebruikt

(idioom) ~ koe van hem: bô groft boert; ~ varkens van ons: bôs kult knoks; ~ klei van mij: bôs kost klao; welke appel wil je? – ik wil díé graag: tu zecofe folarra geffy? – gress zecofe ef bôtiy; deze rode jas hier en ~ gele daar: lelmo mindefit kas ur ef kolai bôtiy.

(zv)
1. (deiktisch: enk) kâ {ZV; gnp= kâer; gnz= kâcÿr; rs= kâe}; (Jân wijst op de appel en zegt:) ~ is rot: kâ melde tval; (Mariy wijst op haar auto en zegt:) de motor ervan ("van ~") is kapot: kâcÿr moter melde tirdus; (ik wijs op mijn zoekende vader en zeg:) zijn jas ("de jas van ~") is weg: kâer kas melde tijâ; (Elsa wijst op de 2 gebakjes en zegt:) wil je déze of díé?: aftel tu bladide lelmo kâ oft bô kâ?;
2. (deiktisch: mv) lelmos |lemos| {ZV; gnp= lelmoser; gnz= lelmosÿr; rs= lelmoses}; (ik wijs op de boeken en zeg:) ik ken ~ niet: gress nert tiffe lelmos; (Elsa wijst op de aardbeien en de frambozen en zegt:) wil je déze of díé?: aftel tu bladide tem lelmos oft bôs lelmos?;
3. (contextueel: enk) pana {ZV; gnp= paner; gnz= panÿr; rs= panae}; we hebben een nieuwe auto gekocht; ~ is geel en het dak ervan is groen: kirro eft kleter oto lorerde; pana melde kolai ur panÿr huf melde mesâ; in de gang staat een vreemde man te wachten; het gezicht van ~ (diens gezicht) staat me niet aan: fes ef tult eft tnefer merater quÿelira; paner lomkâ nert insule gress;
4. (contextueel: mv) panas {ZV; gnp= panaser; gnz= panasÿr; rs= panases of panses}; we hebben nieuwe stoelen gekocht; ~ zijn wit en de zittingen ervan ("van ~") zijn geel: kirro kleter ferdusz lorerde; panas melde blakker ur panasÿr felts melde kolai; in de gang staan twee vreemde mannen te wachten; de gezichten van ~ (diens gezichten) staan me niet aan: fes ef tult ten tnefer meraters quÿelira; panaser lomkâs nert insule gress; de kaarsen zijn bijna op; je moet ~/ze doven: ef ðaks melde pordel tijâ; tu treskât panases/panses;
5. (gereduceerde vormen) •kû {SX.vz}, •pann {SX.vz}, •pass {SX.vz}, •pa {SX.vz} (dl= Zuid-Liftka/Tigof/Lomky); op die, hierop, erop: kafkû = kaf kâ; kafpann = kaf pana; kafpass = kaf panas; kafpa = kaf pana[s].
(bt)
1. (enk-concr en stoff) té {BT; gnp= téx; gnz= técÿr; rs= tét[te]}; ik ben de brief aan het lezen, ~ hij mij gisteren gegeven heeft: gress trempelira ki ef letra, do té kette hols ón gress; de vrouw ~ op straat loopt: ef tubôs, té farte tehaste; de vrouw, wier zuster op straat loopt: ef tubôs, téx sour farte tehaste; de schuur waarvan het dak (welks dak) van riet was, is afgebrand: ef kul buro, técÿr zillepip melde rittiy; de kaars ~ ik doof: ef ðak, gress treske tét/tétte (rs!); de klei ~ wegspoelt: ef klao, té smôlme-tijâ;
2. (enk-abstr/semc) sem {BT; gnz= semÿr; rs= semme}; de ondermijning ~ onvermijdelijk is: ef óstros, sem melde rôtjulôlétt; de opmerking waarvan ik het nut (welks nut) niet begrijp: ef râviy, gress nert unere semÿr hâc;
3. (mv en stoff) mit {BT; gnp= mitex; gnz= mitÿr; rs= mitte}; de honden ~ blaffen: ef hurts, mit helderte; de ondermijningen ~ onvermijdelijk zijn: ef óstrosz, mit melde rôtjulôlétt; de koffers ~ we achtergelaten hebben: ef vrÿkyrs, kirro mitte (rs!) afânole; de klei ~ wegspoelt: ef klao, mit smôlme-tijâ; de mannen wier vrouwen moeten werken: ef meraters, mitex tubôsz ÿrômûs;
4. (..lira-constructie: kan elk bt vervangen) de koe ~ in de wei graast: ef boert, crazelira fes ef blufk = ef boert, té craze fes ef blufk; de mannen ~ ik niet ken: ef meraters, gress nert tiffelira = ef meraters, gress nert tiffe mit; (..lira-constructie komt direct achter antecedent; bijzin met bt komt achter hoofdzin; als het antecedent van een bt door ki gemarkeerd wordt, wordt de bijzin als inperkend opgevat; een ..lira-constructie heeft meestal een uitbreidende interpretatie); (vgl) hij geeft de wijn ~ hij niet lekker vindt aan mij: do kette ki ef weinô ón gress, do nert brae mit (de wijn die hij wel lust behoudt hij zelf!); hij geeft de wijn, ~ hij [overigens] niet lekker vindt, aan mij: de kette ef weinô, do nert braelira, ón gress; (in schr wordt ..lira-constructie soms uit ondergeschikte zin gehaald en als bv voor antecedent geplaatst); (vgl) de jongen, ~ langs de oever loopt, heeft geen broek aan: ef fartelira 'jan lelperre-armt nÿf bofs, lango ef klarbÿr = ef 'jan, fartelira lango ef klarbÿr, lelperre-armt nÿf bofs.

dieet:: regimiy {C}.

dief:: zaft = zâft {C}; (gauwdief) jÿsa {C}.

diefstal:: zaftakyn {C; mv= zaftakynes}; (het stelen) kuntiyros {C}.

diefstalgevoelig:: kuntiyre-etet {I}.

Diego Garcia:: Diego-Garsiy {G}.

dienaar:: marestjer {C}, kniyatjen {C}; (=knecht) ender {C} (arch).

dienblad:: (=presenteerblad) leÿr {C}.

dienen:: (bedienen) harbe {K}; ~ als: harbe fara {U}; het dient als voorbeeld: ef harbe fara šovos; ~ voor: luftharbe {K}; furtharbe {K} (arch); (zaak voor de rechtbank) stâge {U}; (behoren) je dient je netjes te kleden: tu bekace beri helbe penða.

dienovereenkomstig:: âfry ef félclos (afk= â/f).

dienst::

(alg) harbos {A}; iemand een ~ bewijzen: ef šove ef harbos ón rast; in ~ (werkend op een kantoor, bij een bedrijf ed): fes ef fesperkošos; tot uw ~! (als iemand bedankt voor een bewezen dienst): quista-harbe!; Sociale Dienst: Sošala Harbos {N} (gemeentelijke instantie om burgers te helpen bij financiële problemen, zoals het niet kunnen betalen v belasting, het saneren v schulden, het aanvragen v uitkeringen ed);
(trein/bus ed) fâgôtexa {C};
~ doen; ten ~e staan: ef melde ber morde; in ~ zijn van (huishoudelijk personeel): azje ón {U; gst= azjet}; in ~ van (de knecht van): azjelira ón (evtl als vz-uitdr);
~ verlenen (voor een bepaalde service zorgen): maqute {U}.

dienstbode:: (=dienstmeisje) harbatjen {C}.

dienster:: (serveerster in restaurant) harbatjena {C; mv= harbatjenÿ}.

dienstijver:: perkastiy {C}.

dienstmeisje:: (=dienstbode) harbatjen {C}.

dienstplicht:: verestâ-duet {SC} (in Spok in 1922 afgeschaft).

dienstregeling:: fort-ramâ {C}; (spoorboekje) treno-forts {Cmv}.

dienstverlenend:: ~e sector: maqutos-siyclo {C}.

dienstverlening:: maqutos {A}.

dienstvoertuig:: (jur: brandweer, ambulance, leger, politie, vuilniswagen enz) maqutnolac {C}; zie ook Weggebruikers in .

diep:: zefa {I}; van ... ~ (met een diepte van: maat): rys {VZ}; een zee van 850 m ~: eft zé rys 850m; diep||ondiep: merrat {Iid}; .

diepblauw:: (=donkerblauw) zefblotter {I}.

diepbruin:: zân-miterus {I}.

diepgang:: (v schip) merratfartos {C}; (fig: =wezen/binnenste) iyc {SC}.

diepgeworteld:: (fig) zefa-moftosor {I}.

diepte:: (lett: het diep zijn) zefaiy {C; rs= zefate}; (verticale afstand) merraty {C}; een ~ van 400 m: eft merraty rifo 400m; in de ~: zefa zjoba {III}; met een ~ van (maat): rys {VZ}; een zee met een ~ van 850 m: eft zé rys 850m; een grote ~: eft plâks merraty.

diepvries:: ~[product]: martelcryr {C}.

diepvriesproduct:: martelcryr {C}.

diepzeeduiken:: (als sport) zefa-plônsos {C}.

diepzinnig:: plâksmiyp {I}.

dier:: belp |belp/bel| {C}; woest ~: hâbârciy {C}; gevild ~: idemutos {C}; opgezet ~: ÿrgiÿtt {S} (spr); ~ met een lange snuit: habrynes {C}; zie ook Dieren in .

dierbaar:: heldentar {I}.

dierenarts:: belp-medikiy |belme..| {C}.

dierenpension:: belp-hotela |belho..| {C}.

Dierenriem:: Zoðac {N}.

dierentuin:: zoolâmento {C}; zie ook Attracties in .

dierkunde:: (=zoölogie) zoolôiy {C}.

dierlijk:: belpâ'et {I}.

diertje:: belt-belp {C}.

dieselmotor:: diesel |dissel| {C}.

dievegge:: zafta = zâfta {C; mv= zaftÿ = zâftÿ}.

diezelfde:: »zelfde.

diffuus:: (v licht) chall {I}.

difterie:: (=difteritis) jôrm-stûléos {C}.

difteritis:: (=difterie) jôrm-stûléos {C}.

diftong:: (tweeklank: in het Spok de ó en ÿ) tergrâr {C}.

diftongeren:: ~ [tot]: diftôngere [helkara] |..ÿje| {K}.

diftongering:: diftôngašo {C}.

diggel:: iets aan ~en slaan: ef prâcte flaju lo tâts ur leps.

digitaal:: digitala {I}; digi {I} (spr); (vaak in samenstellingen:) een digitale cursus: eft digi-curs.

digitaliseren:: digitalisere |..ÿje| {K}.

dij:: (=dijbeen) dÿ {C}.

dijbeen:: dÿ {C}.

dijk:: tex {C}, (=dam) grulôt {C}.

dik:: keša {I; vk= zÿtsénp; mt= vibrâk}; grelfel {I}; (=lijvig) murk {I}; (v rookwolken) afriyn {I}; (bij afmetingen) tuf {VZ}; de plank is ca. 1,5 cm ~: ef nregtâ melde pl. tuf 1,5sm; een ~ke mist: eft graviy douba; het ~ zijn: kešatiy {C}; ~ persoon (dikkerd): knojolâ {C}; ~ en zweterig persoon: jasug {C} (pej); ~/vies/slordig wijf: rôsiy-krûgt {C} (pej); dik||dun: ulliy {Iid}; ; afwisselend ~ en dun worden: ulliye {E}; het afwisselend ~ en dun worden: ulliyos {C}.

dikheid:: (=dikte) kešatiy {C}.

dikhuidig:: (lett) kešamutiy {I}; (fig) fûtmutiy {I}.

dikkerd:: (dik persoon) knojolâ {C}.

dikkopje::

(vlinder) tjerkatjen {C}; groot ~: hupster tjerkatjen (L. Ochlodes venata); klein ~: belt tjerkatjen (L. Thymelicus lineola); geel ~: wuma-tjerkatjen (L. Thymelicus sylvestris);
(vis) trejaniy-gobiy {C} (L. Pomatoschistus minutus).

dikte:: (afmeting) kešaiy {C}; (dikheid) kešatiy {C}; (het al dan niet dik zijn) uller {C}; met een ~ van (maat): tuf {VZ}; een kabel met een ~ van 1 dm: eft répiyt tuf 1dm.

dikwijls:: (=vaak) lilt {I}, ment {III}; Lerdu slacht zijn koeien ~ zelf (het is vaak Lerdu die slacht, niet zijn broer): lilt Lerdu vlemóte sener boerts quandro; Lerdu slacht ~ zijn koeien zelf (koeien slacht hij vaak, andere dieren niet zo vaak): Lerdu vlemóte sener lilt boerts quandro; »hoe 6.

dikzak:: (dik persoon) knojolâ {C}.

dilemma:: (keuze uit twee dingen) indos {A}.

dilettant:: (vrijetijdswetenschapsman) totibâner {C}; (vrijetijdskunstenaar) tokûrater {C}.

dille:: dila {S} (L. Anethum graveolens).

dimensie:: dimenšo {C}.

dimensionaal:: dimenšonalo {I}.

dimmen:: (koplampen v auto) hue {K; gst= hut; vdw= hûs}.

diner:: (=etentje) lardos {C}; (warm eten) leferakânda {C}; (avondeten) dinelo {C}; aan het ~: fes dinelo; ze zitten aan het ~: óps melde fes dinelo.

dineren:: lejonye {U; gst= lejonyt}.

dinergast:: lejonye-gâs {C}.

ding:: (=voorwerp) tiyn {C}, šôt {C/A}.

dingen:: ~ naar: nôzje {K; gst= nôss}.

dinsdag:: tûratof {Cef} (afk= tt of tûr).

diode:: dijode = diode {C}.

diploma:: diplomm {C}; iemand die een [bepaald] ~ behaald heeft (gediplomeerde): diplommer {C}; in bezit van ~ (gediplomeerd): lâkartafiyor {I}; in het bezit zijn van een ~ (geslaagd zijn): zamâtape {U}.

diplomaat:: diplomato {C}.

diplomate:: diplomata {C; mv= diplomatas}.

diplomatenkoffer:: (plat koffertje voor documenten ed) pryk-sviba {C}.

diplomatie:: diplomašo {C}; zie ook Diplomatie in .

diplomatiek:: diplomatiyc {I}.

direct:: (alg: =onmiddellijk) nurpel {I}; (zonder aarzelen/te wachten: =meteen) kafér {III}; (kortste weg: =rechtstreeks) direcc {I}.

directeur:: (=hoofd) prest {C}; (=baas) nurp {C}.

directie:: prest-még {C}, toprestÿ {C}.

directrice:: (alg: vrw directeur) presta {C}.

dirigeerstokje:: nÿrzorâ {C}, elbina {C; mv= elbori}.

dirigent:: nÿr-lydres {C}.

dirigeren:: (muziek) nÿr-lyde {K}.

disambigueren:: ideâmbiguere |..ÿje| {K}.

discipline:: (=krijgstucht) fesoaros {A}.

disco:: disko {C}, flerrt {C; mv= regelm.} (pop).

disconto:: discônto {C}.

discotheek:: (dancing) plata-nefâr {C}, danše-sért {C}, disko {C} (pop); (verzameling grammofoonplaten of cd's) toplataÿ {C}; zie ook Discotheken in .

discrepantie:: diskrepanšo {C}.

discriminatie:: diskriminašo {C}.

discrimineren:: diskriminere |..ÿje| {K}.

discussie:: diskušo {C}; iets ter ~ stellen: ef ðobiyre flaju lo diskušo; de ~ voeren: ef rate ef diskušo.

discussiëren:: diskutere |..ÿje| {E}; ~ over iets: diskutere rifo flaju.

discuteren:: diskutere |..ÿje| {E}; ~ over iets: diskutere rifo flaju.

display:: (beeldschermpje op elektronisch apparaat ed) vitrynn {C}.

dispuut:: disputt {C}.

dissertatie:: (=proefschrift) prifjiofer {C}, priff {C} (pop).

dissimilatie:: disimilašo {SC}.

distantiëren:: zich ~ van: xolija-kette {K}.

distel:: pâpšérr {C}; knikkende ~: flecs-pâpšérr (L. Carduus nutans); veeldoornige ~: rašes-pâpšérr (L. Carduus acanthoides).

distelvlinder:: pâpšérr-gvârcer {C} (L. Cynthia cardui).

distillaat:: izardos {S}.

distilleerderij:: (=stokerij) strôlizardatjen {C}.

distilleren:: (=afscheiden) izarde {K}; (stoken v drank) strôlizarde {K}.

distinctie:: (=cachet) polmuh {C}.

distingeren:: jesudle {U; gst= jesutt}.

distribueren:: distribuere |..ÿje| {K}.

distributie:: distribušo {C}.

district:: (provincie in Spok) distrycc {C}; (NIET als Spok administratief gebied) arr {C}; zie ook Districten in .

districtaal:: (betr een Spok district) distrycciy {I} (met nadruk op gebied); distrykalo {I} (met nadruk op bestuur); de lokale en districtale politiek: ef lokalo én distrykalo politiycs (mv: twee soorten politiek).

districtsbestuur:: (bestuur ve Spok district; vgl provinciale staten) leblâ {C}.

districtsgouverneur:: (in Spok: hoofd ve districtsbestuur) kjelef {C}.

districtshoofdstad:: (in Spok: de hoofdstad ve distrycc) suhurdog {C}, leblâsÿr {C}.

disyllabisch:: tersylabise {I}.

disyllabisme:: tersylabesmiy {C}.

dit::

(aw)

{AW}	concr/semc			abstr
{AW}	enk	stoff	nominale afleiding	enk
neutraal dicht bij contextueel	dena lelmo° mittof	tem lelmos° mittof[s]	temiy {Cef; mv=enk} lelmoiy° {Cef; mv=enk} -	- - kâ*
* in Tjemp/Plefô wordt mittof ipv kâ gebruikt ° lelmo..: spreek uit: \|lemo..\|

(idioom) ~ varken van hem: lelmo groft knok; ~ zand van mij: lelmos kost pleko; welk gebakje wil je? – ik wil dít (dicht bij) graag: tu zecofe folarra belt-omi? – gress zecofe ef lelmoiy; dat rode boek daar en ~ gele hier: bô mindefit mimpit ur ef kolai lelmoiy; ~ jaar: lelmo zemper (jaar dat aan de gang is; in tijdsbepalingen altijd lelmo).

(zv)
1. (deiktisch: enk) kâ {ZV; gnp= kâer; gnz= kâcÿr; rs= kâe}; (Jân wijst op het boek en zegt:) ~ is nat: kâ melde ošo; (Mariy wijst op haar tas en zegt:) het handvat hiervan ("van ~") is kapot: kâcÿr criakrum melde tirdus; (ik wijs op het zoekende kind en zeg:) zijn jas ("de jas van ~") is weg: kâer kas melde tijâ; (Elsa wijst op de 2 gebakjes en zegt:) wil je dít of dát?: aftel tu bladide lelmo kâ oft bô kâ?;
2. (contextueel: enk) pana {ZV; gnp= paner; gnz= panÿr; rs= panae}; we hebben een nieuw bed gekocht; ~/het is geel en de poten ervan ("van ~") zijn groen: kirro eft kleter slapelsat lorerde; pana melde kolai ur panÿr lippiones melde mesâ; in de gang staat een vreemd kind te wachten; het gezicht van ~ (diens gezicht) staat me niet aan: fes ef tult eft tnefer efanty quÿelira; paner lomkâ nert insule gress; (kan ook verwijzen naar wat er in gehele zin wordt vermeld) we hebben een nieuwe auto gekocht, en ~ was een moeilijke beslissing: kirro eft kleter oto lorerde, ur pana meldo eft diffiyk faledos;
3. (gereduceerde vormen) •kû {SX.vz}, •pann {SX.vz}, •pa {SX.vz} (dl= Zuid-Liftka/Tigof/Lomky); op dit, hierop, erop: kafkû = kaf kâ; kafpann = kafpa = kaf pana.

ditmaal:: (deze keer) kaf ef wyzenn tim.

dito:: ôc {I}; idem {I}; rode jassen en ~ tassen: mindefit kasz ur ôc lôks; Elsa kreeg een standje en Jan ~: Elsa eft wâriy pónze, ur idem Jân; ik rook een sigaret en hij ~ een pijp: gress uokke eft sigarett ur do idem eft pypa.

ditzelfde:: »zelfde.

divan:: divân {C; mv= divâna}.

diverse:: (van uiteenlopende aard) divers {II}; (=verschillende) querdoelira {I}.

dividend:: quamp-kanas |..mk..| {C}.

divisie:: (legeronderdeel; ook bij voetbal) strettkanas {C}; Divisie A: A-strettkanas.

Djibouti:: Djibutiy {G}.

Djiboutiaan:: Djibutiyny {Cef}.

Djiboutiaans:: (bv) djibutiy {IIef; mv=enk}; ~e vrouw: Djibutiyna {Cef}.

Dnjepr:: Denper {G}.

do:: (muzieknoot) do {C}.

dobbelen:: ternmerre {U}.

dobbelsteen:: ternen {C}.

dobber:: (drijver v hengel) ônulliy {C}; (sprkw) er een harde ~ aan hebben: ef cÿrbo'estre eft zagrampor côm.

dobberen:: (drijven) surdare {U}.

docent:: (op universiteit) kolester {C}; hij is ~ dialectologie: do melde kolester furt dialektolôiy.

doch:: (positieve toegeving: =maar) liquist {VG} (arch/poe).

dochter:: ûsto {C}; ~tje (klein kind): belt-ûsto {C}.

dochtertje:: (klein kind) belt-ûsto {C}.

doctor:: (hoogste universitaire titel) prifjiof {C} (afk= Pf.).

doctoraal:: ~ examen: primitâiy {A; mv=enk; rs= primitâe}.

doctorandus:: (in Spok: persoon die het 1e universitaire examen heeft afgelegd) primiter {C}.

document:: (=akte) dokumentos {C; mv= dokumentâs}; zie ook Documenten in .

documentaire:: (film) csâðÿrtiyn {C}.

documentatie:: ~[materiaal]: csâðÿr {C}; (vastleggen v feiten) dokumentašo {C}.

documentatiemateriaal:: csâðÿr {C}.

documenteren:: (van bewijzen voorzien) csâðÿre {K}.

documentering:: (het documenteren) csâðÿros {A}.

dodaars:: (vogel) mindajôrm-flechâ {C} (L. Tachybaptus ruficollis).

dode:: (dood persoon) (alg) koffoner {C}; (Erg) ideiycor {C}.

dodelijk:: koffoniy {I}.

doden:: téte {K}, (=ombrengen) njore {K}.

doding:: tétos {C}.

doe-het-zelver:: (knutselaar: als hobby) iypiyp {C}.

doek:: (stof) •fâsto {SX > c; mv= •fâstôe; rsmv= •fâstott}; stevig ~ (tentdoek): xobinifâsto {C; mv= xobinifâstôe; rsmv= xobinifâstott}.

doekje:: (sprkw) je moet er geen ~s om winden: tu nert rafanât den tûgtjek melde preiptjek.

doel:: col {C; mv= côle}; (=doelstelling) pijôfty {SC}; de bijeenkomst begint om 10 uur, met als ~ om de bewoners te informeren over het project: ef gadros finne kest 10z, lelperrelira ef col den informere ef zâreldurs kura ef projecc; tot ~ hebben (moeten): colkette beri {U}.

doelbewust:: (=doortastend) lâcoliy {I}.

doeleind:: furtcol {C}; voor wetenschappelijke ~en: furt zintes furtcols.

doelloos:: nâste {I}.

doelman:: (keeper) coler {C}.

doelmatig:: (=praktisch) nexélmpâ {I}; (niet ondoelmatig) nemajek {I}.

doelpaal:: col-kibâ {C}.

doelstelling:: pijôfty {SC}.

doeltekst:: (vertaling vd brontekst) col-tecše {C}.

doeltreffend:: nast {I}.

doeltreffendheid:: nastiy {A; mv=enk}.

doelwit:: (lett/fig: =mikpunt) butt {C}.

doen::

(alg) paine {K}, tece {K} (arch); (maken) traje {K; gst= trat} (arch); wat ben je aan het ~?: tu paine kluft?; een belofte ~: ef promise eft painos; ik kan er niets aan ~: gress nert prÿftecû; ik wil daar iets aan ~: gress painavy flaju armt mittof; ik moet de was nog ~: gress painât velk ef toluktosÿ; wanneer doe jij het gras? (bijv maaien): tu paine ef kles hojelka?; het ~ (bezigheid): painos {C};
(werken: apparaat) farte {U}; de radio doet het niet: ef raðo nert farte;
opnieuw ~ (herhalen): napaine {K}; dat wat opnieuw gedaan wordt/moet worden: napainos {C}; het opnieuw ~ (herhaling): napainos {A};
(uitvoeren: op voorwaarden/tegen betaling) âmée {K; gst= âmét; vdw= pâmé};
~ voor (overhebben voor): paine ón {K}; Mariy doet alles voor Petriy: Mariy paine pipar ón Petriy;
niets anders ~ dan: aenollafyte beri |we..| {U}; hij doet niets dan lachen (hij lacht alleen maar): do aenollafyte beri obezjere;
~ alsof (veinzen): clovóte [beri/den] {U}; hij deed alsof hij ziek was: do clovóto kinur; Mariy doet alsof ze de gastvrouw van de receptie is: Mariy clovóte beri melde ef kluntâecÿr nâlpa; [net] ~ als[of]: paine ..lira; ik doe net alsof ik Ôrs goed ken: gress paine tiffelira Ôrs lo quista;
er goed (beter/verstandig enz) aan ~ om: ef riffe ef quista (gulder/gôrôg enz) stebe beri;
(aanpakken/aanleggen) ef paine leldelira (= tdw v lelde); hij heeft het heel handig gedaan (aangepakt): do paina leldelira ef lo terat habilem ki;
het is te ~ om ...: ef meldelira ón ...; het is [nu] te ~ om het opletten (het is nu opletten geblazen): ef meldelira ón ef ÿkaftaros; dat doet er niet toe (dat is geen punt): ef lâse tlosiy; ef melde eâriy ef;
te ~ hebben met (medelijden hebben met): ÿréste armt {U};
(zorgen voor, bewerkstelligen) qugle {K}; de ziekte doet de bomen afsterven: ef kinâ qugle ef ÿdoétaros enn ef vilduls;
in goeden ~ zijn (er warmpjes bijzitten): ef zirde fes eft wâvet sat; veel te ~ (druk): ÿrtân {I}; uit zijn ~ (van streek): stugât {I}; wat ertoe doet (wat meetelt; succesvol) lo juftelira; zonder er iets aan te hoeven ~ (automatisch): ðÿm/šâm mârtep {C}.

doende:: (bezig) painelira {I}; niet-~ (zich onthoudend): mipnoftatiy {I}; (sprkw) al ~ leert men: paine riffe belde.

doen-en-laten:: painosz {Amv}.

doezelig:: blôriy {I; [mv=enk]}.

dof:: (=mat) verfe {I}; (niet glanzend) scóma {I}.

doffer:: (mnl duif) šerg {C}.

dog:: (hond) kijjiys {C}.

dogma:: dôgma {SC}.

dok:: (voor schepen) dok {C}.

dokter:: (=arts) medikiy {C}.

dokwerker:: dokast {C}.

dol::

(zn: roeipen) tévet {C}.
(bv: =woedend/waanzinnig) lôc {I}.

dolen:: (=ronddolen) ipâle {U}; (lett: =dwalen) ÿge {U}.

dolfijn:: delfenn {C} (L. Delphinus delphis).

dolk:: delg {C}; (=degen) masté {C}.

dollar:: dollar {C} (afk= DL); een bankbiljet van tien ~: eft dollar-amain-jeji.

dolmen:: (=hunebed) dôlmen {C}.

dom::

(zn: domkerk) domiy {C}.
(bv: =stom/bot) pûl {I}; ~ zijn (v persoon): pûle {U}; te ~/stom zijn: pûlleve [beri/den] {U}; (sprkw) hij is te ~ om voor de duvel te dansen: do pûlleve beri terde tukst ten; (=onnozel) knokiy {I}; ~ kijken (schaapachtig): âpyjoe {U; vdw= âpyjer}; ~ kijkend persoon: âpyjatjen {C}.

domein:: (=landgoed) domenn {C}; (fig: =gebied) bavân {C}, areû {C; rs= areût}.

domheid:: (=stomheid) pûliy {A; mv=enk}.

domicilie:: (vaste woonplaats) rigt-melde-sÿrt {C} (afk= rms).

dominee:: (=predikant) predikent {C}; (sprkw) daar gaat een ~ voorbij: ef jabâr kâmpae (wordt gezegd als er in een gesprek een plotselinge stilte valt; verwacht wordt dat iemand dan aanvult met: ... ur melde pâstiy = en hij heeft berouw).

domineren::

(de overhand hebben) keserfje {U; gst= keserft}.
(domino spelen) dominomerre {U}.

Dominica:: Dominica {G}.

dominicaan:: (mnl lid v RK kloosterorde) dominicer {C}.

Dominicaan:: (man uit Dominica) Dominicer {Cef}.

Dominicaans:: (bv) dominiciy {IIef; mv=enk}; ~e Republiek: Dominiciy Republicâ {Gef}; ~e vrouw: Dominicera {Cef; mv= Dominiceras}.

dominicanes:: (vrw lid v RK kloosterorde) dominicera {C; mv= dominicerÿ}.

domino:: (het spelen) domino {C}; ~ spelen (domineren): dominomerre {U}.

dominospel:: (alle stenen bij elkaar) dominomert {C}.

dominospeler:: dominomerr {C}.

dominosteen:: dominotiyn {C}.

domkerk:: domiy {C}.

domkop:: (=uilskuiken) pétuÿg {C}, kokk-nurp {C} (pop).

dommekracht:: (=krik) gyfer {C}.

dompelen:: (onderdompelen) plônsare {K}.

Donar:: (Germaanse god) Doner {N}.

donateur:: donaterr {C}.

donatie:: donašo {C}.

Donau:: Dona {G}.

donder:: (geraas: onweer) bûnkâ {C}; daar kun je ~ op zeggen: tu chaquintecû ef tjôftâra furt ef.

donderbui:: cyrdrutt {C}.

donderdag:: donatof {Cef} (afk= dt of don).

donderen:: (onweren) cyrdrutte {U}; (=razen: hard v trap vallen ed) rulte {U}.

donderslag:: bômpo {C}; als een ~ bij heldere hemel: eft reff mip eft nelador quutû.

donjon:: (grootste toren ve kasteel) déverân {C}.

donk:: (zandheuvel in moeras) andol {C}.

donker::

(kleur/weer ed) zutter {I}; ~ worden (kleur: verschieten): zutterare {U}; het wordt ~ (de zon gaat onder): ef pónze zutter; een ~ persoon (neger): eft zutter veldur (euf);
(duister: geen licht) lammefiy {I; [mv=enk]}; dok[er] {I} (arch/dl= Zuid-Berref); ~ worden (avond worden): zutte {U}; zeer ~ (zeer duister): finstra {I}; in het ~: fes finstraiy; na ~ thuiskomen: tôxare {U}; plotseling vanuit het ~ in het licht tredend (alg): ÿtolâcÿrs {I}; de overvallers springen uit het ~ te voorschijn en slaan de bankloper neer: ef kafbyters arfine ÿtolâcÿrs ur kânte ef benc-yrgtâ; de trein reed plotseling/snel de ~e tunnel uit: ef treno ufiro cupp ef ÿtolâcÿrs plâkomÿ; de zon schijnt telkens met kracht tussen de ~e wolkenpartijen door: ef kôbo nÿle ÿtolâcÿrs;
(duister: in een afgesloten ruimte, terwijl het erbuiten licht is) lómiy {I; [mv=enk]} (dl= Centraal-Liftka); de dief verschool zich in de ~e kast (dit impliceert dat de kamer waarin deze kast zich bevindt, NIET donker is): ef zâft sen tynao fes ef lómiy feldariy;
donker||licht: néso {Iid}; .

donkerblauw:: (=diepblauw) zefblotter {I}; (dikwijls tegen het zwarte aan) nyda• {PX.c > c}.

donkerbruin:: (ook rossig) bilys {I}.

donkere:: (neger) zutterer {C} (euf).

donkergeel:: (oker: zoals van Spok wegwijzers) horerus {I}; (bruin/okerkleurig) mitra• {PX.c > c}.

donkergekleurd:: (vrnl v mensen) zutter-marâsiy {I}.

donkergroen:: qundy• {PX.c > c} (arch/poe).

donkerrood:: kursuus-qundy-• {PX} (arch/poe); haar donkerrode lippen: belt kursuus-qundy-ÿtrôe; het donkerrode bloed (ve gewonde op het slagveld): ef doffiy kursuus (arch/poe).

donor:: (iemand die orgaan, weefsel ed afstaat) doner {C}; voor de Wet op orgaandonatie, zie .

dons:: (donshaar[tjes]) nygg {S}; (fijne veren) dydiy {S}.

donshaar:: nygg {S}.

donsvlinder:: šifer wola-flyddere {C} (L. Euproctis similis).

donut:: (rond baksel (zoet brood) met een gat erin) donut {C}.

donzig:: nyga {I}.

dood::

(zn) koffona {SC}; (ve vrouw, tijdens de geboorte van haar eerste kind) merunu-koffona {SC}; heldhaftige ~ (op slagveld): lemrân {C};
(bv) koffon {I}; bijna ~ (veeg): fegg {I}; ~ persoon (alg: dode): koffoner {C}; (Erg: dode): ideiycor {C}; dode bloem/plant/boom (alles wat ~ is, behalve een mens): ficc {C}; hij was op slag ~: do pónzo koffon ðÿm miypos; ~ zijn (de pijp uit zijn; iro): ef njebope[lira] blef ef gÿp; ik mag ~ vallen (mijn kop eraf) als het waar is: gress wufe ef flâ, fara ef trufôe; ~ aan de dictator!: koffon ón diktaterr!.

dooddoener:: (nietszeggend argument) fartos-cor {C}.

doodgaan:: (=sterven) sterde {E}.

doodgraver:: (beroep) koffonater {C}, terrafanatjen {C}; (kever) [gewone] ~: terrafaner {C} (L. Nicrophorus vespilloides).

doodkist:: cista {C}, frolot {C}.

doodlopen:: (weg) sterdare {U}; ~d straatje: toterf {C}; ~de weg: sterdaros {C}.

doodlopend:: ~ straatje (slop): toterf {C}; ~e weg: sterdaros {C}.

doodmoe:: zirde-hômba {I}.

doods:: koffonerÿ {I}.

doodsangst:: tigorus {C}.

doodschamen:: zich ~: ef iyrke lo eft gôl ucha'occ.

doodschieten:: lemrâne {K}; (=afschieten: v dier) reve {Krs}.

doodshoofd:: ippoka {Crs}.

doodshoofdvlinder:: Neeftôs-flyddere {C} (L. Acherontia atropos).

doodslaan:: byte {Krs}; ze heeft de kat doodgeslagen: eup byto ef chatte (rs!).

doodstil:: ryje-lirdef {I}; het is ~: stus gissecû ef fedres.

doodstraf:: poirtjel {C}.

doof:: deff {I}, rygdiy {I; [mv=enk]}; (gezien als gebrek) pûnutiy {I}; Oost-Indisch ~: torygdiy {I; [mv=enk]}; ~ persoon: deffer {C}; »kwartel.

doofheid:: deffiy {C}.

doofpot:: iets in de ~ stoppen: ef terrafane flaju [ðônos] lef ef cista.

doofstom:: zlabideff {I}.

dooi:: téjos {S}.

dooien:: (weer) téje {U; gst= tét}.

dooier:: jûx {C}.

doolhof:: ipâl {C}.

doop:: (alg) nii {C; rs= nitt}; (RK) bâptos {C}; (Erg: ve pasgeboren kind) quiyrâts {C}; (Erg: ritueel waarbij baby/kleuter in Erg-kerk aangenomen/gedoopt wordt) kadyr {C}, tokadyr {C}.

doopakte:: nii-kornin {C; mv= ..-kartafiy}.

doopsgezind:: menonitise {I}.

doopvont:: (alg) nii-alstrah {C}; (Erg: wijvont) sponyðâ {C}; (Erg: marmeren schaal met šûmp waarin de te dopen baby gedompeld wordt) ciyter {C}.

door::

(plaats/beweging binnen grenzen) mitai {VZ}; de ijzeren stang zit ~ de muur [heen]: ef zeff melde mitai ef krur; hij loopt ~ het bos: do farte mitai ef fôresta (hij komt dus niet buiten het bos);
(richting) mitai {VZrs}; dwars ~ [heen]: fesducupp {VZ}; de kogels dringen ~ de muur [heen]: ef xlegs forse mitai ef krurre (rs!); de kogel gaat dwars ~ de muur: ef xleg vende fesducupp ef krur;
~ ... heen (gedurende: tijd): langiy {VZ}; ~ de eeuwen heen: langiy ef pÿrs;
~ [middel van] (met behulp van: vooral v werktuigen): na {VZ}; je kan de spijker niet ~ middel van die schroevendraaier inslaan: tu nert ÿrasecû ef nacry na dena fiys-gros;
(markeert subj in passieve zin) pai |pa| {VZ/DT}; het gras wordt ~ Mâx gemaaid: ef kles mojelije pai Mâx; aan Elsa wordt ~ mij het boek gegeven: Elsa kettelitâ pai gress enn ef mimpit; (geeft maker/schepper v [kunst]werk aan) een boek ~ (van) Kers Lanôs: eft mimpit pai Kers Lanôs; een boot ~ (van) mijn vader (= door mijn vader gebouwd): eft karé pai kost follus;
(vanwege: aanstichter) pai |pa| {VZ}; de huizen worden verpletterd ~ de aardverschuiving: ef sérts strite pai ef pazzotujen; het kind is ziek ~/vanwege een verkoudheid: ef efanty kinure pai eft marteltšiy; de appelbomen zijn doodgegaan ~ de vorst: ef togeffyÿs doéto pai ef vrust;
~ (als men) ..., [dan] zal men ...: trijelira (= tdw v trije; geeft speciale constructie: zn komt vóór trijelira, een ww erachter; de erop volgende bijzin in de toekomende tijd); ~ het samen te vatten, zal het duidelijker worden: ðônosos trijelira, ef di pónzu ÿrðaag; ~ met de auto te gaan, zul je er eerder zijn: trijelira vende tjâg ef oto, tu di mešanu wânta;
~ middel van (met behulp van): wÿrtâlacc {VZ}; straf kan vermeden worden ~ de boete op tijd te betalen: blul kurre beri albelije ef tjel, wÿrtâlacc ef ÿkaftos enn ef xyfolos fes fort;
(tengevolge van) lÿ {VZ}; ~ de tocht heeft ze een verkoudheid opgelopen: eup marteltšiy mippâre lÿ ef pântos.

doorbladeren:: pracâe-fes {K; gst= pracât-fes}.

doorboren:: (doorbóren: door muur ed) bore-fesdu {K}; (oorlel/neusvleugel) fûne {K}.

doorboring:: boros-fesdu {C}.

doorbraak:: (lett/fig: het doorbreken) flastos {C}.

doorbreken::

(doorbréken: hindernis) idelimite {K}.
(dóórbreken: dijk/zon/tand) flaste {E}; het ~ (lett/fig: doorbraak): flastos {C}; het plotseling ~ van de zon door een zwaar wolkendek: ef kôbo-ÿtolâcÿrs {Aef}.

doorbreking:: (doorbréking: v hindernis) idelimitos {C}.

doorbrengen:: (tijd) kafmesÿe {K; gst= kafmesÿt}; het ~: kafmesÿos {C}.

doorbuigen:: (doorzakken: plank/vloer) nôlfe {U}.

doordacht:: goed ~: âlkibiraror {I}.

doordat::

(daar/aangezien: oorzaak) janof {VG}; de straten zijn glad, ~ het gevroren heeft: ef mirras melde glal, janof ef cryra;
(omdat/aangezien: reden/oorzaak) ma {DT}, lifrostiy {VG} (schr); de auto slipte ~ de straten nat waren: ef oto ma sliyso, ef mirras ošoilóme; (expliciete uitdrukking v "rede" met basoiy {I}) de straten zijn nat ~ het regent: ef mirras ma melde basoiym ošo, ef bidalilóme;
~ niet (reden/oorzaak): ogâ {VG}, mân[iy] {DT}; de oogsten zijn schraal, ~ het geruime tijd niet geregend heeft: ef ialefs melde jejûn, ogâ ef bidala nâzja-fort = ef ialefs mân[iy] melde jejûn, ef bidalilóme nâzja-fort.

doordenken:: (doordénken) âlkibirare {K}.

doordeweeks:: (=daags/gewoon) toftiy {I}.

doordraaier:: (=losbol) ta'oler {C}.

doordrammen:: (blijven aandringen) keldare {U}.

doordraven:: (fig: zonder na te denken doorredeneren) huffe-fes {U}.

doordrijven:: (mening/wil) dres-splônje {K; gst= ..-splônt}; het ~ (mening/wil): dres-splônjos {C}; (fig) forsere |..ÿje| {K}; het ~: forseros {A}.

doordrijving:: (het doordrijven: mening/wil) dres-splônjos {C}.

doordringen::

(doordríngen: overtuigen) klostege {K}.
(dóórdringen: dringen door: water ed) feskôlte {K}.

doordringend:: (doordríngend) feskôlt {I}.

doordringing::

(doordrínging: overtuiging) klostegos {A}.
(dóórdringing) feskôltos {C}.

doordrongen:: ~/bezwangerd zijn met (vocht/stank/slechte eigenschappen ed): hâsiopente {K}.

doordrukken:: (v eigen beleid; besluitvorming vertragen) ychûfte {U} (zoals ambtenaren doen om de burger te tonen wie er de baas is).

doorgaan:: (niet afgezegd worden: afspraak ed) wencate {Upr}; ~ met: zlóte lef {U}; ~ met (vervolgen): colafese {K}; ~ voor (gehouden worden voor): mitaamifftûre {K}; ~ voor (tellen als): jufte {K}; ..., en ga zo maar door (enzovoort): ..., ur zlóte lef ef.

doorgaand:: ~ verkeer: colafkûfôs {C}.

doorgang::

(lett) pašos {C}; nauwe ~ (=engte): slit {C}; onbelemmerde ~ verlenen aan: tuie ón {U; gst= tuit};
(=voortgang) colafesos {C}; ~ hebben (plaatsvinden): cÿrchof'te {U; gst= cÿrchoft}; het ~ hebben: cÿrchof'tos {C}.

doorgave:: wymos {C}.

doorgeven:: wyme {K}.

doorgewinterd:: gâffor {I}.

doorgronden:: (=doorzíén) mitazerfe {K}.

doorgronding:: (het doorzíén) mitazerfos {A}.

doorhalen:: (=doorstrepen) lÿnte-mip {K}; (met slechts één lijn) lÿntare {K}.

doorhaling:: (=doorschrapping) lÿntos-mip {C}.

doorhebben:: (doorgronden) mitazerfe {K}; ik heb hem wel door: gress mitazerfe do jazy.

doorheen:: dyja {III}.

doorkijken:: vluchtig ~ (=overzien): tozerfe {K}.

doorkrijgen:: (beginnen te begrijpen) ef finne beri haógare.

doorkruisen:: (lett: land) krose-fes {K}; (=dwarsbomen) tygtjaflectre {K; gst= tygtjafelec; wst= tygtjaflect•}.

doorkruising:: (land) krosos-fes {C}.

doorlaten:: vocht ~ (lekken): lece {U}.

doorlezen:: (geheel lezen) pijâtrempe {K}.

doorlichten:: (met röntgenstralen) dyjastrâle {K}.

doorlichting:: (met röntgenstralen) dyjastrâlos {C}.

doorlopen::

(doorlópen: =afleggen: lett/fig) fartirare {K}.
(dóórlopen: =doorgaan, zich vervolgen) colafese {Upr}; de motor blijft ~: ef moter sen colafese; het pad loopt door in de tuin van de buren: ef pât sen colafese fes ef arâbe rifo ef ÿksanuters; (vgl) het pad loopt door de tuin: ef pât vende mitai ef arâbe.

doorlopend:: (aanhoudend/constant) fartâzjet {I}; (onophoudelijk) jÿrðen {I}.

doorluchtigheid:: Hare Doorluchtigheid X-Y (aanspreektitel hertogin; als adellijke titel): Vereslytta X-Y (afk= Vsa.); Zijne Doorluchtigheid X-Y (aanspreektitel hertog; als adellijke titel): Vereslytt X-Y (afk= Vs.).

doormaken:: hale {K}.

doormidden:: (in tweeën) tâtsa {III}.

doormiddengescheurd:: tâtsa-piylasô {vdw}.

doormiddenscheuren:: piylase-tâtsa {K; vdw= tâtsa-piylasô}.

doorn:: (=stekel) qurt {C}; qurta {C}; vol ~en (doornig): qurtót {I}; een ~ in het oog: (alg) eft lart mynall; (bijbel) eft qurt fes eit.

doornat:: (=drijfnat) munt-ošo {I}, fâlmpošo {I}.

doornemen:: (kritisch bekijken: tekst/oefening ed) zôzje {K; gst= zôss}.

doornhaai:: qurt-haje {C} (L. Squalus acanthias).

doornig:: (=stekelig) qurtót {I}.

doornstruik:: (struik met naalden, zoals jeneverbes, rozenstruik ed) toqurtÿ {C}.

doornzaad:: knopig ~: holfe fyg-lelder {C} (L. Torilis nodosa).

doorreis:: colafese-tupplip {C}; hij is op ~: do vende lef colafese-tupplip.

doorrijden:: (verder rijden) mufire {U}; het ~: mufiros {C}.

doorschemeren:: (lett) ÿrene-fes {U}; iets laten ~: ef kette ef toyrôqulos armt flaju {A}.

doorschijnend:: (lett/fig: =transparant) lent {I}.

doorschrappen:: (=doorhalen) lÿnte-mip {K}.

doorschrapping:: (=doorhaling) lÿntos-mip {C}.

doorslaand:: (succes) klata {I}, qurtiy {I}.

doorslag:: (kopie met carbonpapier) zjol-copiy {C}; de ~ geven: ef qugle ef njamos {C}.

doorsmeerbeurt:: (doorsmering: auto) oolos {C}.

doorsmeren:: (auto) oole {K}.

doorsmering:: (doorsmeerbeurt: auto) oolos {C}.

doorsnede:: dyjaba'efros {C}.

doorsnee:: dyjaba'efros {C}; (gemiddeld) miytjâ {I}; een ~-Amerikaan: eft miytjâ-Amero; een ~gezin: eft miytjâ-familijâ.

doorsnee•:: »doorsnee.

doorsnijden:: (doorsníjden) fesfóme {K}; de spoorlijn doorsnijdt de vlakte: ef arânka fesfóme ef jakâm.

doorspekken:: ~ met (fig: larderen met): fesveve tjâg {K}.

doorspoelen:: (=doortrekken: toilet) smôlme {K}; het ~ (spoeling): smôlmos {C}.

doorstaan:: (=verduren/verdragen) kurahendre {K; gst= kurahender}; (=ondergaan) kuraÿtine {K} (lijden en te boven komen); te ~/verduren hebben, moeten ~/verduren: kurahendrare {K}; het ~: kurahendros {A}.

doorsteken:: gayše-armt {K}.

doorstrepen:: (=doorhalen) lÿnte-mip {K}; (met slechts één lijn) lÿntare {K}.

doorstromen:: (verkeer) sompe {K}.

doorstroming:: (dóórstroming) sompos {C}; (woningen) fôlgos {A}.

doortastend:: (persoon) hendrelira {I}, fatôðiy {I}; (doelbewust) lâcoliy {I}; doortastend zijn||weifelen: préše {Uid}; .

doortocht:: arvendos-fes {C}.

doortrapt:: armtmôqu {I}.

doortrekken:: (door streek) arvende-fes {K}; (leiding/weg) mintepote {K}; (=doorspoelen: toilet) smôlme {K}.

doorvoer:: (v buis/leiding) gays {C}.

doorvoeren:: (dóórvoeren: goederen) luftgabane {K}; (geldig maken) kaflaanše {K}.

doorvoering:: (dóórvoering: goederen) luftgabanos {C}.

doorwaadbaar:: doorwaadbare plaats (in beek/rivier): grél {C}, (diep: voor paarden, vee of jeeps ed): krântsa {C}.

doorwaden:: gréle {K}; met een paard een rivier/beek ~: krântse {U}.

doorwading:: (v ondiep water) grélos {C}.

doorweekt:: luktiy {I}.

doorwerken:: (verder werken) ÿrôme tyr {U}.

doorzakken:: (doorbuigen: plank/vloer) nôlfe {U}; (veel drinken) kalibatse {E}; (boemelen in de kroeg) ef ufirare eft koffon blof; (aan de zwier zijn) ef farte fes ta'olos.

doorzeefd:: (met kogels) néfâciy {I}.

doorzenden:: armtzâlbinase |andzâl..| {K}.

doorzetten:: (=volhouden) fesmikkelše {K}, mâtréfe {E}.

doorzetter:: (iemand met pit) damaef {C}.

doorzetting:: (=volharding) fesmikkelšos {A}, mâtréfos {A}.

doorzeven:: (doorzéven) fûnare {K}.

doorzicht:: zerfos-fes {A}.

doorzichtig:: (lett: =transparant) dyjazerfiy {I}; (lett/fig) lent {I}.

doorzien::

(doorzíén: doorgronden) mitazerfe {K}; het ~ (doorgronding): mitazerfos {A}.
(dóórzien: vluchtig bekijken) lâzerfare {K}.

doorzoeken:: (doorzóéken) lâgvârcare {K}.

doorzoeking:: (doorzóéking) lâgvârcaros {C}.

doos:: (v karton) fjatôn {C}; (krat/kist) quola {C; mv= quolâe; rs= quolatt}; (=bak) tûrðâ {C}.

doosje:: bôx |ks| (bôks) {C}; ~ lucifers: flecsÿrot-bôx; lucifers~: flecsÿrotlot {C}.

dop:: (peul/schil) plûf {C}; (stop: om fles/bad af te sluiten) ðyg {C; mv= ðiygt}.

dope:: sportman die illegaal ~ gebruikt: priss-zaft = priss-zâft {C}.

dopen:: (in vloeistof) nôbe {K}; iemand ~: ef qugle ef nii ón rast; (RK) bâpte {K}; ~ als: bâpte fara {K} (naam geven: schip ed).

doperwt:: (één erwt) ereviniyn {C}; ~en: erevin {S}.

dopheide:: gewone ~: dyfmliy {S} (L. Erica tetralix).

dor:: ðôr {I}; (=verdord) lât {I}.

Dordogne:: (rivier) Dordogne |dôrdonn| {G}.

dorp:: zeces {C}; (in de bergen) bergosÿr {C}; »gehucht; zie ook Dorpen in .

dorpeling:: (=dorpsbewoner) zeceser {C}.

dorpsbewoner:: (=dorpeling) zeceser {C}.

dorpshoofd:: zeces-ziyter {C} (in Spok: hoofd vd »dorpsraad).

dorpsomroeper:: (ook aanzegger) rélvâs {C}.

dorpsraad:: zeces-még {C} (in Spok: bestuur in een dorp dat verantwoording aan de gemeenteraad schuldig is).

dorsen:: treske {K}; het ~: treskos {C}.

dorsing:: (het dorsen) treskos {C}.

dorsmachine:: (mangel) mânal {C}.

dorst:: ~ hebben: ef perke pliyfonelira (= tdw v pliyfone); ~ lessen: parinne luft {U}; het bronwater lest mijn ~: ef jatty parinne luft gress; ~ en/of honger: verstôlé {C}; ~ en honger hebben: verstôlée {U}.

dorstig:: pliyf {II}; zeer hongerig en ~: blof-verstôlé {I}.

dorstlessend:: parinn {I}.

dorsvloer:: treskosés {C}.

doseren:: (lett/fig: zekere dosis bepalen/geven) dose-qurte {K}.

dosis:: dose {C}.

dossier:: (bundel geschriften die op één zaak betrekking hebben) clobjiytafiy {C}; (in tijdschrift of krant: lang artikel dat gebaseerd is op veel research, of reeks langere artikelen over één bepaald onderwerp) ké-storâs {C; mv= ké-storâsa}.

dot:: (=toef/pluk: slagroom/watten/haar): bis {C}.

dotterbloem:: yvall {C} (L. Caltha palustris).

douane:: (tol) ðûann {C}; zie ook Douane in .

douanebeambte:: ðûanner {C}.

douanebepaling:: ~en: ðûann-xuriymos {Cenk}; zie ook Douanebepalingen in .

douanedepot:: ðûann-zollos {C}.

douanekantoor:: ðûannsért {C}.

douche:: sôg {C}; een ~ nemen: sôg-wike {E}.

douchen:: (een douche nemen) sôg-wike {E}.

Douglasspar:: jabâr-ðôle {C} (L. Pseudotsuga menziesii).

dove:: (doof persoon) deffer {C}.

doven:: (licht/kaars ed) (intrans: =uitgaan) treske {Upr}; (trans: =uitdoen) treske {Krs}; het ~: treskos {C}.

dovenetel:: grÿfyni-notte {C} (L. Lamium); gele ~: kolai grÿfyni-notte (L. L- galeobdolon); paarse ~: bârÿr grÿfyni-notte (L. L- purpureum); witte ~: blakker grÿfyni-notte (L. L- album).

doving:: (het doven) treskos {C}.

downloaden:: corlade {K}.

dozijn:: (12 stuks) terhent {TW}; een ~ (12) eieren: terhent tustus (mv!); (=twaalf) tesen {TW}.

draad:: (garen: dun): riyne {S}, miyns {Cef}; (metaaldraad) drat {C}; (snoer/kabel: elektrisch) patio {C; rs= patie}; van dun ~ gemaakt (geweven): miyns {I}; (fig) tegen de ~ zijn (recalcitrant/onwillig zijn): tygtjare {U}; iemand die tegen de ~ is: kûfpainer {C}.

draadloos:: idepatior {I}.

draadnagel:: (=spijker) nacry {C}.

draagbaar::

(zn: =brancard) ÿtinâs {C}.
(bv: te dragen) ÿtinatt {I}.

draagkrachtig:: ~/welgesteld persoon (juridisch: die geen leningen hoeft te sluiten of afhankelijk is v uitkeringen of andere financiële hulp): quandrokafter {C}.

draaglijk:: (te verdragen) reopat {I}; ~ zijn: reopatre {K; gst= reopatt}; (tamelijk goed) quisterÿ {I}.

draagvermogen:: dres-ÿtin {C}.

draagwijdte:: (lett/fig) dres-léfs {C}.

draai:: (lett: wending) gros {C}; draai•: gre• {PX}.

draaibank:: gre-vosite {C}.

draaiboek:: vlazze-mimpit {C} (ook mbt te voeren beleid); feste-mimpit {C} (pop).

draaibrug:: gre-gÿrt {C}, gre-pônt {C}.

draaideur:: grerat {C}, gre-argerat {C}.

draaien:: gre {K/U; gst= gret}; anders ~ (verdraaien): grere {K}; (v watermolenrad) môje {U; gst= môt}; (lopen: motor) poire {U}; (muziek, cd) merre {K}.

draaierig:: (=duizelig) tjerp {I}; ~ zijn: tjerpe {U}; ef lelperre miyrûsz fes sener brenkâ (pop).

draaikolk:: (lett) mé'uss {C; mv= mé'usta}; (lett/fig) knurfel-gros {C}.

draaiorgel:: greorgan {C}.

draaischijf:: (grammofoon) plata-disc {C}; (kiesschijf: telefoon) hor-disc {C}; (om locomotieven te keren) rângere-disc |..ÿje-| {C}.

draak:: (=monster) draca {C}, rumtra {C}; de ~ steken met (bespotten): râmpnére {K}; de ~ steken met (gekscheren met): vénieste {K}.

drab:: (bruinige drab in asbak) kvômp {S} (in Spok zijn asbakken met wat [geparfumeerd] water gevuld, zodat de as- en tabaksresten veranderen in drab).

drachtig:: (zwanger: alg v dieren) klytjef {I}; (ihb v vee) šûl {I}; ~ dier: âft {C}.

draf:: (gedraaf) huffos {C}; in ~ gaan (draven): huffe {U}.

dragen::

(alg) ÿtine {K}; het ~: ÿtinos {C}; te ~ (bv: draagbaar): ÿtinatt {I};
(aanhebben: kleren) lelperre-armt {K}, imetere {K} (dl= Centraal-Berref); (v officiële kleding, uniform) ÿtine {K}; de vrouwen droegen een gebloemde jurk: ef mosjeusz goe huronsót robôs lelperre-armt; de monniken droegen een grijze pij: ef ðâbre goe grist kerlys ÿtine;
(op-/omhebben: hoofddeksel, sjaal ed) donne {K};
(op charmante wijze: [sierlijke] kleding) bloe {K}.

dragend:: (lett: ondersteunend) moi {I}.

drager:: (iemand die beroepshalve dingen draagt) ÿtinatjen {C}.

dragline:: (graafmachine) pazzodelper {Crs}.

dragon:: (kruid) targôn {C/S} (L. Artemisia dracunculus).

draineren:: (droogleggen) alycre {K; gst= alycer}.

dralen:: (=talmen) crajyve {U}; zonder ~ (ogenblikkelijk): ðÿm ÿslapos-mip.

drama:: (in theater) dramm {C}; (droevig gebeuren) prô'uta {C}.

dramatisch:: (vrnl fig) dramatise {I}.

drang:: (fig) forsos {A}, prÿfðos {A}; ~ uitoefenen (drijven): prÿfðe {K}.

drank:: (alg) pliyfoniôs {C; mv= pliyfoniôsa}; sterke/alcoholische ~: spiryt {S}, styss {S} (pop); ~[je] (medisch en/of alcoholisch): nôšy {C}.

drankje:: (medisch en/of alcoholisch) nôšy {C}.

drankmisbruik:: spirytos {C}.

drankwinkel:: (=slijterij) spiryt-misan {C}.

draperie:: (=sierkleed) tejônfâsto {C; mv= tejônfâstôe; rsmv= tejônfâstott}.

drassig:: nealycror {I}, drâsiy {I; [mv=enk]}, drâgt {I}; ~e bodem (met gras begroeid): zvâmp {S}.

drastisch:: tnessteriy {I}.

draven:: (snel lopen; minder snel dan frajjaare) frajjae {U}; (in draf gaan) huffe {U}.

dravik:: (grassoort) broms {S} (L. Bromus); ruwe ~: hups broms (L. B- ramosus); zachte ~: wâvet broms (L. B- mollis).

dreg:: voqug {C}.

dreggen:: (met een dreg in het water zoeken) voqug-fisae {U}.

dreigbrief:: môkestafiy {C}.

dreigement:: (=dreiging) môkestos {A}; (v persoon tot persoon) loyðos {C}.

dreigen:: môkeste {K}; môkeste [beri] {Upr}; ~ [met] (v persoon tot persoon): loyðe [lef] {K}; ze ~ hem met geweld: óps môkeste do lef ef ymazersô; er dreigt gevaar: ef kviksiâ sen môkeste; de boom dreigt om te vallen: ef vildul sen môkeste beri tassare.

dreigend:: quÿr {I}.

dreiging:: (iets wat dreigend is/dreigt te gebeuren) quÿriy {A; mv=enk}; (=dreigement) môkestos {A}.

drempel:: stupp {C}; hoge ~: prart {C}.

drenkeling:: (persoon die aan het verdrinken is) šafer {Crs; mv/rsmv= šafers}; (reeds verdronken persoon) šaferr {Crs; mv/rsmv= šaferses}.

drenken:: (te drinken geven: vrnl v paarden) cetrence {K; vdw= cetrent}.

drentelen:: drentule {U}.

drenzen:: (=jengelen; huilerig om iets dwingen) kviyle {U}.

dresseren:: (=drillen) pilfse {K}; (streng drillen) fesaxe {K}.

dressoir:: (meubel) dressôiy {C; rs= dressóte}.

dressuur:: pilfsos {C}; strenge ~ (drilling): fesaxos {C}.

dreumes:: (=peuter) éðâg {C}.

dreun:: (=smak) smâk {C}, sûpf {C}, crup {C}; (daverende klap) gedrômta {C}; (eentonig geluid) rômme {S}; (=opdonder) dófa {C}, tret {C} (dl= Ales); iemand een ~ verkopen: dófa-kette rast {K}, trete rast {K} (dl= Ales).

dreunen:: crubune {U}; (denderen) gedrôme {U}; (denderen: trein/zwaar voorwerp) dryche {U}.

dribbelen:: (lopen met kleine vlugge pasjes) pétse {U}.

drie:: dur {TW}; zij ~ën, met hun ~ën, alle ~: dursas {ZV; gnp= dursaser; gnz= dursasÿr; rs= dursat}; jullie ~ën: dur tu (om expliciet aan te geven dat tu meervoudig is); wij [met zijn] ~ën: kirro dursas; met ons ~ën: lef kirro dursas; (sprkw) alle goede dingen bestaan in ~ën: ef dur kolinis riffe eft rônter.

drieblad:: durlofa {C}.

driedelig:: dur-kanasiy {I}.

driedimensionaal:: dur-dimenšonalo {I}; (3D) DD {I}, 3D {I}; 3D-printer: DD-kabier {C}, 3D-kabier {C}.

driedistel:: blof-pâpšérr {C} (L. Carlina vulgaris).

drie-eenheid:: trisâgo {C} (Erg: gesymboliseerd door geesten (=bedreiging), paddenstoelen (=beschermende krachten) en vogelnesten (=bescherming, afweer tegen de bedreiging)).

drieënzeventig:: tenrân-ér {TW} (=72+1); (rekenkundig) hefergsa-dur {TW}.

driegangendiner:: dur-kerna-dinelo {C}.

driehoek:: durlaf {C}.

driekleurig:: (met drie kleuren) dur-marâsiy {I}.

drieling:: duranty {C}.

drienerfmuur:: durnerfiy-miyr {C/S} (L. Moehringia trinervia).

driepersoonsfiets:: (tandem met drie zadels achter elkaar) triogrÿðe {C}.

driesprong:: (v wegen) terlaf {C}.

drieteenmeeuw:: hamiy-vélp {C} (L. Rissa tridactyla).

drievoud:: durtimiy {C}; in ~ (met 2 kopieën): ten-kanasiy {I}.

driewegwissel:: durloiniy-noftate-rels {C}.

drift:: (=stroming) svâm {C}; op ~ geraken: ef ÿrpune fes svâm; (=hartstocht) zel {Aef}; (=woede) korsta {Aef}.

driftig:: (=woedend) korsta {I}; (=opvliegend) wâstiy {I}; »aangebonden.

drijfas:: ósoe-spil {C}.

drijfijs:: svâme-pica {S}.

drijfkracht:: ósoe-crâf {C}.

drijflichaam:: (=vlotter) svâmiyn {C}.

drijfnat:: (=doornat) munt-ošo {I}, fâlmpošo {I}.

drijfstang:: ósoe-zeff {C}.

drijftil:: (=ladde: drijvend eilandje v samengegroeide waterplanten) tuše {C}.

drijfveer:: (=beweegreden) ÿzâmbaso {C}.

drijfzand:: laess {S}.

drijven::

(op vloeistof) svâme {U}; het ~ (gedrijf): svâmos {C};
(handel) wencate {K};
(drang uitoefenen) prÿfðe {K};
(v vee) énare {K}; (v zieke dieren of mensen: bij elkaar ~/brengen en vervolgens vernietigen/uitroeien) zaare {K}.

drijver:: (dobber: v hengel) ônulliy {C}.

drillen:: (=dresseren) pilfse {K}; (streng dresseren) fesaxe {K}.

drilling:: (strenge dressuur) fesaxos {C}.

dringen:: forse {E}; het ~ (gedrang): forsos {C}; ~ door (water ed): feskôlte {K}.

dringend:: (=spoedeisend) forsâm {I}.

drinkbaar:: pliyfonamiy {I}.

drinkbeker:: (alg) wôt {C}; bewerkte ~ (bokaal): korp {C}.

drinken:: (alg) pliyfone {K}; brette {K} (poe); (sterke drank) pónte {U}; ~ uit (een glas ed): lâpliyfone {K}; met kleine slokjes ~ (nippen): smege {K}; veel ~ (zuipen): kalibatse {E}; doen ~, te ~ geven (vrnl v paarden): cetrence {K; vdw= cetrent}; het ~: pliyfonos {C}; te vies om te ~ (ondrinkbaar): maklutiy {I}; wat drink je?; wat wil je van me ~? (vraagt een barkeeper als hij een drankje van de zaak aanbiedt): tu chelte kol?.

drinker:: (die [veel] alcohol drinkt) pliyfonatjen {C}.

drinkfestijn:: eet- en ~ (braspartij): ôpall {C}.

drinkgelag:: (=zuippartij) kalibatsos {C}.

drinkgelegenheid:: pónte-feslosos {C} (lett: horeca waar je (alcoholische) drank kan nuttigen; ambtelijke term); zie ook Drinkgelegenheden in .

drinkglas:: kliqu {C}.

drinkwater:: pliyfone-knurfel {S}; kupân-knurfel {S} (ook als het niet uit een kupân (drinkwaterput) komt, maar uit de kraan).

drinkwaterput:: kupân {C}.

droef:: (=droevig) druff {I}, prôu {I}.

droefenis:: mârjôft {Aef}; (=droefheid) druffiy {A; mv=enk}.

droefgeestig:: drakamutiy {I}.

droefgeestigheid:: drakamuter {A; mv=enk}.

droefheid:: mârjôft {Aef}; (=droefenis) druffiy {A; mv=enk}.

droesem:: jâg {S}.

droevig:: mârjôft {I}; (=droef) druff {I}, prôu {I}; drufâ {I} (dl= Tjemp); ~ gebeuren (drama): prô'uta {C}.

drogen:: [af]~: kÿponje {K; gst= kÿponn; wst= kÿpon[j]•}; het ~: kÿponjos {C}; ze hangt de was te ~ (die is eerst dus nog nat): eup munke ef luktôsta lo kÿpony; de was hangt te ~: ef luktôsta kÿponje ur menkerate; gedroogde vruchten: Mari-belk {S}.

drogerij:: kÿponjâs {C} (bedrijf waar iets gedroogd wordt, zoals een gras~).

droging:: (het [af]drogen) kÿponjos {C}.

drogist:: (persoon) šiyler {C}.

drogisterij:: šiylâs {C} (alg); gemise misan {C} (vrnl verkoop v chemische producten en brandstoffen, zoals schoonmaakmiddelen, verdelgingsmiddelen, kunstmest, terpentine, petroleum en steenkolen).

drogreden:: tobaso {C}.

drol:: pôft {C}, chÿt {C}.

dromedaris:: dromedarr {C}.

dromen:: dréme {K}; (zich verbeelden) drote {K}; (=suffen) lâme {U}.

dromerig:: lâmiy {I}.

drommels:: dat begrijp ik ~ goed: gress unere clerr katô ef.

dronk:: op ~ zijn (v wijn): ef melde armt pliyfon.

dronkaard:: yspatjen {C}, pliyfpôft {C} (pop).

dronkelap:: pliyfpôft {C} (pop).

dronken:: (alg) ysp {I}; ~ zijn: yspe {E}; ~ worden (zich bezatten): yspare {U}; (=beschonken) plurtor {I}; (=aangeschoten) wûltiy {I; [mv=enk]}, ojabriy-muliy {I} (pop); dóm {I} (spr).

droog::

(niet nat) kÿpony {I}; ~ liggen (v water): kiysore {U} (dl= Renô); ze hangt de droge was op, ze hangt de was ~ op: eup munke ef kÿpony luktôsta;
(zonder beleg: v boterham) gôl {I}; (niet zuur: v wijn) fyg {I}; (smaak v witte wijn: niet zuur of zoet) olor {I}; zeer ~ (smaak v witte wijn: niet zuur of zoet) tiympiy {I};
droog||nat: nériy {Iid}; .

droogkoken:: tjonde-tijâ {U}; de pan staat droog te koken: ef pân tjonde-tijâ; het ~: tjondos-tijâ {C}; drooggekookte [stoom]ketel (die dan meestal beschadigd is): tjondos-tijâ {C}.

droogleggen:: (draineren) alycre {K; gst= alycer}; (iemand verbieden alcohol te gebruiken) idepliyfoniôse {K}.

drooglegging:: (lett) alycros {C}; (alcoholverbod) idepliyfoniôsos {C}.

droogmaken:: drooggemaakt [deel van een] moeras: frûnsper {C}.

droogrek:: wochos {C}.

droogstaand:: (beek ed) wÿx {I}.

droogte:: (het droog-zijn) kÿpôn {C}; (zandplaat: bij eb droogvallende zeebodem) toopp {C}.

droogvallen:: (beek, zandbank ed) wÿxe {U}.

droom:: drém {C}; onwerkelijke ~ (visioen): drot {SC}; (iets dat niet te verwezenlijken is) iylâcs {Aef}.

droombeeld:: drém-tjef {C}; (=hersenschim) totjef {C}.

droomgezicht:: dréme-zerfos {A}.

drop:: (zoethout) grum-moftos {C; mv= ..-moftosz}; (snoepgoed) lacriyts {S}; stuk ~ (als snoepje): lacriytsiyn {C}.

dropje:: (stuk drop, als snoepje) lacriytsiyn {C}.

drugs:: (verdovende middelen) tomissisÿ {C/S}.

drugsdealer:: diller {C}.

druif:: cosis {C}; druiven (tros): piylâs |piylas| {S}.

druilerig:: frumbiyl én/ur bidal {I}.

druipen:: pôrpe {U}, mipjepse {E}; (als je net uit het bad komt) bidale {E}; de jongen komt druipend onder de douche vandaan: ef 'jan arfine bidalelira rifoliy ef sôgge.

druiper:: (geslachtsziekte) slic {S}.

druipsteengrot:: ÿtinista {C}.

druivenoogst:: (druiven op het land) piylâs-râsdo {S}.

druiventeelt:: (wijnbouw) piylâsos {C}.

druiventros:: piylâs |piylas| {S}.

druk::

(zn)
1. (lucht/gas; natuurkundig) pres {C}; neerwaartse ~: tûgtpres |..gp..| {C}; opwaartse ~: preippres {C}; onder ~: presor {I}; gas onder ~: presor gaza; er staat ~ op die gasleiding: dena gaza-lâftos kette pres = dena gaza-lâftos poire;
2. (=duw) ðéos {C};
3. (het drukken: v boeken) kabi {C};
4. (fig) psychische ~: cÿrâcÿros {A}; onder ~ zetten: chiype {K}; (geestelijk) onder ~ zetten: cÿrâcÿre {K}; (fig) ~ uitoefenen op: ef ufne pres armt; onder ~ van: lef pres pai (vz-uitdr).
(bv)
1. (=levendig:: persoon/dier) tlôgt {I};
2. (met veel mensen; druk bezocht) centys {I};
3. (veel te doen) ÿrtân {I}; ~ bezig: rutracc {I}; veel te ~ (fig: overbelast): pâltÿrtân {I}; hij is altijd ~ in de weer: groft palett lelperre riyfain ošo lâc; zich ~ maken om (zich aantrekken van): cÿrstûlée {K}; zich ~ maken (zich opwinden): vrennâfyte {E}.

drukfout:: kabi-fotel {C}.

drukken:: (=duwen) ðée {K}; (=knellen) migte {U}; (v boeken/tekst) kabie {K}; het ~ (druk: v boeken): kabi {C}.

drukkend:: (=zoel: weer) rófi {I}; (benauwd: v weer) plaka {I}, nefôrsiy {I}.

drukker:: (iemand die drukwerk maakt) kabiiy {C; rs= kabite}; (=drukknoop: aan kleding) ðée-cnô {C}; (=drukschakelaar) ðée-cnô {C}.

drukkerij:: kabirô {C}.

drukknoop:: (=drukker: aan kleding) ðée-cnô {C}.

drukknop:: (=drukschakelaar) ðée-cnô {C}.

drukpers:: kabi-preše {C}.

drukproef:: rojite-trijos {C}.

drukschakelaar:: (=drukknop) ðée-cnô {C}.

drukte:: ÿrtân {Aef}; (=omhaal) tosalbos {C}; (bedrijvigheid) flippiy {C}; (veel mensen) centys {Aef}; koude ~ (deftigdoenerij): epestrÿf {C}.

drukwerk:: kabifon {C}.

drumstick:: (=trommelstok) trumlezorâ {C}.

drup:: »regen.

druppel:: drup {C}, jeps {C}.

druppelen:: kafjepse {K}; (siepelen) jepse {E}.

dubbel:: dubla {I}; (=tweevoudig) teriy {I}; dubbel• (twee•): ter• {PX}; ~e punt (leesteken): terponto {C}; ~ en dwars: fes jadâk loin {C}.

dubbelganger:: terfarter {C}.

dubbeltje:: zo plat als een ~: eft olor crepp.

dubbelvouwen:: (één keer) tome {K}; (meerdere keren) tomare {K}.

dubbelzinnig:: tersplôn {I}; (gewaagd; niet geheel gepast: mop/opmerking/kleding) srâtiy {I}; ~e/gewaagde opmerking: srâter {C}.

Dublin:: Ðûply {G}.

duchten:: (=vrezen) megiye {K; gst= megiyt}.

duchtig:: (=heftig/flink) nâšÿ {I}.

duel:: (=tweegevecht) pallepiyrst {Crs}.

duet:: duett {C}.

duf:: (=saai) palgt {I}; (=muf) ðâmm {I}, kûsô {I}.

duidelijk:: ÿrðaag {I}; (aanschouwelijk) clerr {I}; ~ zijn: ÿrðaage {E}; ~ maken (verduidelijken): ÿrðagare {K}; dat wat ~ is; ~ voorbeeld: ÿrðaagos {C}; de nieuwe regels zijn me niet ~: ef kleter regliše nert ÿrðaage ón gress; het wordt/is me niet ~ (het ontgaat me): ef tinde fes ef medriy [furt gress]; kun je een ~e beschrijving van hem geven?: (fig) aftel tu kettecû eft klôrt foto kura do?.

duidelijkheid:: ÿrðaagiy {C}, ÿrðaagiy {A; mv=enk}.

duiden:: iemand op iets ~ (op iets wijzen): prae flajue ón rast {Krs}; (minder concreet:) ~ op: prae {K}.

duif:: (mnl/ntr) quratjen {C}; (mnl: doffer) šerg {C}; (vrw: duivin) lojek {C}.

duig:: (v ton) lup-closs {C; mv= ..-closes}; in ~en vallen: ef njebope kafonn ef ûcs/ûx.

duik:: plônsos {C}; (lett) een ~ nemen [in het meer]: ef paine eft plônsos [fesdu ef ses].

duikboot:: (=onderzeeër) plônska {C}.

duikelen:: (=tuimelen) ðômpe {U}.

duikeling:: (=tuimeling) ðômper {C}.

duiken:: (in water) plônse {U}; in elkaar ~ (persoon): ole {U}; in elkaar gedoken: olor {I}.

duiker:: (persoon) plônsatjen {C}; (pijpleiding onder water) plônser {C}.

duikplank:: plônse-nregtâ {C}.

duim:: (vinger) ðume {C}; (lengtemaat; in Spok echter ongebruikelijk) ðumm {C}.

duimstok:: (=centimeter) ins-messer {C}.

duin:: dunje {C}; zie ook Duinen in .

duindoorn:: (struik) dunje-tolabâÿ {C} (L. Hippophaë rhamnoides).

duinenrug:: dunje-temp {C}.

duingentiaan:: (alg) bârbe-huron {C} (L. Gentianella); brede ~: bârabârbe-huron (L. G- campestris); slanke ~: mindabârbe-huron (L. G- amarella).

duinpad:: (=duinslag) bengaliy {C}.

duinpan:: ôfim {C}.

duinroos:: [câlko-]paðegtan {C} (ihb: L. Rosa pimpinellifolia).

duinsalomonszegel:: dunje-knôzorâ {C} (L. Polygonatum odoratum).

duinslag:: (=duinpad) bengaliy {C}.

duintop:: dunje-nurp {C}.

duister::

(donker: geen licht) lammefiy {I; [mv=enk]}; (zeer donker) finstra {I};
(donker: in een afgesloten ruimte, terwijl het erbuiten licht is) lómiy {I; [mv=enk]} (dl= Centraal-Liftka); de dief verschool zich in de ~e kast (dit impliceert dat de kamer waarin deze kast zich bevindt, NIET duister is): ef zâft sen tynao fes ef lómiy feldariy;
(onduidelijk) legquiy {I}.

duisternis:: (alg) omâs {C}; (zeer duister) finstro {C}.

duit:: dat kost je een lieve ~!: kâ melde smurf, was!; een ~ in het zakje doen: ef koldre eft ternen luft ef (1niv!).

Duits::

(zn: taal) mârkalant {C};
(bv) mârkalandes {IIef}; ~e vrouw: Mârkalanda {Cef}.

Duitser:: Mârkalando {Cef}.

Duitsland:: Mârkalandes {G}.

duivekervel:: gewone ~: zâlkana {S} (L. Fumaria officinalis).

duivel:: dufja {C; mv= dûfts}; »duvel.

duivelachtig:: (=duivels) mara {I}.

duivels:: (=duivelachtig) mara {I}.

duivelsnaaigaren:: (plant) belt zômpâr-riyne {S} (L. Cuscuta epithymum).

duivelsstoel:: (middeleeuws folterwerktuig: stoel met ijzeren pinnen die uit zitting en rugleuning steken) dufja-ferdu {C}.

duivenhok:: quratjen-celf {C}.

duivenmelken:: (het houden v duiven) quratjen-wencatos {C}.

duiventil:: quratjen-celf {C}.

duivin:: (vrw duif) lojek {C}.

duizelig:: (=draaierig) tjerp {I}; ~ zijn: tjerpe {U}; ef lelperre miyrûsz fes sener brenkâ (pop).

duizeling:: tjerpiy {C}.

duizelingwekkend:: dazâf {I}.

duizend:: main-pérsa {TW}; ~en (fig): main-perst {I}.

duizendblad:: snÿšar {C} (L. Achillea millefolium).

duizendguldenkruid:: (alg) Eunnes-huron {C} (L. Centaurium); echt ~: dunje-Eunnes-huron (L. C- erythraea).

duizendpoot:: [gewone] ~: plâr-tiffug {C} (L. Lithobius forficatus).

dulden:: (=verdragen) fesstune {K}; (=ondergáán) kurahendre {K; gst= kurahender}; (=gedogen) dloâne {K}; het ~ (gedoging): dloânos {A}.

dumpen:: cortrâke {K}.

dun::

(niet dik) fyg {I}; ~ maken (voorwerp): fygare {K}; ~ worden; zich ~ maken (voorwerp): fygare {Upr}; ~ zijn (voorwerp): fyge {U}; (=iel) quns {I};
dun||dik: ulliy {Iid}; ; afwisselend ~ en dik worden: ulliye {E}; het afwisselend ~ en dik worden: ulliyos {C};
(helder: zeer vloeibaar; v soep/saus ed) znét {I}.

dunbevolkt:: vlojapôrtecc {I}.

dunk:: een goede||slechte dunk hebben van: calije {Kid}; .

Dunkeldlariks:: Dunkeld-large |..ldl..| {C} (L. Larix x eurolepsis).

duo:: duo {C; rs= duóte}.

duozadel:: »tandem.

dupe:: de ~ zijn van (het slachtoffer zijn van): dama'ife {K; gst= damaif; vdw= damâf}.

duplicaat:: duplikât {C}.

duplicatie:: dupliseros {C}.

dupliceren:: duplisere |..ÿje| {K}.

duren:: (tijd) zurrere [lóf] {E}; de grammofoonplaat duurt 3 minuten: ef plata zurrere lóf 3 mitarr; het duurt lang: ef zurrere pert = ef zurrere lóf liyrs; het duurt kort: ef zurrere litel.

durf:: daros {C}.

durven:: dare [beri/den] {K}; (arch) mofle {K; gst= moflet}; hij durft niet te klagen: do nert dare beri gûfque; (=wagen) mârnše [beri] {K; vdw= mârnet}.

dus::

(add) (=[al]zo) pek {III}, své {I} (arch); (toegeving, berusting) ijâk {III}; zo, hij is ~ dood: iff, do melde koffon ijâk; (leidt een conclusie in, gebaseerd op het direct voorafgaande) tenne pek; het regent, ~ heb ik mijn paraplu weer vergeten: ef bidale, tenne pek gress enn ef lada ufege wet; (drukt uit dat de hoorder de gevolgen snapt) kun je me helpen? – nee, ik ben ziek, ~ ...: aftel tu cÿrtirecû gress? – noft, gress kinure, pek; »dan 1;
(vg) (drukt een voor de hand liggende conclusie uit) pek {VG}; (ondergeschikte bijzin) jullie mogen nu naar de bioscoop, [en] ~ moeten jullie morgen thuisblijven: tu quarderÿt ral ef dokerat, pek tu tintûs fesért mas; (nevenschikking) de snel [en] ~ gevaarlijk rijdende automobilist: ef hups pek kviksiy ufirelira lenker.

dusdanig:: (in die mate) ~ [dat]: festûrgiy [fitfara]; »zodanig.

dusver:: tot ~[re] (tot nog toe): furt ral.

dusverre:: »dusver.

dutje:: (kort [middag]slaapje) toslapos {C}, helle {C}, férsa {C} (dl= Noord-Ales); een ~ doen: ef zirde fes helle.

duur::

(zn) zurreros {C}; op den ~: luft zurrere.
(bv: veel geld kostend) mikar {I}.

duurzaam:: (=bestendig/degelijk) wencât {I}; (v materiaal) cér {I}; ~ worden (beklijven): cyfâje {E; gst= cyfâs}.

duurzaamheid:: (materiaal) cér {Aef}.

duvel:: te dom/stom om voor de ~ te dansen: lo pûl lo Lotôlmensten; (sprkw) als je van de ~ spreekt trap je op zijn staart: ef luberos rifo ef pótâner rist levere-dôe; »duivel.

duw:: (=stomp) prynt {C}, bômk {C}; (=druk) ðéos {C}; (=stoot) tâk {C}, ommonecoliy |ommnecoliy/regelm.| {C}; harde ~ (harde stomp): ofprynt {C}; een harde ~ (een hevige stoot): eft lûpt tâk.

duwen:: bômke {K}; (=drukken) ðée {K}.

dwaalbegrip:: (=idee-fixe) sto'ecc {SC}.

dwaalleer:: sto'ecc-belter {A; mv=enk}.

dwaallicht:: pinne-flém {C}.

dwaalspoor:: (lett/fig) pinne-âskân {C}.

dwaas::

(zn: persoon) pluker {C};
(bv) (=onzinnig) plukiy {I; [mv=enk]}; (=idioot) tôra {I}.

dwaasheid:: tôrajiy {C}.

dwalen:: (alg) pinne {E}; het ~: pinnos {C}; weg die men al ~de heeft afgelegd: pinnosiy {C}; (lett: dolen) ÿge {U}; (fout begaan) taubere {Upr}.

dwaling:: (fig) tauberos {A}.

dwang:: miyros {A}, ylgos {A}.

dwangarbeid:: miyrÿrôm {C}.

dwangarbeider:: miyrer {C}.

dwangbevel:: kindis-blaffos {C}.

dwangbuis:: gârp-kas {C}.

dwarrelen:: loôre {U}, dvârle {U; gst= dvârr}, tiylvle {U; gst= tiylf}.

dwars:: (lett) kvér {I}; (fig: weerbarstig) jag {I}; ~ door [heen] (richting): fesducupp {VZ}; de kogel gaat ~ door de muur [heen]: ef xleg vende fesducupp ef krur.

dwarsbomen:: (tegenwerken) cjôfe {K}; (=doorkruisen) tygtjaflectre {K; gst= tygtjafelec; wst= tygtjaflect•}.

dwarsboming:: cjôfos {C}.

dwarsligger:: (persoon) tygtjaflectratjen {C}.

dwarsoorvleermuis:: zâšecerr-zôler {C} (L. Barbastella barbastellus).

dwarszitten:: (ermee in je maag zitten) ef migte kest ef molâfit; de opmerking zit hem dwars: ef râviy migte kest groft molâfit; iemand ~ (pesten): ef paine rast fes ef lup; »pesten.

dweepziek:: armthendriy {I}, risitt {I}.

dweil:: mopju {C}.

dweilen:: (v vloer) mopjue {K}; ~ met de kraan open: ef mopjue luft ef tuffes hek (leenvertaling, maar niet algemeen als idioom bekend).

dwepen:: ~ met: armthendre {K; gst= armthender}.

dweper:: armthendrer {C}.

dwerg:: gónerm {C}.

dwergachtig:: (als een dwerg; in klein formaat) gónermiy {I}.

dwergbegonia:: gónerm-begonja {C} (in Spok een geliefd geschenk).

dwergbolk:: (vis) bulka {C} (L. Trisopterus minutus).

dwergbot:: (vis) belt tûs-zirder {C} (L. Phrynorhombus norvegicus).

dwergmeeuw:: gónerm-meve {C} (L. Larus minutus).

dwergmuis:: gónerm-rât {C} (L. Micromys minutus).

dwergsein:: (spoorwegen laag bij de grond staand sein): gónerm-sÿn {C}.

dwergspitsmuis:: belt-nes-rât {C}, rântiy-rât {C} (L. Sorex minutus).

dwerguil:: bergo-ojel {C} (L. Glaucidium passerinum).

dwergvinvis:: belt-róst {C} (L. Balaenoptera acutorostrata).

dwergvleermuis:: gewone ~: grûmiyl-vogily {C} (L. Pipistrellus pipistrellus).

dwergwaaierpalm:: belt mûsoll-palûm {C} (L. Chamaerops humilis).

dwingeland:: ylgatjen {C}.

dwingen:: ~ tot: miyre tukst {K}, ylge armt {K}; gedwongen zijn om/tot ...: ef melde fes ef miyros furt ....

dynamiet:: dynamyto {S}.

dynamisch:: dynamise {I}.

dynamo:: dynamo {C}.

dysenterie:: totarmÿ-stûléos {C}.